Journey Through Greece And The Ionian Islands: In June, July, And August, 1821 (1822) 

Ο Δρ. Christian Muller ήταν Γερμανός περιηγητής που επισκέφθηκε την Ελλάδα και τα Ιόνια Νησιά. Στο βιβλίο του, μεταξύ άλλων, περιγράφει  την πόλη  της Κέρκυρας, την κοινωνική ζωή της εποχής κι όχι μόνο , ασκώντας παράλληλα και την δική του προσωπική  «κοινωνική κριτική».  Το βιβλίο μεταφράστηκε στα Γαλλικά  από το οποίο την μεταφορά στα Ελληνικά  παρουσιάζουμε.

Η πόλη της Κέρκυρας– Μια  οπτική γωνία της πόλης - Ποια είναι – Τα Αγγλικά κτίρια – Τα Μαγαζιά -Το εσωτερικό της πόλης - Σπιανάδα – Νέο Κυβερνητικό παλάτι - Τα ελαττώματά του – Η Εσωτερική  κατανομή - Κόστη - Ο αρχιτέκτονας- Άλλα νέα κτίρια στη Σπιανάδα-Το άγαλμα του κόμη Schulembourg - Οχύρωση -Φυλακές - Ιταλία και Βενετία– Το εσωτερικό των οικογενειών - Τα πληρώματα - Ευγένεια της Κέρκυρας-Η διάκρισή της στο χρόνο - Η απόσταση που αισθάνεται για τους Άγγλους – To πάθος για το κυνήγι - Παροχές  από τους Άγγλους –Η αγάπη για τους Ρώσους –Άνδρες και διακεκριμένες γυναίκες της Κέρκυρας - Θέατρο.

……………

    Συνήθως το βράδυ κάθομαι προς  τα βορειοανατολικά της Σπιανάδας απέναντι από τα επιβλητικά βουνά της Χειμάρρας, εκείνων της Θεσπρωτίας και της Ηπείρου,  όπου ο ήλιος δύοντας, τους δίνει τα χίλια διαφορετικά χρώματα. Πίσω από αυτά  είναι η θέση της Δωδώνης και ο τόπος που είναι το Buthly (?)   με τους Ηπειρώτες, τους Αλβανούς και τους Σουλιώτες. Στα πόδια μου κυλάει το γαλαζοπράσινο κύμα που ορμά με βιασύνη από τις ακτές της Ελλάδας μέχρι το παλιό Βουθρωτό. Βλέπω το λιμάνι γεμάτο με σκάφη να περιβάλλεται από βουνά καλυμμένα με πράσινο, τα οποία  εντάσσονται στην ομάδα των υψηλοτέρων βουνών που ξεκινούν από τη  μέση του νησιού. Στα δεξιά  προχωρά στη θάλασσα και κυριαρχεί μέσα σ’ αυτά τα βράχια η  παλιά ακρόπολη (Aërias Phœhcum Arces, λέει ο Βιργίλιοςl), ένας ισχυρός Κύκλωπας που φαίνεται να έχει τοποθετηθεί εκεί σαν ένας τεράστιος γίγαντας .Δεν ξέρω τίποτα πιο αξιοθαύμαστο από αυτή τη θέα, ακόμα και από αυτή του κόλπου της Νάπολης και του Φάρου της Μεσσήνης .

     Το παλιό φρούριο είναι τώρα στα αριστερά μου, προσθέτοντας μια υπέροχη θέα στη θάλασσα με τα μικρά νησιά και τα βουνά της Ηπείρου, που απλώνονται προς τα Γιάννενα και διασχίζουν όλο δεξιά τα απέναντι στενά, μέχρι το Άσπρο ακρωτήριο και την Πάργα. Από τη θέση όμως αυτή  είμαστε στερημένοι από εκείνη τη θέα του λιμανιού και των βουνών της Κέρκυρας*.

     Αν η φύση έχει κάνει πολλά για την Κέρκυρα, η τέχνη δεν έχει να προσθέσει τίποτα. Οι αναγνώστες  μου  λένε να τους δώσω λεπτομέρειες για τα μεγάλα σπίτια που εδώ αποκαλούνται  παλάτια, την υπόλοιπη πόλη, κι όχι μόνο για τις εκκλησίες και την ακρόπολη. Ακόμη και η πιο μικρή πόλη στην Ιταλία έχει πολύ καλύτερη εμφάνιση από εκείνη της Κέρκυρας και είναι αδιανόητο αυτό εκ μέρους της Βενετίας που επί της εποχή της χτίστηκαν εκεί για τους υπηκόους της τόσο μικρά και ασήμαντα κτίρια με τόσο κακή αρχιτεκτονική. Η Βενετία που γοητεύει με τα κτίρια της,  όλα με ομορφιά και με τέλεια αρχιτεκτονικά σχέδια, είτε στο Γερμανικό στυλ είτε στο πιο σύγχρονο.

   Αξίζει τον κόπο  να αναφερθούμε μόνο για τα τελευταία κατασκευασμένα κτίρια από τους Άγγλους.

    Κοντά στο λιμάνι και πίσω από το τελωνείο, βλέπουμε τα νέα σφαγεία κι  αίθουσα συγκεντρώσεων στο ίδιο κτίριο. Είναι μια κιονοστοιχία σε σχήμα τέλειου τετραγώνου με ένα μικρό περιστύλιο στη μέση: Από έναν καλό συνδυασμό, ενώθηκε η ματαιότητα με την κομψότητα. Αλλά  στην  αυλή, αν με πιστεύετε? που περιβάλλεται από κτίρια,  υπάρχει μια μικρή διώροφη ροτόντα που σκεπάζεται από έναν θόλο. Αυτή η βαριά κατασκευή κι άχρηστη, που προορίζεται να χρησιμεύσει ως ένα σιντριβάνι, κάνει πολύ κακό στο όλο σύνολο.

Αφού υπερνικήσουμε  τη δυσκολία από  το οδυνηρό ανισόπεδο πλακόστρωτο όλων δρόμων της πόλης, φτάνουμε, χωρίς να συναντήσουμε πουθενά  κάποιο ωραίο κτίριο , σε ένα μεγάλο κι όμορφο μέρος, που ονομάζεται Σπιανάδα. Στο βόρειο τμήμα βρίσκεται το παλάτι που οι Άγγλοι κτίζουν για την κυβέρνησή τους. Είναι απομονωμένο, δεν τρώει πολύ χώρο. Το μόνο που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί είναι ένα τμήμα  του δεύτερου ορόφου, ο οποίος θα υπερκαλύπτεται από  ένα τρούλο. Αυτό το κτίριο, άξιο ενός ηγεμόνα, είναι επιβλητικό αλλά ένα εκπαιδευμένο μάτι σύντομα ανακαλύπτει σφάλματα στην αρχιτεκτονική του. Το κυρίως κτίριο είναι ένα απλό διώροφο τετράγωνο χτισμένο με σωστές αναλογίες.

  Ο αρχιτέκτονας είχε την άτυχη  ιδέα να τοποθετήσει μπροστά σε αυτό τον όγκο, μια εντυπωσιακή σειρά από μικρές στήλες δωρικού ρυθμού,  σχηματίζοντας  μία κιονοστοιχία σχεδόν  πέταλο, που  συνθλίβεται εντελώς κάτω από ένα τεράστιο κτίριο που φαίνεται να το κρατάει. Η αντίθεση βλάπτει ιδιαίτερα το σύνολο. Ο ίδιος ο αρχιτέκτονας φαίνεται να το έχει αισθανθεί, και γι 'αυτό στο σημείο όπου τελειώνει την ευθεία της κιονοστοιχίας  και όπου αποκλίνει δεξιά και αριστερά με μορφή καμπύλης, έχτισε, από κάθε πλευρά, πολύ υψηλές θριαμβικές αψίδες που εξυπηρετούν την είσοδο και την έξοδο και πρέπει να είναι διακοσμημένες με quadrigas(?), διάσημα, αγάλματα, κλπ. Από την κιονοστοιχία, αυτές οι θριαμβευτικές αψίδες φαίνονται κολοσσιαία μονοδιάστατες. Ο αρχιτέκτονας, τοποθετώντας τες  εκεί  με σκοπό να  καταστήσει λιγότερο εντυπωσιακή την αντίθεση μεταξύ του κτιρίου και της κυρίας κιονοστοιχίας, έκανε ένα άλλο λάθος. Φαίνεται πως είχε στο μυαλό του την κιονοστοιχία του Αγίου Πέτρου  στη Ρώμη, αλλά, σε αυτή υπάρχει αρχοντιά, μεγαλείο, σε σωστές αναλογίες  με την εκκλησία!
Από την άλλη πλευρά, η διαρρύθμιση και η εσωτερική έλξη του παλατιού είναι αυτό που θεωρώ πιο τέλειο.
Το όλο κτίριο είναι χτισμένο από εξαιρετικές πέτρες οι οποίες ήρθαν από τη Μάλτα αφού προηγουμένως κόπηκαν εκεί. Δεν ξέρω γιατί δεν χρησιμοποίησαν αυτό το όμορφο γκρίζο μάρμαρο που παράγουν τα λατομεία της Κέρκυρας.
Ο κ. Whitmoore, συνταγματάρχης της Μηχανικής, είναι ο αρχιτέκτονας αυτού του παλατιού, που ήδη κοστίζει πάνω από £ 83.000 στερλίνες κι εντούτοις
ο δεύτερος όροφος, η οροφή, τα αγάλματα και τα στολίδια δεν έχουν τελειώσει.
Το παλάτι άρχισε να κτίζεται στα ανατολικά της Σπιανάδας από τότε που οι Βρετανοί κατέλαβαν την Κέρκυρα. Στα δεξιά απέναντι του παλατιού υπάρχει μια σειρά από αρκετά υπέροχα σπίτια που έχουν θέα στην πλατεία και είναι κτισμένα με καμάρες ( βόλτα). Στα κτίρια αυτά υπάρχει το καλύτερο και μοναδικό   στην Κέρκυρα ξενοδοχείο , φτιαγμένο σε αγγλικό ύφος. Εκεί είναι και η κατοικία των Τούρκων και Αυστριακών προξένων. Κάτω από τις στοές φτιάχτηκαν αίθουσες για μπιλιάρδο, καφετέριες κι αναγνωστήρια.

 Στην Σπιανάδα βλέπεις  το μαρμάρινο άγαλμα του γενναίου Κόμη Schulcmbourg. Είναι αρκετά καλά σκαλισμένο,  και με το στυλ  που επικράτησε στις αρχές του περασμένου αιώνα.

Η επιγραφή που  ακολουθεί  βρίσκεται στο βάθρο του :

Για τις οχυρώσεις οι οποίες χτίστηκαν στην πρωτεύουσα του νησιού την αρχαία και σύγχρονη εποχή, θα έπρεπε να αποφασίσω να μιλήσω  για την αξία τους και  τη χρησιμότητας  τους. Είμαι πολύ αμήχανος γιατί δεν  έκανα τίποτα, αλλά είμαι, σε αυτή τη κατάσταση  και  λυπάμαι, γιατί δεν έχω ακούσει τίποτε γι΄ αυτές.

Σίγουρα  δεν μπορεί να  βλέπετε πια  στο νησί Vido τους κήπους, τα δέντρα και το πράσινο που εντυπωσίαζε πριν από τούς Γάλλους που έχτισαν εκεί ένα φρούριο. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι, σε αυτό το δρόμο από την Ιταλία στην Ανατολή, η Κέρκυρα καλύπτει συνολικά τις αισθήσεις, από τα οχυρά τα οποία, όπως ειπώθηκε, έγιναν πρόσφατα  και έχουν άφθονες στρατιωτικές παροχές. Σε αυτά υπάρχει ακόμα πολύ ιππικό.  Η Κέρκυρα, της οποίας το λιμάνι υπερασπίζεται επίσης από ένα πολεμικό πλοίο και αρκετές φρεγάτες, μου φαίνεται απόρθητη. Υπάρχουν  αμυντικά έργα που οι σφαίρες δεν έχουν ισχύ. Δεν έχω δει ποτέ τις φυλακές που χρησιμοποιήθηκαν από τους Βενετούς και μάλλον δεν θα μου επιτραπεί να επισκεφτώ , γιατί εδώ και μερικούς μήνες είναι γεμάτες.

Η Κέρκυρα ονομαζόταν το σύνορο προς τα ανατολικά. Αυτό το όνομα μπορεί να της ταίριαζε εδώ και πενήντα χρόνια, αλλά σήμερα η πόλη είναι ήδη εξ ολοκλήρου ιταλική, και τα ανατολίτικα ήθη  μοιάζουν μόνο με ένα εξωτικό φυτό, όπως και στη Βενετία. Οι Ιταλικοί τρόποι και τα έθιμα κυριαρχούν. Παντού ,η γλώσσα, στο εσωτερικό των σπιτιών και σε δημόσιους χώρους.  Κι όλα όσα έχουν υιοθετηθεί από τις  τάξεις τους.

      Ας δούμε μόνο τα δημόσια καφέ που παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην Ιταλία. Το ίδιο δε γίνεται στην Κέρκυρα? Η συνάντηση γενικά και των δύο φύλων στη μέση της νύχτας?Δεν το βλέπουμε εκεί, όπως κάτω από τις στοές του Αγίου Μάρκου στη Βενετία? Αυτές οι σειρές των εραστών με ένα κύπελλο ή ένα ποτήρι γυάλινο  στο χέρι? Τέλος, δεν είναι αυτό το παζάρι όπου η δύση και η ανατολή κάνουν  ανταλλαγή, των απολαύσεων τους και δημιουργούν αντίστοιχες νέες μορφές;

         Αν εισέλθουμε στο εσωτερικό του σπιτιού θα βρούμε εκεί, όπως στην Ιταλία, εξίσου άσχημη κατάσταση για τις οικογενειακές συναναστροφές  και την ίδια αδιαφορία σε αυτούς για τα οφέλη της καλής καθαριότητας. Τα σπίτια μοιάζουν να είναι περικυκλωμένα από ένα μαγικό κύκλο όπου είναι αδύνατο  για έναν ξένο να σπάσει αυτό το  ξόρκι. Υποστηρίζουν μέσα τους όλες τις στερήσεις, όλες τις κακουχίες υπό την προϋπόθεση ότι μπορούν να λάμψουν δημόσια, η τουλάχιστον να δεχθούν δημόσια αναγνώριση. «Έβλεπα  στη Σπιανάδα της Κέρκυρας ένα παλιό  baiard (μικρή καρότσα),  που την έσερνε ένα μουλάρι με πομπώδη τρόπο. Ο οδηγός λόγω έλλειψης καθίσματος, έτρεχε δίπλα από την καρότσα.»

      Πάμε τώρα στα  μέρη ευχαρίστησης, όπου ο όμορφος κόσμος συναντιέται την Κυριακή. Εκεί, και πάλι, βρίσκουμε την Ιταλία. Μόνο, κι αυτό είναι σοβαρό, λείπουν αυτές οι γυναίκες οι γοητευτικές και χαριτωμένες από την Ιταλία.  Υπάρχει κι εδώ μια εκπληκτική αντιζηλία των ατόμων όπως στη Φλωρεντία, Ρώμη ή Νάπολι σε τρόπο ώστε να χρειάζεται με ένα οποιοδήποτε κόστος να παρουσιάζεται ο καθένας με μια ψεύτικη εμφάνιση η οποία έχει αποκτηθεί κάτω από τις πιο σκληρές στερήσεις. Όλα αντισταθμίζονται με την ικανοποίηση ενός πεζού, από ένα χαιρετισμό αναγνώρισης του.

Η τουαλέτα  των γυναικών είναι περίεργη, ένα κακώς συνδυασμένο μίγμα από όλα τα φωτεινά χρώματα, χωρίς συγκράτηση, δίνοντας τους ακόμη λιγότερη χάρη και πάνω απ όλα μια πλήρη υποτίμηση της ευαίσθητου και ευχάριστου κοκεταρίας, η οποία κατευθύνεται από την καλαισθησία. Με αυτές τις διαφορετικές απόψεις, οι κυρίες της Κέρκυρας θα μπορούσαν να κερδίσουν πολλά μιμούμενες εκείνες της Βενετίας ,του Μιλάνου, της Φλωρεντίας.

Οι Άγγλοι, ακόμα λιγότερο επιεικείς για τους κατοίκους της πόλης απ 'ό, τι για τους άλλους νησιώτες, έφτιαξαν τα πορτρέτα τους κάπως κολακευμένα κι επιδίωξαν πάνω από όλα να γελοιοποιήσουν την αριστοκρατία της Κέρκυρας. Αυτή η αρχοντιά, όμως, κάποτε έκανε μεγάλες υπηρεσίες στη χώρα της και έδειξε τόση τόλμη και πατριωτισμό. Όλες οι σελίδες της ιστορίας της χώρας αποδεικνύουν αυτή την αλήθεια, αλλά οι Άγγλοι τους περιφρονούν αντί να πείσουν τους εαυτούς τους για την αξία τους. Είναι αναμφισβήτητο ότι αυτή η αριστοκρατία έχει εκφυλιστεί, πιστεύω μάλιστα ότι η βενετική διοίκηση πριόνισε και έχει κάνει πολλά για να σβήσει τη λάμψη, αλλά αναμφισβήτητα βρήκε ακόμα μεταξύ των πολύ αξιοσέβαστων αντρών και οικογενειών τους την πιο κακή αντιμετώπιση. Η υψηλή κοινωνία  της Κέρκυρας κάνει την μέχρι σήμερα σύγκριση των Άγγλων με τους Βενετούς τους Γάλλους και τους Ρώσους, που ήταν οι εμπειρίες της κοινωνίας της. Είναι το συμπέρασμα παρόμοιο με τα πλεονεκτήματα από τους προηγούμενους; Αμφιβάλλω πάρα πολύ. 

Εάν οι κάτοικοι επιδιώκουν, κατά το δυνατόν, να απομακρυνθούν από τις παλιές εμπειρίες, αποφεύγουν ιδιαίτερα να συναντήσουν αυτούς τους νέους αξιωματικούς του στρατού και της θάλασσας, που φαίνεται να έχουν μόλις βγει από τα δάση της «Αλβιώνας». Μπορούμε να τους κατηγορήσουμε; Σίγουρα όχι . Ορισμένοι αμερόληπτοι Άγγλοι αντίθετα είναι συμβατοί με τη κατάσταση, οι άλλοι θα βρίσκουν παντού την ίδια υποδοχή όπως στην Κέρκυρα. Ο Άγγλος αξιωματικός εδώ φιλοδοξεί να πρωτοτυπήσει, αλλά είναι απλά παράξενο.  Άλλο ένα παράδειγμα, είδα πρόσφατα έναν έφιππο, στη Σπιανάδα, του οποίου η ενδυμασία ήταν: Στολή κόκκινη και πλεξούδα,  ασημένιες επωμίδες, μεγάλο λευκό παντελόνι, λευκά παπούτσια, ένα μεγάλο καπέλο με άχυρο, μια ανοιχτή ομπρέλα με το ένα χέρι, ένα ραβδί με το άλλο.

Ωστόσο, η Κέρκυρα έχει κερδίσει από τότε που ήρθαν οι Βρετανοί?

Είναι πολύ περισσότερο, καθαρή και καλύτερα αεριζόμενη. Τα σπίτια, οι αίθουσες και τα παλάτια έχουν ανυψωθεί . Κήποι, πάρκα, εξοχικές κατοικίες κοσμούν το περιβάλλον. Πολλοί έμποροι της Αγγλίας έχουν εγκατασταθεί εκεί κι αν πληρώσετε καλά μπορείτε να πάρετε όλα τα πολυτελή και επιθυμητά αντικείμενα. Οι Άγγλοι αγοράζουν μόνο ότι έρχεται από την Αγγλία. Αυτόν τον αξιέπαινο πατριωτισμό τους τον επεκτείνουν ακόμα και στις πόρνες.

Ωστόσο, δεν γνωρίζω αν στις συνήθειες τους θεωρούν αυτές τις ταπεινές υπηρέτριες της Αφροδίτης είδος πολυτέλειας: ούτως ή άλλως, αυτές οι  ναΐδες (πόρνες) του Τάμεση, φτάνουν εδώ με φορτίο, και παρόλα αυτά, χωρίς να προσβάλλουμε αυτές τις κυρίες, θα ήταν για εκείνες πολύ καλύτερα να πάνε στη Σικελία και τη Βενετία, όπου οι πιο εύποροι ιταλοί πληρώνουν ακριβά  για τις υπηρεσίες (απολαύσεις) που προσφέρονται.

Εξακολουθεί να βασιλεύει στις πρώτες οικογένειες της Κέρκυρας η αγάπη για τους Ρώσους. Αίσθημα που έχει αυξηθεί πολύ από τη διαμονή που διαβάσαμε πρόσφατα για έναν διάσημο πολιτικό, κερκυραίο στην καταγωγή, που βρίσκεται σήμερα στην υπηρεσία της Ρωσίας.

        Η Κέρκυρα μπορεί επίσης να δοξαστεί επειδή εκεί γεννήθηκε μια γυναίκα, μια πολύ γνωστή και μια καλή συγγραφέας, με το όνομα Ισαβέλλα Θεοτόκη Αλμπρίτζι. Της οφείλουμε εξαιρετικές παρατηρήσεις για τα έργα του Canova, αγάλματα κι ανάγλυφα.

Μεταξύ των σύγχρονων μελετητών και καλλιτεχνών της Κέρκυρας, αξίζει να αναφερθεί ο Κύριος Μουστοξύδης, συγγραφέας της τελευταίας ιστορίας του νησιού. Ο καθηγητής Bondioli, διακεκριμένος γιατρός και λογοτέχνης, του οποίου ο θάνατος του ήταν για την πατρίδα του μια δυσαναπλήρωτη απώλεια. Και τέλος ο Κύριος Προσαλένδης ένας εξαιρετικός γλύπτης.

Δεν υπάρχει τίποτα να παρατηρήσουμε για τα θέατρα.  Λειτουργούν μόνο το φθινόπωρο και κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού, παίζοντας μόνο μερικές Ιταλικές κωμικές- όπερες. Οι μελωδικές χορδές του Rossini εδώ έχουν την ίδια μοίρα  με τη μελωδία του Marlborough στην εποχή του: τα ακούμε όλα γύρω από τις γωνιές του δρόμου.

……………………. 

Τα πριν της ίδρυσης της Ιονικής Τραπέζης στην Κέρκυρα

Όταν οι Άγγλοι ανέλαβαν την «προστασία» του Κράτους των Ιονίων Νήσων το 1814, αυτό ήταν πλήρως ανοργάνωτο και η επαγγελματική κι εμπορική δραστηριότητα  περιορίζονταν σε μαραγκούς, χτίστες, παντοπώλες, σιδεράδες, ψαράδες, εργάτες στις αλυκές, γεωργούς και λίγους κτηνοτρόφους . Χειρώνακτες στη πλειονότητά τους . Εκ’ του ότι δεν υπήρχε απαραίτητη κοινωνική υποστήριξη, εξ ανάγκης δημιουργήθηκαν από παλιά οι  αδελφότητες για να υποστηρίζουν τα κοινά συμφέροντα των τάξεων, οι οποίες όμως δεν είχαν την δυνατότητα επιβολής εννόμου τάξης  . Άναρχα δημιουργήθηκε πλουτισμός που συγκεντρώθηκε στα χέρια κυρίως μεγαλεμπόρων. Ο John Ramsay McCulloch για το 1837 γράφει:

Αυτά τα νησιά διαθέτουν λίγα προϊόντα που είναι γνωστά. Αι σύζυγοι των κατοίκων της πόλεως ή των χωρικών υφαίνουν ένα τραχύ είδος μάλλινου υφάσματος επαρκές εν μέρει για τη χρήση των οικογενειών τους. Λίγο σαπούνι παράγεται στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο. Οι επιχειρήσεις είναι  πολύ λίγες.  Οι αγροτικές επιχειρήσεις είναι τεμπέλικες και αυτές της Ζακύνθου και Κεφαλονιάς είναι περισσότερο εργατικές από ότι οι Κερκυραϊκές, ιδιαίτερα στη ανώτερη τάξη. Είναι πιθανόν αυτό να αποδίδεται, εν μέρει τουλάχιστον, στο ότι οι ευγενείς κατοικούν στις περιουσίες τους και παραμελούν  τη γη τους, ενώ συνεχίζουν την πρακτική τους να  προτιμούν να παρακολουθούν  τις ευκαιρίες, στην έδρα μιας διεφθαρμένης κυβέρνησης, για να βελτιώσουν τις περιουσίες τους. Τα νόμιμα μέσα μιας αξιοσέβαστης προσπάθειας και προσοχής, από αυτή την άποψη, ελλείπουν..[1]

[1] A Dictionary, Geographical, Statistical, and Historical: Of the Various Countries, Places and Principal Natural Objects in the World, Τόμος 2 α/John Ramsay McCulloch. 1842 A Dictionary, Geographical, Statistical, and Historical: Of the Various Countries, Places and Principal Natural Objects in the World, Τόμος 2 α/John Ramsay McCulloch. 1842

Τα κτηνοτροφικά αποθέματα στα νησιά, το 1836, αποτελούνταν από 14.189 άλογα, 10.366 βοοειδή με κέρατα, 95.950 πρόβατα και 68.826 κατσίκες, αριθμός πολύ μικρός για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του λαού κι επομένως, μεγάλες  είναι οι ετήσιες εισαγωγές από την Αλβανία και Ελλάδα. Τα παραγόμενα  βιοτεχνικά προϊόντα δεν ήταν σημαντικά.  Το σαπούνι κατασκευάζεται στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο και η αξία της εξαγόμενης ποσότητας το 1838 εκτιμάται επίσημα στα 12.000 λίβρες. Πήλινα, μεταξωτά, εσάρπες, πρόβεια κιλίμια, χοντροειδείς κουβέρτες, πάνινα  λινά, και υλικό κατασκευής σάκων  γίνονται επίσης σε κάποιο βαθμό. Τα νησιά, λόγω της θέσης  τους, δέχονται σημαντικό μέρος του εμπορίου της Μεσογείου, για να προμηθεύουν τη  γειτονική ήπειρο. Εισάγουν σιτηρά, χαλιά από την Οδησσό, μεταξωτά, βαμβακερά και μάλλινα υφάσματα, επεξεργασμένα  ψάρια κ.α. Από τη Βρετανία και τις αποικίες της, η συνολική αξία της εισαγωγής ανήρχετο το 1838 σε 342.326 λίβρες  και την ίδια εποχή οι εξαγωγές των νησιών (ελαιόλαδο, σταφίδα, κρασί, βαλανίδια , βαμβάκι, αλάτι, σαπούνι και υφάσματα) φθάνει μέχρι το ποσό των 669.588 λιβρών. Το εμπόριο των νησιών ήταν περιορισμένο λόγω των υψηλών δασμών που είχαν  τεθεί στα εξαγόμενα προϊόντα.  [1]

Τα μόνα νομίσματα των Ιονίων  Νησιών  ήταν ένα ασημένιο  3d. κομμάτι κι  ένα χάλκινο σεντς. [2]Αυτά που κυκλοφορούσαν κυρίως ήταν ισπανικά και βενετσιάνικα δολάρια που εισπράττονταν  ως  πληρωμή για τα προϊόντα που εξάγονταν στην Ισπανία και την Ιταλία. Μερικές φορές κυκλοφορούσαν και Βρετανικά ασημένια  νομίσματα.[3]

Στις αρχές  του 19^ου αιώνα η κατάσταση στα νησιά ήταν άθλια. Εξελίχθηκε όμως σε πολύ χειρότερη λόγω της μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων πτώσης  των τιμών όλων των ειδών, που είχε σαν επακόλουθο την επάνοδο στον χρυσό κανόνα[4]

1Ο,π.

2 The chief standard of weight is the imperial troy pound of 5.760 grains : 21 of these grains make a calco; 20 calci make an ounce, and 12 ounces compose a libbra sottile. The libbra grosse is equivalent to the pound avoirdupois, and 100 of these pounds make a talento. The English yard is the standard linear measure: 51 yards make a camico, 220 yards a stadio, and 1.700 yards a mile. The galion (equivalent to the English gallon) contains 8 dicotoli. A Dictionary, Geographical, Statistical, and Historical: Of the Various Countries, Places and Principal Natural Objects in the World, Τόμος 2 α/John Ramsay McCulloch. 1842 A Dictionary, Geographical, Statistical, and Historical: Of the Various Countries, Places and Principal Natural Objects in the World, Τόμος 2 α/John Ramsay McCulloch. 1842

 3Η ενοποίηση του ιονικού νομισματικού συστή­ματος με το βρετανικό ολοκληρώθηκε με την πράξη 57του Β’ Κοινοβουλίου (15 Μαρτίου 1827), που καθόριζε ότι το εθνικό νόμισμα του Ιονίου Κράτους θα έχει Βάση το βρετανικό και θα συνίσταται σε κο­ρώνες {crowns),μισές κορώνες {half crowns), σελίνια {shillings) και εξάπεννα {six pence) αργυρά, καθώς και φαρδίνια {farthings) χάλκινα. Τα νομίσματα αυτά θα έχουν νόμιμη κυκλοφορία σε όλη την ιονική επι­κράτεια. Οι δημόσιοι λογαριασμοί θα γίνονται σε pounds ή λίρες στερλίνες, σελλίνια, πέννες, και φαρδίνια.https://www.lefkadatoday.gr/ionio-nomismata-stin-ionio-politia/

 4Χρυσός κανόνας είναι το πρώτο σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών, σύμφωνα με το οποίο το νόμισμα ήταν μετατρέψιμο σε χρυσό σε ορισμένη τιμή. Τα νομίσματα είχαν μια κεντρική ισοτιμία έναντι του χρυσού και με βάση αυτή την ισοτιμία προέκυπταν οι διμερείς ισοτιμίες των νομισμάτων. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα κάθε χώρα καθόριζε μια συγκεκριμένη ισοτιμία του εθνικού της νομίσματος με τον χρυσό.

 δημιουργώντας αντιπληθωριστικά αποτελέσματα. Τα νησιά δεν είχαν συνέλθει από τις καταστροφές που άφησε η Γαλλική κυριαρχία. Οι χωρικοί αναγκάστηκαν να καταστρέψουν τις φυτείες σταφιδαμπέλων και ελαιώνων προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν  για καύσιμη ύλη.

Οικονομικά τα νησιά εξαρτιόταν από τη σοδειά του λαδιού και της σταφίδας. Το χονδρεμπόριο του κερκυραϊκού ελαιολάδου ήταν κυρίως εβραϊκή υπόθεση, έτσι έγιναν οι εβραίοι  πλούσιοι, πολλοί και ισχυροί. Παράλληλα οι εμπορικές  τους ασχολίες διευρύνονταν µε την ίδρυση βιοτεχνιών αξιόλογου μεγέθους που ήταν ονομαστές για την ποιότητα της παραγωγής τους και τις εξαγωγές τους, ενώ ασχολούνταν και με την τοκογλυφία.[1]

Η Κυβέρνηση δημοσίευσε για το 1837 τον  λογαριασμό «Κέρδη & Ζημίες»

1 ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Η  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η  ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ  ΜΙΙΑΙΟΥΣΗ ΜΑΡΙΑΣ σελ 8

2 Ο.π. A Dictionary, Geographical, Statistical, and Historical:

 Έλλειμμα Λίρες Αγγλίας=  51.754

Ο λογαριασμός αυτός μας δίνει ενδεικτικά στοιχεία για το κράτος.

 Α) Το κόστος που πλήρωνε η Κερκυραϊκή κοινωνία για την «προστασία» ήταν : Γενική κυβέρνηση L 41.307 + Ενοίκια δημόσιων γραφείων  L 3.044 + Μισθοί L 6.838 +   Προστασία Στρατεύματος   L 29.914 = Σύνολο L 81.103.- Το σύνολο αυτό αποτελεί το 55% των εσόδων.

B) Δεν παρουσιάζονται και στα δύο μέρη (Έσοδα-Έξοδα) τόκοι εισπρακτέοι και τόκοι πληρωτέοι. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος δεν φαίνεται να δανείζεται  για να καλύπτει το έλλειμμα. Μη υπάρχοντος εξωτερικού δανεισμού το έλλειμμα θα πρέπει να καλύπτονταν από το θησαυροφυλάκιο του Κράτους.   

Υπήρχε λοιπόν το Θησαυροφυλάκιο του Κράτους για το οποίο οι δημοσιεύσεις εκ μέρους του Αρμοστή στην ΓΚΑΖΕΤΑ ΙΟΝΙΚΑ : GAZZETTA JONIA (Εφημερίς των Ιονίων Νήσων) μας δίνουν μια σαφή εικόνα

Από την παρουσίαση του Αρμοστή στο Κοινοβούλιο  26.2.1835 για τα έσοδα του θησαυροφυλακίου του Κράτους.     Το καθαρό πλεόνασμα των ετών 1818-1834  ήταν:  1818 …..L 38.334 1819 ……     6.541 1820…….   13.514 1821 …..    21.324 1822 …..    25.427 1823  ……    9.792 1824  ……   32.254 1825-1826-1827  (0) 1828  …….    8.700 1829….(0) 1830 ……….     167 1831…. (0) 1832 …        12.832 1833 ….  (0) 1834 ……….  34.273

Από τις δύο αυτές παρουσιάσεις της κίνησης του Θησαυρού,  μέσα σε 20 μέρες σαφέστατα προκύπτει ότι έχουμε ένα Κράτος μικρής οικονομικής επιφάνειας και ελλειμματικό.

 Δεύτερο στοιχείο είναι ότι ο δανεισμός δεν προέρχονταν από κρατικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Εν ολίγοις το κράτος δανείζεται αλλά δεν δανείζει στους πολίτες. Πληροφορίες που εμφανίζονται σε διάφορες μελέτες αναφέρουν ότι πλούσιοι Εβραίοι δανειοδοτούσαν την Κυβέρνηση. Οι Εβραίοι ήταν τοκιστές δηλ εφόσον δεν υπήρχαν οργανωμένες Τράπεζες ή άλλα πιστωτικά ιδρύματα υπήρχαν  δανειστές χρημάτων, που σύναπταν ιδιωτικές συμφωνίες με πολίτες που είχαν ανάγκη. Η επιστροφή των χρημάτων γίνονταν με σημαντική επιβάρυνση (τόκο) για εκείνον που χρωστούσε και πολλές φορές με ανταλλαγή γης ή άλλων περιουσιακών στοιχείων, αφού όσοι δανείζονταν έβαζαν ενέχυρο το μαγαζί, το σπίτι, το χωράφι ή κάποιο ζώο τους. Γίνεται αντιληπτό ότι η τοκογλυφία ήταν στο απόγειο της.

Οι αγρότες βρίσκονταν σε θέση ιδιαίτερα δύσκολη, εάν ληφθεί υπόψη η εξάρτησή τους από τις καιρικές συνθήκες, τις τυχόν κακές σοδειές και την αναγκαστική υποταγή τους στους εμπόρους, στους οποίους αναγκάζονταν να πουλάνε τα προϊόντα τους. Οι έμποροι με μονοπωλιακό καρτέλ   κι έχοντας να κάνουν με

ανοργάνωτη μάζα φτωχών χωρικών εκμεταλλεύονταν στο έπακρον την δύναμή τους και την έλλειψη χρήματος. Αγόραζαν σε τιμές κατώτερες των τρεχουσών και δάνειζαν τους αγρότες με τοκογλυφικούς τόκους. Ο Λόρδος Ύπατος Αρμοστής παρατήρησε ότι η έλλειψη πιστωτικού συστήματος οδηγούσε «εις διατήρησιν και απόκρυψιν εις ιδιωτικάς κατοικίας σημαντικών ενίοτε τεράστιων ποσών αυτουσίων νομισμάτων, όπερ παρείχε συχνά αφορμήν εις τρομεράς ληστρικάς επιδρομάς των βαρβάρων εξ Αλβανίας»[1]

Η νομισματική κυκλοφορία αποτελείτο αποκλειστικά από μεταλλικά νομίσματα, κύρια αργυρά δολάρια, ή τάλιρα. Από το 1825 έγιναν απόπειρες για να καθιερωθεί η Στερλίνα σαν  νομισματική μονάδα στα Νησιά.

Η ζωηρή  απεικόνιση  της κατάστασης διασώζεται στην αναφορά του  τότε Λόρδου Ύπατου Αρμοστή, Λόρδου, Nugent, προς το Υπουργείο Αποικιών στο Λονδίνο.  Στην πολυσέλιδη  αναφορά που  έστειλε το Σεπτέμβρη του 1833 ο Αρμοστής ζωγράφιζε με τα πιο μελανά  χρώματα την απελπιστική κατάσταση  των  φτωχών  αγροτών  και  την  ανίερη  εκμετάλλευση  των τοκογλύφων που δάνειζαν με τόκο 25-30% και πρόσθετε ότι αναγκάστηκε να  προβεί  σε  μείωση  ορισμένων  δασμών  επί  της  εξαγωγής  εγχώριων προϊόντων, για να σώσει τους αγρότες από την πλήρη καταστροφή[2]

 Στην απολογιστική ομιλία του προς την Γενική Συνέλευση του Ιονικού Κοινοβουλίου για το έτος 1834 που έγινε τις 26 Φεβρουαρίου 1835 λέει επί λέξει :

1ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Η  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η  ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ  ΜΙΙΑΙΟΥΣΙΗ ΜΑΡΙΑΣ σελ 8 2ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Η  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η  ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ  ΜΙΙΑΙΟΥΣΙΗ ΜΑΡΙΑΣ σελ 9

Βλέπουμε λοιπόν ότι η οικονομική κατάσταση όπως περιγράφεται ήταν απελπιστική έως απάνθρωπη. Μορφή ειδικού πιστωτικού ιδρύματος είχε μόνο το Ενεχυροδανειστήριο των πτωχών (Monte di pieta) που δημιουργήθηκε στην Κέρκυρα το 1630-31. Ήταν ένα ίδρυμα που γεννήθηκε στην Δ.Ευρώπη από μοναστηριακό τάγμα προς ενίσχυση των πτωχών. Αυτός ο χρήσιμος θεσμός για την καταπολέμηση της τοκογλυφίας, ευδοκίμησε τη πρώτη δεκαετία της λειτουργίας του. Το 1706 ο Γενικός Προνοητής F. Grimani σταματά την λειτουργία του καταστήματος. Το ενεχυροδανειστήριο, λειτουργεί και πάλι το 1768. Πρωταρχικός του ρόλος ήταν η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Ήταν ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα που συνδύαζε την τριπλή λειτουργία ενεχυροδανειστηρίου, τράπεζας και ταμείου για παρακαταθήκες. Με το πέρασμα των χρόνων, κυρίως επί Αγγλοκρατίας, παρατηρείται μια σχέση αλληλεπίδρασης  ανάμεσα στην τοκογλυφία και το  Monte di Pieta .Όπως επισημαίνεται  το 13,9 % του πληθυσμού προέβαινε στην σύναψη πιστωτικών συμβάσεων στο ενεχυροδανειστήριο ,ενώ το 21,1% εξ αυτών δεν μπορούσε να αποπληρώσει το χρέος.[1]

Το φεουδαρχικό σύστημα που επικρατούσε από την Εποχή των Ανδιγαβών, είχε σαν αποτέλεσμα οι τρεις συντελεστές της παραγωγής «φύση+ εργασία= κεφάλαιο» να μην λειτουργούν για την οικονομική ανάπτυξη διότι στον τομέα «κεφάλαιο» θησαύριζαν οι γαιοκτήμονες καθώς καρπούνταν από την εργασία, το ήμισυ ή το τρίτον του παραγόμενου κεφαλαίου. Δεν πήγαινε παρά μικρό μέρος του κεφαλαίου στα χέρια των εργατών που παρήγαγαν αυτό.

 Η ανεργία είχε αυξηθεί και για το λόγο αυτό η Βουλή ψήφισε νόμο για τη έκδοση διαβατηρίου για τους εργάτες που έφευγαν για να δουλέψουν στο εξωτερικό.

 Από πολιτικής άποψης οι Άγγλοι είχαν και ένα μεγαλύτερο προβληματισμό διότι γνώριζαν πολύ καλά, άλλωστε δεν είχαν περάσει και πολλά χρόνια από την Γαλλική επανάσταση, ότι εάν ξεσηκώνονταν ένας, από πάσης άποψης, καταπιεσμένος λαός, τα αποτελέσματα γι’ αυτούς θα ήταν ολέθρια.

 Ο Αρμοστής σχημάτισε ένα κεφάλαιο λιρών 35.000 το οποίο προορίζονταν για δανεισμό των παραγωγών ενόψει της σοδειά τους. Με την ΛΘ΄ Πράξη της Δ΄ Γερουσίας (29.5.1833) συστήθηκαν με κρατική εγγύηση σε κάθε νησί του Ιονίου, Ταμεία Δανείων. Τα δάνεια αυτά χορηγούνταν προς 6% και είχαν μεγάλη επιτυχία.

Λόγω αυτής της επιτυχίας ο Αρμοστής σκέφτηκε να δημιουργήσει μόνιμο κεφάλαιο, χρηματοδοτούμενο από το δημόσιο ταμείο. Την ιδέα του αυτή προσπάθησε να την προωθήσει στο Λονδίνο προτείνοντας την έκδοση κρατικού χαρτονομίσματος για τα Νησιά. Πρότεινε, από το θησαυροφυλάκιο των Ιονίων Νήσων, τα πλεονάσματα να κατατίθενται σε λογαριασμό για να καλύπτουν την έκδοση χαρτονομίσματος και να χορηγούνται προκαταβολές στους αγρότες. Ο τόκος των προκαταβολών δεν θα υπερβαίνει το 6%.[2] για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 30 ημερών και μικρότερο του έτους. Αν κάποιος οφειλέτης δεν κατόρθωνε να αποπληρώσει το δάνειό του μετά τη λήξη της προθεσμίας, οι εγγυήσεις πωλούνταν σε δημοπρασία. Για το σχηματισμό δανειοδοτικών κεφαλαίων δέχονταν τα ταμεία  καταθέσεις, οι οποίες ήταν δύο ειδών: «καταθέσεις με επιτόκιο», δηλαδή τοκοφόρες με ετήσιο τόκο 4% και «απλές καταθέσεις» με τόκο 1%[3].

Η πρώτη σκέψη της δημιουργίας Εξοικονομικής Τράπεζας δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κυβέρνησης τις  24 Μαίου 1835.

1Η Κέρκυρα κατά την Αγγλοκρατία: οικονομία και υποδομές της Χριστίνα Μπρέστα  http://www.corfu-museum.gr/index.php/el/173-2016-03-29-08-44-26

2 Ο.π. ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Η  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η  ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

3Χρήστος Δεσύλλας Η Εξοικονομική Τράπεζα και η Συμβολή της στο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα της Κέρκυρας. Χρήστος Δεσύλλας

Τελικά οι προτάσεις αυτές του Λόρδου Αρμοστή δεν είχαν απήχηση στο Λονδίνο. Οι Λόρδοι Επίτροποι « αντιτίθεντο κατηγορηματικώς, κυρίως εις την υπό της Βρετανικής Κυβερνήσεως αναδοχήν οιασδήποτε ευθύνης δι’ οιασδήποτε μορφής χαρτονόμισμα εκδοτέον υπό της Κυβερνήσεως των Ιονίων Νήσων» .

Ο Λόρδος Αρμοστής Nugent δεν δέχτηκε την απόρριψη του σχεδίου του και τον Δεκέμβριο του 1834 παραιτήθηκε από το αξίωμά του.  Ο διάδοχος του, Σερ Howard Douglas, καταρχήν δεν δέχτηκε το σχέδιο του προκατόχου του «επειδή είμαι ανέκαθεν αντίθετος προς οιανδήποτε ανάμιξιν της Κυβερνήσεως εις εμπορικάς πράξεις κατέστησα σαφές, ότι τοιούτον νομοσχέδιον δεν θα ετύγχανε της επικυρώσεως μου»[1]

Όταν όμως ο Douglas ήρθε σε γνώση της οικονομικής πραγματικότητας των Νήσων τον Δεκέμβριο του 1835 υποβάλει στο Υπουργείο Αποικιών σημαντική αναφορά αναπτύσσοντας τις ιδέες του για την ίδρυση Τράπεζας των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων.  Η τράπεζα αυτή θα ήταν εκδοτική και τράπεζα καταθέσεων, θα προχωρούσε στη χορήγηση αγροτικών δανείων και θα προσπαθούσε για τη προσέλκυση καταθέσεων σημαντικών ποσών σε αυτούσια νομίσματα, τα οποία αποθησαυρίζονται  στα νησιά.

Στην αλληλογραφία μεταξύ Howard Douglas και του Υπουργού Αποικιών Λόρδου Glenelg δόθηκαν υποδείξεις  από το Λονδίνο περί του τρόπου λειτουργίας  μιας τράπεζας της μορφής που ήθελε ο Αρμοστής.[2]

Η Βρετανία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προσπάθησε να μεταμοσχεύσει  ιδρύματα και πρακτικές στην Ιoνική κοινωνία σύμφωνα με τα Αγγλικά πρότυπα. Όχι πάντα με επιτυχία. Το 1835 ιδρύθηκε στην Κέρκυρα μια τράπεζα ταμιευτηρίου προς όφελος των φτωχών βιοτεχνών , τεχνιτών, εργατών και γεωργών με το ξένο (ειδικότερα το Σκωτσέζικο) σχέδιο που δανείστηκε από «άλλα κράτη». Επιδίωξη της  ήταν να μετατρέψει τις κατώτερες τάξεις των Ιονίων σε εργατικό λαό προσφέροντας κάποια μορφή ασφάλισης  σε  περιόδους ασθένειας, συνταξιοδότησης ή για μια προίκα για τις κόρες των καταθετών, με βάση τα κέρδη των καταθέσεων .Το «πείραμα» ενός παρόμοιου θεσμικού οργάνου θα ήταν «υπό την άμεση προστασία της κυβέρνησης».[3]

   Ένας επί πλέον λόγος για τη δημιουργία τράπεζας ήταν η αυξανόμενη παρουσία της Ιονίου Ναυτιλίας, του στόλου και του ανθρώπινου δυναμικού της. Αυτή διαμόρφωνε και τις κατάλληλες συνθήκες για την ίδρυση σημαντικών για την οικονομία των Επτανησίων θεσμών, όπως τις προεξοφλητικές και ασφαλιστικές τράπεζες. Αυτές ιδρύονται και εγκαθίστανται σε όλα τα νησιά του Ιονίου, κατά την περίοδο του μέσου του 19ου αιώνα[4]

       Η ΠΓ΄ Πράξη της Ε΄ Γερουσίας (14/26.6.1837) έθετε τις βάσεις για τη δημιουργία κρατικής τράπεζας. Το ιδρυτικό κεφάλαιο είχε οριστεί σε 100.000 στερλίνες με δυνατότητα αύξησης και διαιρούνταν σε 4.000 μετοχές . Η ονομασία του νέου ιδρύματος θα ήταν «Τράπεζα Παρακαταθήκης και Κυκλοφορίας» και θα είχε το δικαίωμα έκδοσης τραπεζογραμματίων και χορήγησης δανείων με εγγυημένη κάλυψη. 

1Ο.π. ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Η  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η  ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

2Ο.π.

3Sakis Gekas: Xenocracy: State, Class, and Colonialism in the Ionian Islands, 1815-1864

 4 Η Ιόνιος Ναυτιλία κατά την βρετανική κατοχή (1809 - 1864) Παναγιώτης Σ. Καπετανάκης

 Για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στη νέα τράπεζα η Κυβέρνηση θα διατηρούσε το 1/6 των μετοχών με δικαίωμα εκλογής των δύο Διευθυντών που θα συνέτασσαν επιμέρους κανονισμούς και θα τους υπέβαλλαν για έγκριση στη Βουλή, ενώ η ευθύνη των μετόχων περιοριζόταν στην αναλογική αξία των μετοχών τους[1].Το ενημερωτικό δελτίο που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως έχει και πίνακα  του τρόπου υποβολής των αιτήσεων για εγγραφή στο κεφάλαιο της Τραπέζης. Η απήχηση ήταν απογοητευτική κι έτσι η ίδρυση Τραπέζης, με εντόπια κεφάλαια ήταν καταδικασμένη να αποτύχει.  

29 Ιουλίου 1837 Ενημερωτικό Δελτίο[2]

Η δημιουργία Εξοικονομικής Τράπεζας (Saving Bank) θεώρησαν οι Άγγλοι ότι θα ήταν η καταλληλότερη ενέργεια για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα.  Οι πρώτοι διαχειριστές ήταν δέκα βρετανικοί «Esquires»(αξιότιμοι κύριοι),πέντε ιερείς (τέσσερις Ρωμαιοκαθολικοί κι ένας Ορθόδοξος), ο καθιερωμένος έμπορος Γεροστάθης  κι ο Ηλίας Βασιλάκης ως ορκωτός ελεγκτής της Κέρκυρας, ο οποίος μετά το 1848 διορίστηκε τοπικός διευθυντής της Ιονικής Τράπεζας.

2 ΓΚΑΖΕΤΑ ΙΟΝΙΚΑ : GAZZETTA JONIA (Εφημερίς των Ιονίκων Νήσων)

Ήταν σαφώς η εποχή που οι ντόπιοι δεν ενεπλάκησαν ή δεν προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, με τις λίγες εξαιρέσεις που αναφέρθηκαν. Οι διαχειριστές περιστασιακά βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Οι καταθέσεις της τράπεζας, δημοσιεύθηκαν στην επίσημη εφημερίδα, με ένα πνεύμα λογοδοσίας, από το 1820 και μετά.[1]

1 Sakis Gekas: Xenocracy: State, Class, and Colonialism in the Ionian Islands, 1815-1864

Συνεχή δημοσιεύματα στη ΓΚΑΖΕΤΑ ΙΟΝΙΚΑ προτρέπουν τους πολίτες στο να εμπιστευτούν το τραπεζικό Ίδρυμα.

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα  ήταν:

1) Εκμηδένιση του ληστρικού επιτοκίου των τοκιστών

2) Ενίσχυση της οικονομίας με την κυκλοφορία των αποθησαυρισμένων κεφαλαίων.

3) Κέρδος κρατικών πόρων.

4) Ηρεμία στις τάξεις των λαϊκών στρωμάτων.

5) Επανεκκίνηση της οικονομίας

6) Αύξηση των Επενδύσεων

7) Αύξηση της παραγωγής.

Πρόθεση της Προστασίας ήταν να μετατρέψει τα Επτάνησα σε τμήμα της αυτοκρατορίας και σε πεδίο εφαρμογής της βρετανικής ιδεολογίας. Στόχος ήταν η εισαγωγή τραπεζικών θεσμών προς ίδιο όφελος  και η διασφάλιση οικονομικών πόρων για την υποστήριξη της ανάπτυξης της βιομηχανίας της αυτοκρατορίας.[1] Στα αρχικά τους στάδια οι αποταμιευτικές τράπεζες περιορίζονταν στη συλλογή καταθέσεων. Αν και η βασική τους στόχευση αφορούσε εργάτες και τεχνίτες, εντούτοις διαπιστώνεται ότι οι συναλλασσόμενοι ανήκαν στη μεσαία και ανώτερη αστική τάξη. Η Εξοικονομική Τράπεζα της Κέρκυρας  ιδρύθηκε στα πρότυπα των αντίστοιχων βρετανικών. Εκεί υπήρχε μεγάλη τραπεζική παράδοση.

1Χρήστος Δεσύλλας: Η Εξοικονομική Τράπεζα και η Συμβολή της στο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα της Κέρκυρας

Οι  βασικές λειτουργίες στην περίπτωση της Κέρκυρας ήταν : α) η εστίαση στις καταθέσεις και β) ο τοπικός χαρακτήρας. Τα θεσμικά χαρακτηριστικά συνοψίζονται στα εξής: α) ήταν δημόσια τράπεζα με ενεργή συμμετοχή των τοπικών αρχών στη διοίκησή της, β) είχε οργανωθεί και λειτουργούσε με θεσμική απόφαση, γ) μνημονευόταν ο ηθικός της χαρακτήρας (στήριξη φτωχών, υποστήριξη της τοπικής οικονομίας) και δ) δεν δάνειζε, όμως υπήρχε η δυνατότητα ένταξης και συνεργασίας στο ευρύτερο χρηματοπιστωτικό δίκτυο. Η εφημερίδα του Ιονίου Κράτους έγραψε ότι «ο στόχος της  τράπεζας δεν είναι μόνο να βοηθήσει τις εργατικές τάξεις να προσκομίσουν κέρδη, αλλά να τις βελτιώσει ηθικά,   οι εργάτες να γίνουν ικανοί  και  να εμπλουτιστούν,  καθότι στερούνται τα βασικά στοιχεία της καλής εκπαίδευσης, την αγάπη για τη σκληρή  εργασία, τη σύνεση και την ακρίβεια. »

Με την ΜΕ΄ Πράξη της Ε΄ Γερουσίας του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων (24.5/5.6.1835) συστήθηκε στα Ιόνια Νησιά Τράπεζα  Εξοικονομήσεων με κεντρικό κατάστημα στην Κέρκυρα και υποκαταστήματα ή αντιπροσώπους στα άλλα νησιά.

Οι καταθέτες θα ήταν «μόνο Ιόνιοι  ή Βρετανοί υπήκοοι». Η εσωτερική λειτουργία ήταν υπό τον έλεγχο του Αρμοστή και του Έπαρχου. Η διεύθυνση του ιδρύματος είχε ανατεθεί σε πέντε Προέδρους. Αποτυπώθηκαν διαχρονικά μια σειρά ονοματολογικών προσδιορισμών όπως: Κερκυραϊκή Τράπεζα, Banco Corcirese, Banco di Risparmio di Corfù, Οικονομική Τράπεζα, Φιλάνθρωπον Κατάστημα, Επωφελές Κατάστημα, Εξοικονομική Τράπεζα Κερκύρας, Stabilimento, Αποταμιευτική Τράπεζα. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες  ήταν εύποροι αστοί, επιχειρηματίες και κεφαλαιούχοι, οι οποίοι εξασφάλιζαν δεσμούς συνεργασίας με άλλες οικονομικές και πιστωτικές δομές. Ανάμεσά τους συναντώνται επιφανείς αγγλικανοί και ορθόδοξοι κληρικοί, όπως ο Μητροπολίτης Κερκύρας Αθανάσιος, ενώ η συμμετοχή τους δημιουργούσε αίσθημα ασφάλειας, φερεγγυότητας και προσέδιδε κύρος και αξιοπιστία στη λειτουργία της τράπεζας. Οι καταθέσεις δεν μπορούσαν να είναι μικρότερες από ένα σελίνι και για το διάστημα ενός ημερολογιακού έτους δεν έπρεπε να υπερβαίνουν τις 20 στερλίνες, γιατί πάνω από το ποσό αυτό δεν χορηγούνταν τόκος. Στους συναλλασσόμενους εκτός από τα φυσικά πρόσωπα συναντώνται κληροδοτήματα και ιδρύματα, όπως το Monte di Pietà, προς το οποίο διοχετεύονταν κεφάλαια που αξιοποιούνταν στην τοπική οικονομία.[1]

Από το 1846 έως το 1852 στην Ευρώπη σημειώθηκε μια από τις μεγαλύτερες υφέσεις με χαρακτηριστικό τους βαρείς χειμώνες που οδήγησαν στην εκτίναξη της τιμής των δημητριακών και βασικών ειδών διατροφής. Στην Κέρκυρα υπήρξαν δύο συνεχείς χρονιές χωρίς ελαιοφορία (1851-1852), ενώ το 1851 επλήγη η αμπελοκαλλιέργεια, μετατρέποντας την ευρωπαϊκή ύφεση σε τοπική κρίση. Λόγω της δυσμενούς οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης που επικρατούσε στο νησί, για τη βελτίωση των οικονομικών της Τράπεζας οι υπεύθυνοι προέβησαν στην αύξηση του καταθετικού επιτοκίου από 4% σε 6%. Σε μια συντονισμένη προσπάθεια προσέλκυσης καταθέσεων προχώρησαν στην κινητοποίηση του ορθοδόξου κλήρου της υπαίθρου μέσω του Πρωτοσύγκελου της Μητροπόλης.[2]

1 Χρήστος Δεσύλλας: Η Εξοικονομική Τράπεζα και η Συμβολή της στο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα της Κέρκυρας

2 Ο.π.

Στην εξέλιξη , τόσο τα Επτάνησα, όσο και οι απέναντι ακτές, παρήγαγαν σημαντικές ποσότητες φθηνών προς τρίτους πρωτογενών προϊόντων, χρήσιμων στο βρετανικό εμπόριο και τη βιομηχανία, πολλαπλασιάζοντας τα οφέλη της Προστασίας. Από ότι προκύπτει, αυτό ήταν η αιτία που ο εντεταλμένος του Αρμοστή Douglas, Sir Alexander Wood στα τέλη του 1837 ήρθε σε επαφή με τους Βρετανούς επενδυτές Farrer-Wright group.

Είναι βέβαιο ότι η αλληλογραφία που ανέπτυξε στη συνέχεια ο John Wright με τον Αρμοστή Douglas, τον πρόεδρο της Ιονίου Γερουσίας, Κόμη Σπ. Βούλγαρη και τον Sir A. Wood, όπως και η αποστολή στα νησιά του μελλοντικού γενικού γραμματέα της εταιρείας, George Ward, στάθηκαν ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τους επενδυτές, οι οποίοι διείδαν σημαντικά οφέλη στο να ιδρύσουν μια κρατική και όχι αποικιακή τράπεζα στο επτανησιακό προτεκτοράτο. Στο prospectus της «Ιονικής Κρατικής Τράπεζας»(Ionian bank Ltd)  που κυκλοφορήθηκε στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1839 δηλώνονταν ότι η τράπεζα θα ιδρυόταν με βάση τον Νόμο του 1837 της Ιονίου Βουλής. Παράλληλα, τονίζονταν η σημασία του εμπορίου της σταφίδας και των Ιόνιων λιμένων ως διαμετακομιστικών σταθμών για την εξαγωγή βρετανικών προϊόντων στην απέναντι ενδοχώρα.

Η «Ιονική Κρατική Τράπεζα» ιδρύθηκε στις 23 Οκτωβρίου του 1839, με έδρα το Λονδίνο. Το πρώτο της κατάστημα το οποίο ήταν ταυτόχρονα και το κεντρικό γραφείο της Τράπεζας λειτούργησε για πρώτη φορά στις 2 Μαρτίου1840 στην Κέρκυρα. Στις 18 Μαΐου και στις  10 Αυγούστου του ίδιου έτους άνοιξαν τα υποκαταστήματα στην Ζάκυνθο και  Κεφαλονιά αντίστοιχα, ενώ το 1845 λειτούργησαν πρακτορεία της τράπεζας στην Αθήνα και την Πάτρα. Το 1873 με έδρα πάντα το Λονδίνο τα κεντρικά γραφεία της τράπεζας μεταφέρθηκαν στην Αθήνα.Παράλληλα με την Ιονική Κρατική Τράπεζα λειτουργούσε και η Εξοικονομική Τράπεζα μέχρι την ένωση των Επτανήσων το 1864.

Η εξέγερση των χωρικών της Κέρκυρας (1652)

Από τις έρευνες μας προέκυψε μια εξέγερση που έλαβε χώρα το 1652 η οποία πιστεύουμε ότι έχει ενδιαφέρον για την ταξική διαφοροποίηση που επικρατούσε τότε.

Η Βενετία, όπως είναι γνωστό, δεν διέθετε στρατό  ξηράς για να επιβάλει στις κατακτήσεις της το νόμο και την τάξη, ώστε να σταθεροποιηθεί η κατοχή της. Το πρόβλημα αυτό το έλυσε με τους ντόπιους και με τους Ιταλούς που ήταν διατεθειμένοι να παίξουν το ρόλο του κυρίαρχου.

 Το 1272 ο Κάρολος Α' ο Ανδεγαβός άρχισε να υλοποιεί  στην Κέρκυρα την παραχώρηση εδαφικών εκτάσεων σε στρατιωτικούς. Οι παραχωρήσεις αυτές είχαν φεουδαλικό χαρακτήρα, γιατί ο αποδέκτης έδινε όρκο πίστης και υποταγής και υποχρεωνόταν να παρέχει στρατιωτική υπηρεσία στον ηγεμόνα . Στα τέλη της ανδεγαβικής περιόδου, η πλειοψηφία των Κερκυραίων φεουδαρχών ήταν γόνοι ισχυρών «οίκων», ενώ μέλη των οικογενειών αυτών είχαν αναλάβει αξιώματα στο νησί. Η Βενετία, στην οποία περιήλθε η Κέρκυρα το 1386, επικύρωσε τα προνόμια που είχαν δοθεί στους φεουδάρχες από τους προηγούμενους ηγεμόνες του νησιού.[i]

Έτσι συνεχίστηκε η επιβολή των αρχόντων και επεκράτησε ο θεσμός  των φεουδαρχών[ii]-βαρόνων.[iii] Πιο αναλυτικά,  παραχωρούνταν σε έμπιστους  υπηκόους , μεγάλες εκτάσεις γης προς εκμετάλλευση κι επιτρέπονταν στους  μεγαλοκτηματίες  να καταπιέζουν τους χωρικούς[iv]  παντοιοτρόπως, απομυζώντας τον κόπο τους και αφήνοντας, επί τούτου, την μόρφωσή τους σε μηδενικό  επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο που η Βενετία δεν φρόντισε καθόλου για την εκπαίδευση των υπηκόων της και μόνο τα παιδιά των αρχόντων μπορούσαν να μορφωθούν στα ξένα πανεπιστήμια. Οι Επτανήσιοι, για ανώτερη εκπαίδευση, πήγαιναν κυρίως στην Πάδοβα όπου πρυτάνευε η εισαγωγή ρευμάτων φιλοσοφικής σκέψης.

Οι πρεσβείες ήταν ένας Βενετσιάνικος θεσμός  βάσει του οποίου οι υπήκοοι  είχαν το δικαίωμα να υποβάλλουν στον Δόγη γραπτώς τα αιτήματα τους και τις διαμαρτυρίες  που αφορούσαν την τοπική Βενετική διοίκηση. Η πρεσβεία συντάσσονταν από το τοπικό συμβούλιο των 150 (παλαιότερα 60) και δύο αντιπροσώπους που την παρουσίαζαν εκεί για την προφορική της υποστήριξη .  Ποιοι όμως αποτελούσαν το συμβούλιο των 150?

Το  γεγονός ότι την ευθύνη της αποστολής των πρεσβειών, όπως και της σύνταξης των αιτημάτων και της προφορικής υποστήριξης τους, το είχε το Συμβούλιο της Κοινότητας, που ήδη από τα τέλη του ΙΕ! Αιώνα ανήκε ουσιαστικά στην προνομιούχο τάξη των cittadini, …  είναι αυτονόητο ότι πολλές φορές τα αιτήματα αφορούν αποκλειστικά τα συμφέροντα της προνομιούχας τάξης.[v]

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[i] Ανιστόρητον, τόμος 11 (2014) αρ. 41 1 http://www.anistor.gr/index.html Το Αγροτικό Ζήτημα της Κερκύρας και η Συμβολή του Ανδρέα Δενδρινού στην Επίλυση του.

[ii] Η γη ανήκε στον ηγεμόνα, τη Βενετία που την είχε εκχωρήσει με τη μορφή φέουδου σε ιδιώτες, Δυτικούς και Έλληνες, στην Εκκλησία, Καθολική και Ορθόδοξη και σε μικροκαλλιεργητές. Οι φεουδάρχες δεν καλλιεργούσαν οι ίδιοι τα κτήματά τους, αλλά τα παρέδιδαν για καλλιέργεια στους χωρικούς. Οι χωρικοί, που καλλιεργούσαν φεουδαλικά κτήματα διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες, στους εξαρτημένους και στους ελεύθερους. Οι εξαρτημένοι χωρικοί (γνωστοί με τον βυζαντινό όρο «πάροικοι») ήταν δεμένοι με τη φεουδαλική γη, από την οποία δεν μπορούσε κανείς να τους αποσπάσει και μεταβιβάζονταν μαζί με αυτήν, ενώ οι ελεύθεροι χωρικοί συνομολογούσαν συμβόλαια με τους φεουδάρχες με τα οποία και καθορίζονταν οι μεταξύ τους σχέσεις ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣΤΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

[iii] ΤΑ «ΦΕΟΥΔΑ» ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Από τη Βενετοκρατία στον 19ο αιώνα του ΝΙΚΟΥ ΚΑΡΑΠΙΔΑΚΗ
Το φέουδο και η βαρονία.Φαινόμενο μακράς διάρκειας της οικονομικής και της κοινωνικής ζωής, μάλιστα και της πολιτικής, τα «φέουδα» ή οι «βαρονίες» της Κέρκυρας, διατηρήθηκαν με διάφορες μορφές ως τη δεκαετία του 1890 και, για ορισμένες περιπτώσεις, μέχρι αργότερα. Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι καλλιεργούμενες γαίες της Κέρκυρας δεν ανήκαν στο σύνολό τους στα φέουδα και δεν ήταν βαρονίες, αλλά μεγάλο μέρος τους ανήκε σε άλλους άρχοντες ως ελεύθερη και ιδιωτική τους γη, καθώς και σε πολυάριθμους χωρικούς. Γι’ αυτή την ελεύθερη κατηγορία γαιών, των αρχόντων αλλά και των χωρικών, είμαστε λιγότερο πληροφορημένοι, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα μεγέθη της, αφού δεν καταγραφόταν συστηματικά από το Δημόσιο. Τα στοιχεία που την αφορούν είναι διάσπαρτα και συχνά επισφαλή ως προς τη μελέτη τους. Οι κύριοι φεουδαλικών γαιών ονομάζονταν φεουδατάριοι (feudatarii), ή βαρόνοι και εμπαρούνοι (baroni), χωρίς να έχει ωστόσο μελετηθεί η διαφορά της σημασίας αυτών των λέξεων. Από μια πρώτη λεξικολογική έρευνα που πραγματοποιήσαμε, μπορούμε να προτείνουμε ότι η λέξη φέουδο χρησιμοποιείται συχνά για να δηλώσει το αρχικό σύνολο μιας περιουσίας ταξινομημένης από το Δημόσιο Ταμείο ως φεουδαλικής, ενώ η λέξη βαρονία μέρος αυτής της περιουσίας. Φέουδο –ο 19ος αιώνας προτιμούσε τη λέξη τιμάριο– είναι το μέρος της δημόσιας περιουσίας που παραχωρείται ως ανταμοιβή σε ιδιώτες για στρατιωτικές κυρίως υπηρεσίες ή σε εκκλησιαστικά ιδρύματα. Αν αυτή η διαφορά επιμένει στα επίσημα κείμενα, υποχωρεί στην καθημερινή γλώσσα, όπου οι δύο λέξεις έχουν την τάση να είναι συνώνυμες.
Πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι η κοινωνική κατάσταση που διαμορφώνεται εξαιτίας της γαιοκτησίας στην Κέρκυρα δεν έχει ως μόνο παράγοντα τα φέουδα και τους φεουδαρχικούς κυρίους. Οι πολυάριθμοι άλλοι ιδιοκτήτες γαιών, καθώς και η Εκκλησία και το βενετικό κράτος, ασκούν την κοινωνική τους κυριαρχία μέσω της γης και των ανθρώπων που την καλλιεργούν. Οι τέσσερεις αυτοί παράγοντες της εξουσίες είναι συχνά ανταγωνιστικοί και υπονομεύονται μεταξύ τους, παρότι τα εξουσιαστικά τους συμφέροντα είναι κοινά

[iv] Οι χωρικοί, αναφερόμενοι εδώ στους ανθρώπους χωρίς εξουσία, εργάζονταν και διέμεναν στην ύπαιθρο και αποτελούσαν το 54% του πληθυσμού του νησιού περίπου. Παρόλο που ο θεσμός της δουλοπαροικίας είχε ατονήσει από τις αρχές του 16ου αιώνα, όπως και της δουλείας, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι συνεχίζει -με άλλους όρους- να υπάρχει ακόμα στην ύπαιθρο του νησιού. Θεωρητικά λοιπόν, με τον όρο χωρικοί αναφερόμαστε σε ελεύθερους πολίτες που διαμένουν σε κτήματα αρχόντων, βαρόνων και άλλων γαιοκτημόνων, εργάζονται γι αυτούς, ή σε ανθρώπους που τους έχει παραχωρηθεί από τους προαναφερόμενους, μικρή μερίδα γης, για συγκεκριμένη καλλιέργεια και με συγκεκριμένο φόρο, ρυθμιζόμενα όλα αυτά από σειρά συμβολαίων.^{Διοικητική Γεωγραφία της Κέρκυρας τα χρόνια της Ενετοκρατίας  ΔΜ Κοντού}

[v]  Έλλη Γιωτοπούλου Σισιλιάνου : ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΒΕΙΩΝ. «Κερκυραϊκά» σελ.75.

Ήταν αδύνατον να διανοηθεί κάποιος μη άρχοντας και  πόσο περισσότερο  χωρικός να συμμετάσχει στο Συμβούλιο της Κοινότητας. Μόνο κατά καιρούς   και όταν η οικονομική κάμψη της Βενετίας ήταν εμφανής , ορισμένοι  πλούσιοι  αστοί, μετά από πολλές αντιρρήσεις  των παλαιών μελών του Συμβουλίου, καταβάλλοντας ιδιαίτερες προσπάθειες και χρήματα, κατάφερναν να συμπεριληφθούν σε αυτό.

Η προνομιούχος τάξη ουσιαστικά συνταυτίζονταν με αυτή των ευγενών. Η τάξη των ευγενών ήταν εκείνη που απολάμβανε τα προνόμια  που της παραχωρούνταν δηλ. τίτλοι, πλούτη, θέσεις και δικαιώματα στη διαχείριση του εργατικού προσωπικού . Τα δικαιώματα αυτά όπως το πάκτωμα, το προστύχι κ.α. ήταν θεσμοθετημένα.

Το πλέον τοκογλυφικό συμφωνητικό ήταν τo προστύχι[i]. Ήταν ένα έγγραφο ομόλογο (για να μπορεί να μεταβιβάζεται) με βάση το οποίο ο φεουδάρχης πλήρωνε τον χωρικό  προκαταβολικά για μια συγκεκριμένη ποσότητα προϊόντων- λαδιού, σταριού κλπ. σε πολύ χαμηλή τιμή. Όταν έρχονταν η ώρα της αποπληρωμής κι έπρεπε ο χωρικός να καταβάλει τα χρήματα, ο δανειστής δεν προσέρχονταν να εισπράξει το οφειλόμενο χρέος, διεκδικώντας το  όμως  πολύ αργότερα με την υψηλότερη τιμή του έτους. Το ύψος του ποσού της αποπληρωμής  μαζί με τους τόκους πολλές φορές έφτανε και το διπλάσιο του αρχικού κεφαλαίου.

 Όλα τα πιο πάνω αναγραφόμενα  συν την υποχρέωση των χωρικών να συνεισφέρουν στην αποπεράτωση του τειχισμού με προσωπική εργασία, τις αγγαρείες που τους επιβάλλονταν σε πολεμικές περιόδους, τις αυθαιρεσίες κι εκβιασμούς κατά την είσπραξη των φόρων, την μη αντικειμενική  λειτουργία των δικαστηρίων, τις λεηλασίες των κτημάτων τους από βενετσιάνους στρατιώτες και ναύτες, αλλά, και την ακαταστασία των καιρικών συνθηκών που είχε αποτέλεσμα επί της σοδειάς , τους οδήγησαν  σε απελπιστική κατάσταση.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[i] Από τα μέσα του 16ου αιώνα ξεκίνησε στην Κέρκυρα η συζήτηση για το προστύχι, την προαγορά δηλαδή της σοδειάς, ένα είδος δανεισμού για τους αγρότες. Τη θεωρούσαν μια εβραϊκή δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στο πρώτο μισό του αιώνα, και γι’ αυτό οι πολίτες ζήτησαν το 1552 την κατάργησή του. Λήφθηκαν ορισμένα μέτρα που θα διασφάλιζαν την ομαλή λειτουργία του, αλλά το 1565 η Συνέλευση επανήλθε με το ίδιο αίτημα. Η απάντηση της Βενετίας ήταν ότι δεν έπρεπε να καταργηθεί, επειδή πολλοί το είχαν ανάγκη. Αυτό που έπρεπε να γίνει ήταν να θεσπιστούν διατάξεις που θα προστάτευαν τους χωρικούς. Αυτή ήταν η αρχή μιας σειράς μέτρων που πάρθηκαν κατά καιρούς από τους βενετούς αξιωματούχους αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκαν. Το ενδιαφέρον είναι ότι το προστύχι ήταν σε χρήση πολύ πριν από το 16ο αιώνα και το εξασκούσαν και οι χριστιανοί. Με την πάροδο του χρόνου προαγορές έκαναν και τα μέλη της Συνέλευσης και οι ρέκτορες και οι επικεφαλής των μισθοφορικών σωμάτων. Το προστύχι είναι εξαιρετικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν και δρούσαν τα μέλη των τοπικών ελίτ. Προσπάθησαν με θεμιτά μέσα (πρεσβείες, διαμαρτυρίες στις τοπικές βενετικές αρχές) και αθέμιτα (βία) όχι να βελτιώσουν τη θέση τους έναντι των ανταγωνιστών τους αλλά να τους αποκλείσουν από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Στην πρεσβεία του 1592 ζήτησαν να απαγορευτεί στους Εβραίους η μετάβαση στην ύπαιθρο. Έτσι δεν θα μπορούσαν να έλθουν σε επαφή με τους χωρικούς και να προαγοράσουν την παραγωγή τους. Το αίτημα απορρίφθηκε. Παρά τη δύναμή τους σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, απέτυχαν να ανταγωνιστούν μια πληθυσμιακή ομάδα που βίωνε την απομόνωση, τη βία και τους εξευτελισμούς. Οι περισσότεροι χωρικοί συνέχισαν να προτιμούν τους Εβραίους για δανειστές τους, ίσως επειδή οι Εβραίοι προσέγγιζαν καλύτερα τον ψυχισμό και τις ανάγκες του αγροτικού κόσμου. Το προστύχι ήταν ένα πρόσχημα. Ο δανεισμός στην ύπαιθρο και στην πόλη ουδέποτε ήταν αποκλειστικότητα των Εβραίων.Φώτης Μπαρούτσος ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΠΙΚΩΝ ΕΛΙΤ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΕΝΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ. ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΙΕΣ ΩΣ ΘΕΣΜΟΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΙΕΡΑΡΧΙΩΝ*ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας, Ρέθυμνο, 10-13.12.2008

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[i] ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΣ, ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ 4 (1999 - 2000): ΟΙ ΠΟΠΟΛΑΡΟΙ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΣΙΚΕΛΙΚΟΥΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥΣ

 [ii] Περίληψη της οποίας  αναφέρει η καθηγήτρια  Έλλη Γιωτοπούλου Σισιλιάνου στο πόνημά της ΠΡΕΣΒΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (16^ος-18^ος αι.) σελ.569

[iii] Τέλη Ιουνίου του 1652. Στο χωριό Χωροεπίσκοποι:  Η εξέγερση των χωρικών της Κέρκυρας (1652) Εφημερίς ΤΑ ΝΕΑ  Αρβανιτάκης Δημήτρης 21 Αυγούστου 2000

Όλη η Βόρειος Κέρκυρα (Κίτρινο και κόκκινο χρώμα) βρίσκονταν σε αναταραχή.

Τα χωριά  Σκριπερό – Χωροεπισκόποι βρίσκονται στα Γύρου(Κίτρινο χρώμα)

Την σοβαρότητα τη δείχνει η φράση της πρεσβείας, «ανυπόφορη και επονείδιστη εξέγερση». Σημειώνεται η καταστροφή περιουσιών και ο αναγκαστικός αποκλεισμός των αρχόντων στα τείχη της πόλης μετά από σχετική ειδοποίηση  των τοπικών αρχών.

 Για να αναγκαστεί η άρχουσα τάξη να κλειστεί μέσα στα τείχη γίνεται αντιληπτή η σοβαρότητα της κατάστασης.  Με τον φόβο της εξάπλωσης της στάσης γενικότερα στο νησί, έπρεπε να φροντίσουν  το συντομότερο δυνατόν, για την αναχαίτιση της.

Ένα συμβάν επρόκειτο να μετατραπεί σε θρυαλλίδα που θα ανάψει τη μεγάλη φωτιά. Ο γιος του γαιοκτήμονα Ρεγγίνη πηγαίνει για να ζητήσει
το σολιάτικο από μία οικογένεια καλλιεργητών. Εκείνοι ανταποκρίθηκαν, αλλά σε λίγες ημέρες εμφανίστηκε ο γαιοκτήμονας για να ζητήσει τα ίδια. Στην αντίδραση
της οικογένειας απάντησε: «Η πληρωμή στον γιο μου δεν μετράει, γιατί το αφεντικό είμαι εγώ». Μη βρίσκοντας τίποτε άλλο, άρπαξε κάποια εργαλεία και
καβάλησε το άλογό του για να φύγει. Πίσω του εξακοντίζονταν οι κατάρες και τον συντρόφευαν οι βρισιές των θυμάτων. Έξω από το χωριό συνάντησε τους χωρικούς που γυρνούσαν από τα χωράφια. Εκείνοι, μαθαίνοντας τα γεγονότα, όρμησαν και
τον κακοποίησαν. Ήταν η αρχή. «Όπως και η πιο μικρή σύγχυση», σχολίαζε μελαγχολικά ο προβλεπτής και καπετάνιος Ιερώνυμος Φοσκαρίνη, «αναστατώνει την
ανθρώπινη υγεία, όταν εξαιτίας προηγούμενων αιτιών οι χυμοί του σώματος είναι ταραγμένοι, έτσι από μια μικρή σπίθα γεννιούνται οι μεγάλες πυρκαγιές».

Το συμπυκνωμένο μίσος έψαχνε διέξοδο. Ακαριαία. Συγκεντρώθηκαν ομάδες από τα γύρω χωριά. Οι ταραχές απλώθηκαν σε ολόκληρο το βαϊλάτο του Γύρου και σε μεγάλο μέρος του γειτονικού βαϊλάτου του Όρους: κακοποιήσεις γαιοκτημόνων, λεηλασίες κατοικιών, πυρκαγιές, καταστροφή περιουσιών. Οι γαιοκτήμονες δεν τολμούσαν να εμφανιστούν στην ύπαιθρο, η αναταραχή απλωνόταν. Το βαϊλάτο του Γύρου βρισκόταν υπό την άμεση εποπτεία του εκάστοτε Βενετού βαΐλου και γνωρίζουμε ότι πολλές καταγγελίες χωρικών για καταχρήσεις των γαιοκτημόνων παρέμεναν ανενεργές στα συρτάρια του βαΐλου. Γι' αυτό ακριβώς ο τότε βάιλος Ιωάννης Μπέμπο ανέφερε ψευδόμενος στη Σύγκλητο ότι οι χωρικοί «ποτέ δεν παραπονέθηκαν για καταχρήσεις των πολιτών εις βάρος τους, αλλά αυθαιρετώντας και δίχως να αναγνωρίζουν κανέναν ανώτερο, δίχως καν να παραπονεθούν στη Διοίκηση, όπως όφειλαν, για να λάβουν την αρμόζουσα ανακούφιση, πήραν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους».[i]

-----------------------------------------------------------------------------------

[i] Ο.π.

 Οι στασιαστές με επικεφαλής τους Στ.Ραματά και Γουδέλη  προσκάλεσαν στο χωριό Σκριπερό τον προβλεπτή Φοσκαρίνη για να συζητήσουν .

Ο Φοσκαρίνη, καταρχήν, απέστειλε κατά των εξεγερμένων τον διοικητή του ιππικού με τις δυνάμεις του. Αντίστροφο αποτέλεσμα: όχι μόνο «δεν βρήκε τον
απαιτούμενο σεβασμό», αλλά οι εξεγερμένοι πολλαπλασιάστηκαν. Τότε επιχείρησε τη συνδιαλλαγή, σπεύδοντας να συναντήσει ο ίδιος τους εξεγερμένους. Αρκετοί πολίτες γαιοκτήμονες προσφέρθηκαν να τον συνοδέψουν, αλλά εκείνος αρνήθηκε, για να μην ερεθίσει τους χωρικούς. Καλύπτοντας την πρόσκαιρη αδυναμία του, εξαιτίας της έλλειψης ικανών στρατιωτικών δυνάμεων, υπό τον μανδύα του
ανθρωπισμού ­ «δεν ταιριάζει στον δόγη η αυστηρότητα απέναντι στους υπηκόους του, που είναι σαν παιδιά του» ­ ζήτησε να του υποβάλουν τα αιτήματά τους.
Εκείνοι κατήγγειλαν τους γαιοκτήμονες και φεουδάρχες για προσβολές των γυναικών τους, για παράνομες αγγαρείες, για ιδιοποιήσεις των προϊόντων και των
περιουσιών τους, κυρίως όταν εκείνοι υπηρετούσαν στις γαλέρες, για καταλήστευσή τους μέσω της τοκογλυφίας, για αδυναμία να βρουν το δίκιο τους.
«Κατέληξαν σ' αυτές τις ταραχές», σημείωνε, «για να παρακινήσουν την υπέρτατη χείρα της Δικαιοσύνης να σταματήσει μια για πάντα τις βλάβες που υφίστανται».
Οι συναντήσεις συνέτειναν σε πρόσκαιρη εκτόνωση.[i]

Δύο ημέρες άκουγε ο προβλεπτής τα παράπονα των χωρικών και παρά την εκτόνωση, δεν λύθηκε κανένα πρόβλημα τους. Οι ταραχές ξανάρχισαν.

Η εξέγερση ήταν πρόχειρη κι αυθόρμητη, με αφορμή το πιο πάνω τυχαίο γεγονός. Βασική αιτία όμως ήταν  η επί σειρά ετών, καταπίεση κι αγανάκτηση. Ο Γενικός Προβλεπτής Mολίν επιστρέφοντας από αποστολή  στα άλλα νησιά του Ιονίου, οδήγησε τη γαλέρα του στην ακτή του Ύψου όπου αποβίβασε στρατιώτες και πυρομαχικά. Οι στασιαστές οχυρώθηκαν στον Άγιο Παντελεήμονα, απέκλεισαν τις διόδους κι άρχισαν την ανταλλαγή πυρών με τους στρατιώτες που ανέβαιναν το βουνό του Παντοκράτορα. Ο οπλισμός τους λιγοστός και πολύ κατώτερος των βενετσιάνων, δεν βοήθησε στην απώθηση των επιτιθεμένων.  Εξέγερση ανοργάνωτη  χωρίς  σχέδιο και στόχο, ήταν επόμενο να μην αντέξει. Τελικά απέτυχε και οι στασιαστές αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Οι αρχηγοί επικηρύχτηκαν με την υπόσχεση σε όποιον τους πρόδιδε να του χαρίζονταν οι ποινή έστω κι αν ήταν κατάδικος.

  Ο Ραματάς συνελήφθη και φυλακίστηκε. Παρά τη σύλληψη του οι συνωμότες σκορπίστηκαν και συγκεντρώθηκαν  σε διάφορα σημεία. Ο φόβος των προνομιούχων πολιτών ήταν τόσο μεγάλος  που δεν τολμούσαν να βγουν στην ύπαιθρο για να αξιολογήσουν τις ζημιές τους. Όπως τονίζεται στην πρεσβεία, οι πολεμικές στιγμές που περνούσε το κράτος ήταν δύσκολες. Αυτό διπλωματικά είχε επιβάλει στους Ευγενείς να κρατήσουν την αρχική τους σιωπή. Η απουσία του Γενικού Προβλεπτή Μολίν θα κινδύνευε να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα ασφάλειας σ’ αυτούς, αν δρούσαν διαφορετικά. Παρακαλούν τον Δόγη να σκεφτεί ιδιαίτερα το σοβαρό αυτό πρόβλημα και να το αντιμετωπίσει στο βάθος του κακού. Να αποκαλυφθούν τα πάντα και σαν νέος Ηρακλής  να κόψει όλα τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, για να λάβει τέλος αυτή η κατάσταση, για να παρηγορηθεί και διασωθεί η πόλη και όλο το νησί.

Το αίτημα αυτό ψηφίστηκε τις 27 Αυγούστου 1652.

Παρόλο που αναφέρεται ότι οι στασιαστές αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και ότι συνελήφθηκε ένας από τους αρχηγούς τους, φαίνεται ότι η κατάσταση δεν ομαλοποιήθηκε. Έχουμε τους πρέσβεις να επανέρχονται στο τέλος του έτους κι ακριβώς την 31^η Δεκεμβρίου με το ίδιο αίτημα καθώς όπως υποστηρίζουν, οι εξεγερμένοι χωρικοί τους προσβάλουν. Υποστηρίζουν, με μεγάλη πεποίθηση ότι εφόσον συνεχίζεται η ίδια κατάσταση μπορούν οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν τους εξεγερμένους καθότι δεν τους λείπει το θάρρος, αλλά αποφασίζουν να μείνουν πιστοί στο κράτος και την δικαιοσύνη. Απαιτούν να σταλεί  ένας ανακριτής  για να προχωρήσει σε βάθος έρευνα και να ανακαλύψει τους υποκινητές, τους πρωτεργάτες και να επιβληθούν οι αυστηρότερες των ποινών. Καταλήγουν  το αίτημα αυτό με μια έμμεση απειλή «Άλλωστε οι στάσεις αρχίζουν εναντίον ιδιωτών και καταλήγουν εναντίον του κυριάρχου».

Τελικά αποδεικνύεται ότι επί ένα εξάμηνο οι φόβοι των προνομιούχων δεν είχαν εκλείψει .

--------------------------------------------------------------------------------------

[i] Ο.π.

Με την πολιτική της Βενετίας φτιάχτηκαν δύο αντικρουόμενες ομάδες με δικά τους συμφέροντα και αντιπαλότητες. Από τη μεριά της διοίκησης ήταν οι Ιταλοί αξιωματούχοι, στρατιωτικοί, πληρώματα του στόλου, βαρόνοι , καθολικός κλήρος κι  από την άλλη πλευρά οι ομάδες των Ελλήνων  μη προνομιούχων πολιτών, αστών, λαϊκών (popolari)[i]  και  χωρικών… Η  οικονομική πολιτική της Βενετίας, η συμμετοχή των Κερκυραίων σε όλους σχεδόν τους Βενετικούς πολέμους , οι τραγικές απώλειες κατά τις απόπειρες κατάληψης του νησιού από τους Τούρκους, η εξουθενωτική εργασία στο οχυρωματικά έργα , η τυραννία που δοκίμαζε ο πληθυσμός από την ληστρική συμπεριφορά των αντρών του στόλου, η υποχρεωτική υπηρεσία των Κερκυραίων στις γαλέρες, η οικονομική εκμετάλλευση των χωρικών και ο καθολικός κλήρος…. ήταν φυσικό να κρατούν το κατακτημένο πληθυσμό  σε συνεχή δυσφορία.[ii]

 Επικαλούμεθα και να στεκόμαστε στη φράση «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Με την κυριαρχία της Βενετίας δίνονταν η ευκαιρία  να φύγουν στην Ευρώπη πολλοί ντόπιοι, κύρια μετά της Τουρκικές πολιορκίες και ιδιαίτερα την παντελή καταστροφή του 1537. Εκεί διέπρεπαν έχοντας ριζωμένη την ελληνικότητα τους. Οι κερκυραίοι μαζί με άλλους Έλληνες λόγιους μετέφεραν τις αξίες του Ελληνικού κλασικισμού στην Ευρώπη, η οποία χρειάζονταν να αναγεννηθεί και ζητούσε να ξεφύγει από τα ιδεολογικά δεσμά των Σκοτεινών Χρόνων. Αναφέρουμε ονόματα επιφανών Κερκυραίων τον 16^ο αι. Αντώνιος Έπαρχος, Νικόλαος Σοφιανός,           Ιωάννης  Ξενόδοχος,  Ιουστίνος Δεκάδυος, Ιωαννίκιος Καρτάνος, Νίκανδρος Νούκιος, Ιάκωβος Τριβώλης, Θωμάς Διπλοβατάτζης, Πέτρος Αρκούδιος, Μαυρομάτης Ιωάννης κ.α.

Όπως και να έχει όμως δεν παύει η κατάσταση να ήταν μια σχέση κατακτητή και κατεκτημένου. Σκληρή και απαξιωτική η Βενετία, καταλύοντας κάθε έννοια δικαίου, μη έχοντας καμία κοινωνική ευαισθησία, απομυζούσε τον κόπο του λαού μη προσφέροντας σταγόνα ευημερίας παρά μόνο στους έμπιστους της, εκ των οποίων οι Έλληνες θα μπορούσαν ,με την ευρεία έννοια να θεωρηθούν προδότες.

----------------------------------------------------------------------------------------

[i] Η λαϊκή τάξη αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι πληθυσμού της Χώρας που ζει και δρα σύμφωνα με αντιλήψεις βασισμένες στη θρησκεία και την πατριαρχία, χωρίς κοινωνική συνείδηση ή πολιτική έκφραση, υποδουλωμένο, με ελάχιστους μισθούς προερχόμενους από υπηρεσίες στους “αρχόντους”, μικροεμπορία, και διάφορες τέχνες (ξυλουργική κ.α).:Διοικητική Γεωγραφία της Κέρκυρας τα χρόνια της Ενετοκρατίας. ΔΜ Κοντού - ‎2016

[ii] Ο.π. Έλλη Γιωτοπούλου Σισιλιάνου.σελ 215-216

Τις 17 Νοεμβρίου του 2010 το CORFU MUSEUM μετά από έρευνα δημοσίευσε το άρθρο:  Nicollo Rugina Ένας εξαιρετικός χαράκτης από την Κέρκυρα του 1550. Μετά την δημοσίευση του άρθρου συστήθηκε μια ομάδα από την Κα  Έφη Μήτσιου ιστορικό, τον Κο Ανδρέα Μαζαράκη αρχιτέκτονα και τον Κο Ιωάννη Πετσάλη με σκοπό τν περαιτέρω έρευνα για τον αξιόλογο Κερκυραίο χαράκτη του 16^ου αι. Τις 18 Δεκεμβρίου 2015 ο Κος Μαζαράκης, αποχωρώντας από την ομάδα, παρουσίασε το βιβλίο του «Nιcolò Rugina da Corfu ca. 1517-1587». Η έρευνα συνεχίστηκε από τους Έφη Μήτσιου και Ιωάννη Πετσάλη και σήμερα βρίσκονται στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουν το eBook: Nicolo Rugina Greco da Corfu.