Μουσική και μουσικοί στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1896

Από το άρθρο της Κας Στεφανίας Μεράκου του Συλλόγου "Οι φίλοι της Μουσικης" Λίλιαν Βουδούρη

Όταν το 1894 ο βαρώνος Pierre de Coubertin (1863-1937) συγκάλεσε στη Σορβόνη το διεθνές αθλητικό συνέδριο είχε σκοπό να προάγει μεταξύ των συνέδρων την ιδέα για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, δεν θα ήταν τυχαίο το γεγονός ότι στο τέλος της ημέρας έναρξης του συνεδρίου, 16 Ιουνίου, σε ένα κοινό 2.000 επισήμων καλεσμένων επέλεξε να εκτελεσθεί ο Δελφικός Ύμνος στον Απόλλωνα,

που μόλις πριν ένα χρόνο είχε ανακαλυφθεί στους Δελφούς στις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Οι οργανωτές της εκδήλωσης γνωρίζοντας την σημαντική αυτή ανακάλυψη την εκμεταλλεύτηκαν έξοχα. Ήταν μια επιλογή που συνέδεε τον αθλητισμό, το θέμα του συνεδρίου, με την Αρχαία Ελλάδα και άμεσα με την ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων, τη φιλία και την ευγενική άμιλλα μεταξύ των λαών. Στο πέρας του συνεδρίου κατόπιν πρότασης του Δημήτριου Βικέλα (1835-1908), προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, αποφασίστηκε να γίνουν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα μετά από δύο χρόνια.

Η οργανωτική επιτροπή το 1895 ανέθεσε στον ποιητή Κωστή Παλαμά (1859-1943) (διαβάστε το ποίημα) και τον συνθέτη Σπύρο Σαμάρα

τη σύνθεση του Ολυμπιακού Ύμνου κατόπιν υπόδειξης του Δ. Βικέλα, φίλου του Σ. Σαμάρα από το Παρίσι όπου ο Σαμάρας σπούδαζε και του Τ. Φιλήμωνος, γενικού γραμματέα της Ελληνικής επιτροπής. Ανατέθηκε επίσης στο Διονύσιο Λαυράγκα (1860-1941) να συνθέσει ένα έργο, σε στοίχους του Ιωάννη Πολέμη (1862-1924). Το έργο των Σαμάρα – Παλαμά προοριζόταν για την τελετή έναρξης ενώ το Πένταθλο των Λαυράγκα – Πολέμη για την επίσημη συναυλία στο τέλος της πρώτης ημέρας των Αγώνων.

·(1861-1917)

Πολύ γλαφυρά περιγράφει στα Απομνημονέυματά του ο Διονύσιος Λαυράγκας, βασικός συντελεστής των μουσικών εκδηλώσεων της Ολυμπιάδας, τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες που οδήγησαν στην τελετή έναρξης της πρώτης ημέρας, 25ης Μαρτίου 1896.

Ως τόσον πλησιάζοντας ο καιρός που επρόκειτο να τελεσθούν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες – τον Μάρτιον του 1896 - η Ολυμπιακή επιτροπή είχε αναθέσει την διεξαγωγή του μουσικού μέρους των εορτών στην Φιλαρμονικήν Εταιρίαν. Ο Όμιλος Φιλομούσων μη διαθέτων χορωδίαν και μπάντα δεν ελήφθη υπ’ όψιν. Προσεκλήθη ο Παλαμάς για το ποίημα και ο Σαμάρας δια την μουσικήν του Ολυμπιακού Ύμνου και ανετέθη εις τον Πολέμη και εμέ η σύνθεσις μεγάλου συμφωνικού ποιήματος για σόλα, ορχήστραν, μπάντα και χορωδίαν. Το

«Πένταθλον», όπως ετιτλοφόρησε το ποίημα ο Πολέμης, απηρτήζετο από δύο μέρη. Στο πρώτον επεριγράφοντο η είσοδος των αθλητών εις το Στάδιον, η θυσία του ταύρου, τα διάφορα αγωνίσματα κλπ., στο δεύτερο ο θρίαμβος του Ολυμπιονίκου, με τελικόν ύμνον προς την Ελλάδα.

Δεν μας εχώριζαν παρά ολίγοι μήνες από την ημέραν ενάρξεως των αγώνων και έπρεπε αυτό το διάστημα να συνθέσω την μουσικήν, να την ενοργανώσω, να αντιγραφούν τα μέρη, να την εκμάθουν οι σολίστες, η χορωδία και επιπροσθέτως να γίνεται η μελέτη από τας χορωδίας του Ολυμπιακού ύμνου, του οποίου παρτιτούρες και πάρτες μας είχεν ήδη αποστείλει ο Σαμάρας από το Μιλάνο. Πραγματικός άθλος Ηρακλέους. Εν τούτοις με καλήν θέληση και εντείνων τας δυνάμεις μου, κατώρθωσα να φέρω εις πέρας εν καιρώ όλην αυτήν την εργασίαν. Ήμουν κυριολεκτικώς αφανισμένος από την πολλήν δουλειά, αλλά την ημέραν της ενάρξεως 25 Μαρτίου 1896 το πένταθλον [sic] και ο Ολυμπιακός Ύμνος ήσαν εν τάξει. Ο Ο Σαμάρας που είχεν έλθει εν τω μεταξύ, δεν έκαμεν άλλο, παρά, αφού πέταξε μερικά γαλλικά κομπλιμέντα δεξιά αριστερά στους εκτελεστάς, να διευθύνη την πρόβα τζενεράλε και ν’ αφήση τα ρέστα πάνω μου.

Ήλθε τέλος πάντων και η επίσημη ημέρα. Οι επαρχιακές Φιλαρμονικές, που ευρίσκονται εις τας Αθήνας, προσκαλεσμένες από μέρες από την Επιτροπή, πήραν μιά-μιά τη θέση τους στο στίβο του Σταδίου, η ορχήστρα καμμιά ογδονταριά επαγγελματίαι και ερασιτέχναι, αι χορωδίαι εν τάξει γύρω από την εξέδραν του αρχιμουσικού, όταν δε η τρομπέττα έδωσε το σημείον της ενάρξεως και ο Σαμάρας ροδαλός και ολοστρούμπουλος, σήκωσε την μπακέτα του ο ύμνος «αρχαίον πνεύμα αθάνατον» εδόνησε με τις μεγαλοπρεπείς συγχορδίες του την εθνική χορδή στις ψυχές των μυριάδων θεατών που γέμιζαν το Στάδιον και μ’ εθνική υπερηφάνεια χειροκροτούν αλλόφρονες την αναβίωσιν των αρχαίων Ολυμπιάδων.

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 1896 (Φωτογραφία από τα Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη) προσφορά Τάσου Ζωχιού

Μεταξύ των επαρχιακών φιλαρμονικών (Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Λευκάδος, Λαυρίου και Πύργου), η της Κερκύρας, η και αρχαιότερη, με τους κρανοφόρους μουσικούς της, τοποθετήθηκε τιμιτικά πρώτη από όλες, το βράδυ δε στο πρόγραμμα της επισήμου συναυλίας στο Δημοτικό Θέατρον κατείχε εξαιρετικήν θέσιν. Δεν εξετιμήθη όμως αρκετά και όσον της άξιζε, διότι το μάκρος των δύο μεγάλων ποτ-πουρί που ανέκρουσε εν συνεχεία, εξήντλησε την υπομονήν του κοινού και εδημιούργησε γύρω της ένα περιβάλλον όχι ευνοϊκόν. Ένας, ένας από τους ακροατάς απεσύρετο δυσφορών και διαμαρτυρόμενος, όταν δε, έπειτα από μιάμισης ώρας ορυμαγδόν εξήντα χάλκινων και κρουστών οργάνων, έδωσεν ο Θεός να τελειώσουν τα ποτ-πουρί, ολίγιστοι είχαν απομείνει στην αίθουσαν. Υπό τοιούτους όρους ψυχικής αδημονίας, το «Πένταθλον» που επηκολούθησε, ήτο μοιραίον να πληρώσει τα σπασμένα. Ο ελάχιστος κόσμος που είχεν απομείνει το ήκουσεν μεν μετά προσοχής, ίσως και να το εξετίμησε ενδομύχως, αλλά δυστυχώς ήταν τόσον κουρασμένος από το προηγούμενον μαρτύριον που σχεδόν ούτε καν χειροκρότησε και θεώρησε ίσως απολύτρωσή του το τέλος της συναυλίας.

Ο Ολυμπιακός Ύμνος

Ο Ολυμπιακός Ύμνος του Σπύρου Σαμάρα που πρωτοπαρουσιάστηκε σε εσπερίδα στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασός, στα τέλη Ιανουαρίου του 1896 με τον Θ. Πολυκράτη στο πιάνο, είναι αναμφισβήτητα το έργο που ταυτίζεται μετά από 107 χρόνια με την ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων. Είχε παραμείνει ο επίσημος ύμνος μέχρι το 1912, οπότε αντικαταστάθηκε από το θριαμβευτικό εμβατήριο που ο Σουηδός H. Alexanderson έγραψε για τους Αγώνες της Στοκχόλμης. Το 1920 ο Pierre Benoit συνέθεσε έναν ύμνο για τούς αγώνες της Αντβέρπης ενώ το 1932 στο Λος 'Αντζελες παίχτηκε ο ύμνος του Bradley Keeler. Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, ο Richard Srauss συνέθεσε και διηύθυνε τον Ολυμπιακό Ύμνο, σε στίχους του Robert Lubahn, τον οποίο η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή όρισε ως επίσημο ύμνο εφ’ εξής. Όμως η απόφαση αυτή δεν άργησε να ανατραπεί. Το 1954 η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή προκήρυξε διαγωνισμό για τη σύνθεση του επισήμου ύμνου βασισμένου στους στίχους των Επινικίων του Πίνδαρου.

Η επιτροπή, που απαρτιζόταν μεταξύ άλλων και από τους Nadia Boulanger, Gian Francesco Malipiero, Pablο Casals, Aaron Copland, Dimitri Shostakovich και Carlos Chavez, απένειμε το βραβείο στη σύνθεση του Πολωνού Micha Spisak, η οποία παίχτηκε για πρώτη φορά στο Monte Carlo και κατόπιν στην συνεδρίαση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής στη Σορβόνη το 1955, στην τελετή έναρξης των Αγώνων στην Μελβούρνη του 1956, στους Μεσογειακούς αγώνες της Βαρκελώνης το 1955 και τους Χειμερινούς Αγώνες του 1956 στην Cortina d' Ampezzo της Ιταλίας.

Το συμβούλιο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής κατά τη συνεδρία του το 1958 στο Τόκιο αποφάσισε να γυρίσει πίσω στις «ρίζες» και καθιέρωσε τον ύμνο των Σαμάρα – Παλαμά ως τον επίσημο ύμνο που θα εκτελείται κατά την τελετή έπαρσης και υποστολής της σημαίας των Ολυμπιακών Αγώνων.

Πρωταγωνιστής των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, από μουσικής απόψεως, ήταν αναμφίβολα ο Σπύρος Σαμάρας. Οι θαυμαστές επιτυχίες του στην Ευρώπη, τον έκαναν γνωστό στην Ελλάδα και η Επιτροπή του ζήτησε να συνθέσει τον ύμνο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η όπερα Flora Mirabilis ήταν το πρώτο έργο του Σαμάρα που ακούστηκε στον Ελληνικό χώρο, αρχικά στην Κέρκυρα στις 5 Φεβρουαρίου του 1889 και αργότερα τον ίδιο χρόνο στην Αθήνα, για 16 παραστάσεις τον Οκτωβρίο κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για το βασιλικό γάμο του διαδόχου Κωνσταντίνου.

Για το ύψος των περιστάσεων, την βέλτιστη δυνατή εκτέλεση του έργου, την απόδοση του πανηγυρικού χαρακτήρα και της σημασίας των Αγώνων, προσκλήθηκαν πολλές φιλαρμονικές της περιφέρειας. Ο Δ. Λαυράγκας στα Απομνημονεύματά του αναφέρει επιλεκτικά τις Φιλαρμονικές Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Λευκάδος, Λαυρίου και Πύργου, πηγές όμως αναφέρουν εκτός από την Φιλαρμονική Εταιρία Αθηνών, την Φιλαρμονική της Φρουράς Αθηνών, της Θωρηκτής Ναυτικής Μοίρας, του Πυροβολικού, τις Φιλαρμονικές Ζακύνθου, Πατρών, Αιγίου, και μια Φιλαρμονική από την Κωνσταντινούπολη.

Κατά τον Στέλιο Τζερμπίνο δεν μπόρεσαν να λάβουν μέρος όλες οι φιλαρμονικές στην εκτέλεση του Ολυμπιακού ύμνου (μεταξύ αυτών και της Ζακύνθου και Λευκάδας) γιατί στις πρόβες διαπιστώθηκε ότι «δεν διαθέτανε όλες την απαιτούμενη συνήχηση»,7 παρ’ όλο που η μουσική είχε διατεθεί νωρίτερα στις Φιλαρμονικές και ο Ιωσήφ Καίσαρης, αρχιμουσικός της στρατιωτικής μπάντας Αθηνών, είχε επισκεφτεί και ελέγξει τους μουσικούς Σύμφωνα με τον Σπύρο Μοτσενίγο «ο ύμνος εξετελέσθη δια συμπράξεως της μεγάλης μικτής ορχήστρας της Φιλαρμονικής Εταιρίας Αθηνών, της Μικτής Ορχήστρας του Ομίλου Φιλομούσων, της Ορχήστρας Πνευστών του Πεζικού, Πυροβολικού και Πολεμικού Ναυτικού, της χορωδίας της Φιλαρμονικής Εταιρίας Αθηνών, των χορωδιών των τότε εν Πειραιεί υπαρχόντων δύο μουσικών σωματείων και της χορωδίας της Γερμανικής Λέσχης Φιλαδέλφεια».

Οι μπάντες και οι φιλαρμονικές όμως ήταν διάσπαρτες σε κεντρικούς δρόμους και πλατείες των Αθηνών και από νωρίς το πρωί της 25ης Μαρτίου 1896 συμετείχαν στις πανηγυρικές εορταστικές εκδηλώσεις της ημεράς. Ο κόσμος από το πρωί άρχισε να προσέρχεται στο Παναθηναϊκό Στάδιο και μέχρι της 2:00 το μεσημέρι το είχε κατακλείσει. Οι Φιλαρμονικές μπήκαν στο Στάδιο και συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του, περιμένωντας την κήρυξη της επίσημης έναρξης και την ανάκρουση του Ολυμπιακού Ύμνου. Έτσι, μετά την προσέλευση των βασιλέων στις 3:00 μ.μ., και την ομιλία του περιστοιχισμένου από τα μέλη της Ολυμπιακής Επιτροπής διαδόχου Κωνσταντίνου, ο βασιλιάς κήρυξε την έναρξη των Αγ ώνων με τις επευφημίες του κόσμου. Ακολούθησε ο θριαμβευτικός Ολυμπιακός Ύμνος υπό την δεύθυνση του ίδιου του συνθέτη, Σπύρου Σαμάρα. Η χορωδία αριθμούσε 200 φωνές και σολίστες ήταν ο Δημήτρης Τσάκωνας (τενόρος), Κωνσταντίνος Βακαρέλλης (βαρύτονος) και η «κ.» Πετρίτση (απαγγελία στίχων). Η αποδοχή από το κοινό ήταν τόσο ενθουσιώδης ώστε κάτω από συνεχή χειροκροτήματα χρειάστηκε να επαναληφθεί.

'Αλλα έργα και μουσικές εκδηλώσεις

Το βράδι της 25ης Μαρτίου έγινε συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, όπου έλαβε μέρος η Φιλαρμονική Εταιρία Αθηνών παίζοντας το έργο «Πένταθλο» για σόλο φωνές, χορωδία και ορχήστρα του Διονύσιου Λαυράγκα υπό την διεύθυνσή του. Η παρτιτούρα και οι πάρτες του έργου υπάρχουν στο αρχείο του Διονύσιου Λαυράγκα, το οποίο βρίσκεται στην κατοχή της οικογένειάς του. Στην εισαγωγή, στο απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Δ. Λαυράγκα περιγράφεται η αποδοχή του έργου από το κουρασμένο κοινό, η οποία δεν φαίνεται καθόλου θερμή.
Στο πρόγραμμα της ημέρας της συναυλίας περιλαμβάνονταν τα έργα:

• Meyerbeer: Λαμπαδηφορία δι’ ορχήστραν

Σαμάρας: Χορός των ανθέων εκ της Flora Mirabilis (διευθυνόμενος υπό του συνθέτου)

Boito: Μωσαϊκόν εκ του Mefistofele, εκτελεθησόμενον υπό του μουσικού σώματος της Φιλαρμονικής Κερκύρας και

Λαυράγκας: Πένταθλον, Μέγα συμφωνικόν ποίημα εις μέρη 3,

Κήρυξ Κος Δ. Τσάκωνας, Ιερεύς Κος Κ. Βακαρέλης, αι στροφαί απαγγελθήσονται υπό της Δδος Ευαγ. Ρούσου, δια του κλειδοκυμβάλου θα συνοδεύση ο κ. Α. Καραβίας.

Τις Φιλαρμονικές Κερκύρας (Παλαιά Φιλαρμονική Εταιρία), Κεφαλληνίας, Λευκάδος, Λαυρίου και Πύργου, με την Κερκυραϊκή τοποθετημένη σε τιμητική πρώτη διηύθηνε ο ίδιος ο Δ. Λαυράγκας».

Κατά τον Γ. Ραυτόπουλο το Πένταθλο παίχθηκε επίσης από τη μπάντα της Φιλαρμονικής Σχολής Αργοστολίου με διεύθυνση του Francesco Nicolini στις 28 Μαρτίου 1896 στην Πλατεία Συντάγματος, ενώ ο Νίκος Πολίτης στο βιβλίο Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 αναφέρει ότι κατά ττην τελετή ην λήξης των αγώνων οι ολυμπιονίκες παρέλαυσαν με τους ήχους του εμβατηρίου του Ιωσήφ Καίσαρη Νενικήκαμεν.

Ο Σπυρίδων Καίσαρης (1857-1946) επήρε μέρος στους Ολυμπιακούς σαν επικεφαλής της Φιλαρμονικής Αθηνών και είναι πολύ πιθανόν το εμβατήριο αυτό να παιζόταν κατά τη διάρκεια της περέλασης των μουσικών της. Η αχρονολόγητη έκδοση είναι για πιάνο, μια και αυτή ήταν η πιο δημοφιλής και εμπορική μορφή των εκδόσεων της εποχής.

Μεγάλη ήταν η συναυλία που έγινε στις 28 Μαρτίου στο Στάδιο. Η εφημερίδα Επιθεώρησις της 28ης Μαρτίου 1896 αναφέρει: «Σήμερον εν τω Σταδίω θέλει λάβη χώραν μεγάλη μουσική συναυλία αποτελουμένη εκ 300 οργάνων και μουσικών σωμάτων Φρουράς Αθηνών, της Θωρηκτής Ναυτ. Μοίρας, Φ. Αθηνών, Ζακύνθου, Λευκάδος και Πατρών, αίτινες θα παιανίσουν τα εξής: Ολυμπιακόν ύμνον του Σαμάρα, Φάουστ του Γκουνώ, Εισαγωγή εκ του Ριέντσι του Βέινερ [sic, δηλ. Βάγκνερ], Πρόλογον του Μεφιστοφελή του Βόιτο [sic], Lampadhforia του Μάιερβερ, Εθνικόν ύμνον του Μαντζάρoυ

[sic]. Πολύτιμα είναι τα στοιχεία που παραθέτει ο Σ. Τζερμπίνος, μιάς και εκτός από τα ονόματα των Φιλαρμονικών μαθαίνουμε και τα ονόματα των διευθυντών τους. Το 1896 λοιπόν την Φιλαρμονική Αθηνών διηύθηνε ο Σπυρίδων Καίσαρης, την Ηνωμένη Φρουρά Αθηνών ο Ιωσήφ Καίσαρης, την Ναυτική Μοίρα ο Αγγελος Καλαμάς, την Φιλαρμονική Ζακύνθου ο Βίκτωρ Μαυρόχης, την Φιλαρμονική Λευκάδος ο Antonio Biferno (Μπιφέρνος), και την Φιλαρμονική Πατρών ο Αλβέρτος 'Ανδλοβιτς.

Ο Καρδάσης και πάλι αναφέρει ότι στις 29 Μαρτίου στην Πλατεία Συντάγματος έδωσε συναυλία η Παλαιά Φιλαρμονική Κερκύρας, και ότι στις 31 έγινε «λαμπαδηφορία από 6.000 άτομα στους δρόμους της πρωτεύουσας με τη συνοδεία εννέα Φιλαρμονικών». Επί πλέον ο Α. Φίλιππας περιγράφει ότι η Φιλαρμονική Λευκάδος με άριστη εμφάνιση και ωραίες στολές υπό την διεύθυνση του Antonio Biferno έπαιξε σε πλατείες του Νέου Φαλήρου και του Πειραιά.

Τα στοιχεία που αναφέραμε είναι διάσπαρτα και παραπάνω έρευνα σε δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής και άλλες πηγές θα έριχνε φως σε ανακρίβειες και γενικότητες.

Μουσική εμπνευσμένη από τους Αγώνες

Προσπαθώντας να συντάξουμε το ρεπερτόριο των έργων που εκτελέσθηκαν στις εκδηλώσεις των Αγώνων με βάση τις πηγές που διαθέτει η Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», κυρίως βιβλία και παρτιτούρες (στις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω), καταλήγουμε ότι αναφέρονται τρία Ελληνικά έργα,:

Ο Ολυμπιακός Ύμνος του Σ. Σαμάρα, τοΠένταθλον του Δ. Λαυράγκα, που παίχτηκε στη συναυλία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών και το

Μαρς των Ολυμπιονικών με τον τίτλο Νενικήκαμεν του Ιωσήφ Καίσαρη που παίχτηκε στο Καλλιμάρμαρο κατά την παρέλαση των αθλητών στην τελετή λήξης.

Στη συλλογή της Βιβλιοθήκης υπάρχουν επίσης οι παρακάτω εκδόσεις έργων που ο τίτλος τους και οι συνθέτες τους τα συνδέουν με τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896.

Σπυρίδων Σαμάρας, Ολυμπιακός Ύμνος (Hymne Olympique) 1896, Εις Α. Β. Υψηλότητα τον Διάδοχον Κωνσταντίνον (Αθήναι: Deanworth & Cavadis).

Η έκδοση η οποία δεν έχει χρονολογία, είναι όμως της εποχής, είναι για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει επίσης μία ανέκδοτη ενορχηστρωμένη μορφή με την ένδειξη «Ι. Καμηλιέρης, Αθήναι 1954», πιθανόν αναφερόμενη στον ενορχηστρωτή ή τον αντιγραφέα.

 Εις το αρχείο μου υπάρχει ενορχήστρωση του Ι.Καμηλιέρη του 1959

Σπυρίδων Καίσαρης, Marche des jeux Olympiques 1896 pour piano op. 51 (Athens: Deanworth and Cavadis).

Και αυτή η αχρονολόγητη έκδοση είναι για πιάνο. Ο Ιωσήφ Καίσαρης (1845-1923),

αδελφός του Σπυρίδονα, ήταν διευθυντής της Ηνωμένης Φρουράς Αθηνών που έλαβε μέρος στους αγώνες. Ο Τ. Καλογερόπουλος αναφέρει ότι σύνθεσε το έργο Νενικήκαμεν για τον Σπύρο Λούη, νικητή του Μαραθωνίου,21 το οποίο πρέπει να ταυτίζεται με το Μαρς των Ολυμπιονικών που κατά τον Ν. Πολίτη παίχτηκε κατά την παρέλαση των αθλητών στην τελετή λήξης των Αγώνων, όπως αναφέραμε.

Ανδρέας Ζάιλλερ, Ολυμπιακή Πανήγυρις δια κλειδοκύμβαλον, Τω μεγάλω πατριώτη και ευεργέτη της Ελλάδος Γ. Αβέρωφ (Φιλόκαλος Πηνελόπη).

Από τις ενδείξεις «Σ. Χρηστίδης» και «Εκ του γραφείου της Φιλοκάλου Πηνελόπης - έναντι του Νέου Θεάτρου» στο εξώφυλλο συμπεραίνουμε ότι η έκδοση έγινε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ανρδέας Ζάιλλερ (Andrea Seiller 1830 ή 1834-1903) ήταν το 1896 διευθυντής της Φιλαρμονικής Πειραιώς, ενώ είχε διατελέσει και διευθυντής της Φιλαρμονικής Εταιρείας Αθηνών. Το έργο είναι αφιερωμένο και απέδιδε φόρο τιμής στο μεγάλο ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ. Είναι άγνωστο αν είναι το έργο που παίχτηκε κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του στο Στάδιο.

Παραθέτουμε εδώ ένα επιπλέον μουσικό έργο, παρτιτούρα του οποίου βρίσκεται στη συλλογή της Βιβλιοθήκης και το οποίο συνδέεται έμεσα, όπως αναφέραμε στην αρχή, με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι ο (πρώτος) Δελφικός Ύμνος στον Απόλλωνα που είχε γραφεί το 128 π. Χ. από τον Αθήναιο και μόλις το 1893 είχε ανακαλυφθεί από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στους Δελφούς. Πρόκειται για την εξής έκδοση:

Hymne Delphique à Apollon, (Musique découvert à Delphes en 1893, pendant les fouilles exécutéespar I’Intsitut Archéologiques Français d’Athènes), Traduit, complété et arrangé à Athènes par Louis Nicole, exécuté pour la 1ière fois dans l’Intsitut Archéologiques Français d’Athènes par MM. Roque, Rodios, Lascaris et Papageorges. Editeures-Propriétaires Deanworth & Cavadis, Athènes.Αν και έγινε έρευνα στη Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής δυστυχώς δεν βρέθηκαν στοιχεία που θα βοηθούσαν στη χρονολόγηση της εκδήλωσης αυτής, ούτε είναι γνωστή η χρονολογία αυτής της έκδοσης. Είναι πιθανό η έκδοση αυτή της Βιβλιοθήκης να είχε ήδη γίνει το 1894, σύντομα μετά την ανακάλυψη από τον αναφερόμενο εκδοτικό οίκο που ήταν ενεργός την δεκαετία του 1890.

Όλες οι παραπάνω μουσικές εκδόσεις και η βιβλιογραφία ανήκουν και είναι διαθέσιμα στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη».