Προσωπικότητες
Angelo Forte (Φορτίος): Κερκυραίος ιστορικός της Ιατρικής και γιατρός του 16ου αιώνα
Αντί Προλόγου
Το άρθρο έχει μια μικρή απόκλιση από την μελέτη :Angelo Forte da Corfù a Venezia: pratica medica, divulgazione culturale e identità greca nel primo Cinquecento της Dott.ssa Francesca Lotti.Η μετάφραση των Λατινικών τίτλων είναι περιφραστική για να γίνονται περισσότερο αντιληπτοί. Στόχος μου είναι να αναδείξω έναν αξιόλογο Kερκυραίο γιατρό, που έζησε σε μια εποχή σύγκρουσης, αυτή της πρακτικής εμπειρίας και της επιστημονικής γνώσης. Θεωρώ τη συμβολή του καθοριστική.
Μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας: Εκπαίδευση και οι πρώτες επαγγελματικές εμπειρίες
Το άρθρο που αφιερώνεται στον Angelo Forte, στο Βιογραφικό Λεξικό των ιταλών δεν αναφέρει ουσιαστικά βιογραφικά στοιχεία. Η έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τη ζωή του πρέπει να ήταν ένα ιδιαίτερα δύσκολο θέμα για τους μελετητές που τον έχουν προσεγγίσει. Για τον Forte, o Garosi , έκανε ένα λακωνικό προφίλ αφιερωμένο σε αυτόν, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1965, αρχίζοντας με την φράση «λυπούμαι που πρέπει να μιλήσουμε, γνωρίζοντας σχεδόν τίποτα για τον Forte. Η στενόχωρη αυτή κατάσταση μετριάζεται από το ό,τι είναι δυνατόν να μάθουμε για τα χαρακτηριστικά του, από την προέλευση και το πρόγραμμα των σπουδών του».
Ωστόσο, παρά τις απαιτήσεις των Garosi και Peruzzi, είναι δυνατόν να ανακατασκευαστεί μια βιογραφία του γιατρού, στηριζόμενη σε ορισμένες αρχειακές πηγές και πληροφορίες .
Ο Άντζελο Φόρτε γεννήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα στην Κέρκυρα, η οποία τότε ήταν συνδεδεμένη με τον Τάραντα1 που ήταν υπό την ενετική κατοχή. Οι πολλές παραλλαγές του ονόματός του εμφανίζονται στη βιβλιογραφία ως (λατινικά De Fortibus και διάφορα όπως Φόρτιο, Fortius, De Forte, De Fortis).
Ορισμένα μέλη της οικογένειάς του είχαν στην πραγματικότητα μεταναστεύσει στη νότια Ιταλία γύρω στο 1412, την εποχή που κόντες του φέουδου Tricarico, στην Lucania έγινε ο Φραντζέσκο Σφόρτσα από τον βασιλιά της Νάπολης Λατισλάβο. Από εκεί, κάποια μέλη της μετανάστευσαν στην Κέρκυρα, η οποία είχε πωληθεί από τον Λατισλάβο στη Βενετία το 1402. Μόλις εγκαταστάθηκαν στο νησί, ονομάστηκαν στα ελληνικά Fortìas ή, όπως έγραψε ο Émile Legrand, στη μνημειώδη βιβλιογραφία του το 1885, «Φορτίος» . Στην Ιστορία της Κέρκυρας του Ανδρέα Μάρμορα που δημοσιεύθηκε στη Βενετία [i]σε οκτώ τόμους το 1672, η οικογένεια, με την ορθογραφία «Φορτίο» εμφανίζεται στη λίστα των οικογενειών που απολαμβάνουν το προνόμιο των Ευγενών . Οι Forte σαν επώνυμο, ήταν μέλος της χρυσής βίβλου, η οποία απαριθμούσε τις εκατόν πενήντα πατριωτικές οικογένειες, που αποτέλεσαν ένα «Συμβούλιο» και κυβερνούσαν το νησί. Η θέση τους σε αυτό, εγγυάται διαφορετικά προνόμια, (αιρετά αξιώματα, αξιοπρέπεια, και ιδιαίτερα να εκλέγουν κάθε χρόνο τρεις Δικαστές, τέσσερις Συνδίκους, δύο Λογοκριτές και τρεις επικεφαλείς, που αποτελούσαν το κονκλάβιο, ή το πραγματικό διοικητικό κέντρο, από το οποίο ωριμάζουν τα συμφέροντα της Κοινότητας) . Όλα αυτά χορηγήθηκαν από τη Δημοκρατία της Γαληνοτάτης. Πολλά από τα φέουδα περιήλθαν στα χέρια των Βενετσιάνων. Ο ίδιος ο Μάρμορας εξηγεί πώς συνέβη αυτό.
«Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, πολλά από τα είκοσι τέσσερα φέουδα όπου ιστορικά διαιρέθηκε το νησί και τα οποία ανήκαν μόνο σε ευγενείς Κερκυραίους, ήρθαν με το χρόνο σε μη ελληνικές οικογένειες. Δεν υπάρχει νόμος στο νησί, ο οποίος αποκλείει την κληρονομία των γυναικών, κυβερνώντας σύμφωνα με το φεουδαρχικό καταστατικό της Νάπολης, το οποίο παραδέχεται τα θηλυκά για τη συμμετοχή στο Φέουδο και δίδει αυτό στον απόγονο με τη μεγαλύτερη ηλικία και όχι στον πρωτογενή γιο . [...] Για τους νόμους αυτούς, λοιπόν, πολλά από τα Κερκυραϊκά φέουδα έχουν περάσει, μέσω γάμου, στους ευγενείς της Βενετίας.»
Είναι αυτή ακριβώς η περίπτωση του κλάδου της οικογένειας στην οποία ανήκε o Angelo δηλ. μια εκτεταμένη και ολοκληρωμένη παρουσία στον πυρήνα της πολιτιστικής και διοικητικής ζωής του νησιού, που ανήκε και ο Gerolamo Forte, ένας διάσημος γιατρός που είχε παντρευτεί γυναίκα Κερκυραϊκής καταγωγής που ονομάζονταν Diamantina .Εξ αιτίας της διατηρείται στο Κρατικό Αρχείο της Κέρκυρας με ημερομηνία 29η Ιανουαρίου 1546, αρχείο από το οποίο λαμβάνεται το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών που έχουμε για την περίπλοκη δομή της οικογένειας Forte. Ο Gerolamo και η Diamantina είχαν πέντε γιους: Τον Cesare, Gerolamo , Angelo, Camillo, Prospero και Leonardo. Όπως θα δούμε, ενώ ο Cesare, ο Camillο και ο Prospero παρέμειναν δεμένοι με το νησί, ο Άντζελο και ο Λεονάρντο κατάφεραν να απομακρυνθούν και να βρουν μια θέση στην Ιταλία, κυρίως χάρη στην ικανότητά τους να προσελκύουν προστάτες. Ο Camillo, πιθανώς ο μεγαλύτερος γιος, μελέτησε και με επιτυχία εξασφάλισε κι άσκησε την φαρμακευτική στην Κέρκυρα, αποκτώντας από το Συμβούλιο τη θέση του επικεφαλής ιατρού το 1548. Πέθανε το επόμενο έτος, αφήνοντας έναν γιο τον Alessandro Forte που στην Ιταλία είχε φήμη στον λογοτεχνικό τομέα, τόσο πολύ ώστε να τον καλέσουν να συνεισφέρει στη σύνταξη ενός περίεργου όγκου επιγραφών αφιερωμένων στην ευγενή Ιωάννα Giovanna d’Aragona 2που επιμελήθηκε ο πολυγραφότατος από το Βιτέρμπο Jerome Ruscelli.
Το 1547 ο Camillo συνέταξε μία διαθήκη, στην οποία διαβάζουμε: "Αφήνω στον γιο μου Αλέξανδρο, fiollo o no fiollo, την ψυχή μου και όλα αυτά που έχω σταθερά και κινητά». Από αυτή την άποψη, ο Legrand εξηγεί ότι ο τύπος "fiollo o no fiollo" ήταν η επίσημη φράση που γράφονταν στις διαθήκες της εποχής, για να ορίσει και να ξεχωρίσει ένα νόμιμο παιδί από ένα παράνομο.
Στον τόμο του Ruscelli, που περιέχει πάνω από τριακόσια ποιήματα στην ιταλική, τη Λατινική, Ελληνική και Ισπανική, ο Alessandro Forte είναι παρόν με πέντε επιγράμματα στα Ελληνικά και δύο σονέτα στα ιταλικά, μαζί με μερικούς από τους σημαντικότερους εκπροσώπους στο πολιτιστικό πανόραμα της εποχής, συμπεριλαμβανομένων των Pietro Aretino, Annibal Caro, Girolamo Fracastoro, Giovan Battista Giraldi Cinzio, Celio Magno, Bernardo Tasso και Benedetto Varchi, με μερικούς από τους οποίους, όπως θα δούμε, ήταν σε επαφή ο θείος του Αngelo.
Δεν υπάρχουν ειδήσεις για τον Prospero, εκτός από μια αναφορά σε ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο που μας πληροφορεί ότι πέθανε το 1551 χωρίς να αφήσει κληρονόμους.
Ο Cesare, επίσης επικεφαλής γιατρός στην Κέρκυρα μεταξύ 1560 και 1562, παντρεύτηκε το 1560 την Στεφανίνα Κουαρτάνο, κόρη του Νικολάου, μέλος μιας σημαντικής οικογένειας του νησιού.
Το 1536 ο αδελφός του Giovanni ήταν μαζί με έναν άλλο πολύ γνωστό πολίτη της Κέρκυρας, τον Αντώνιο Έπαρχο, 3 πρεσβευτή στην Serenissima. Ο Έπαρχος ανέλαβε το αίτημα των κατοίκων της πόλης της Κέρκυρας να διασώσουν τα σπίτια του μπόργκου, τα οποία ήθελαν οι Βενετοί να καταστραφούν και να κατεδαφιστούν για να δημιουργηθεί χώρος για νέες οχυρώσεις των λιμένων.
Ο Leonardo, ο μικρότερος αδελφός του Angelo, είναι σίγουρα ο πιο γνωστός από την οικογένεια, κυρίως χάρη σε ένα ποίημα στην ελληνική γλώσσα για τη στρατιωτική τέχνη, που δημοσιεύθηκε το 1531 στη Βενετία.
Άσκησε για πολλά χρόνια το επάγγελμα του συμβολαιογράφου στην Κέρκυρα, και του απονεμήθηκε ο τίτλος του Conte Palatino4( Από τον συμπατριώτη του Giovanni Condrommatis) (στα κρατικά αρχεία της πόλης υπάρχει στο μητρώο των πράξεων του το όνομά του «Notajo Leonardo Forcigo»). Ο Leonardo κρίθηκε το 1544 για να αποτελέσει μέρος του Συμβουλίου των εκατόν πενήντα. Στο μεταξύ παντρεύτηκε την Κερκυραία Stammata Guizzi, με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά, τον Αγκοστίνο, Θεόφιλο,Gerolamo, Giovanni Battista και Eleonora. Στο Κρατικό Αρχείο της Κέρκυρας υπάρχει έγγραφο, με ημερομηνία Σεπτέμβριος 1581, σχετικά με την κατανομή της κληρονομιάς του Leonardo, μεταξύ των γιων του Agostino, Gerolamo και Giovanni Battista. Ενώ από τα παιδιά ο μεγάλος πέθανε πρόωρα, ο τελευταίος παντρεύτηκε το 1556 την Αντωνία Δεληγκώτη. Τιμήθηκε από τον πατέρα του με τον τίτλο του Conte Palatino στις 22 Απριλίου 1563. Ήταν ο μόνος ανάμεσα στους αδελφούς που άφησε άνδρες απογόνους. Το τελευταίο γνωστό μέλος της οικογένειας, σύμφωνα με τον Legrand, είναι στην πραγματικότητα ο ανιψιός του Dimitrio Forte, συμβολαιογράφος στην Κέρκυρα τον δέκατο έβδομο αιώνα. Ωστόσο, ένα έγγραφο που προέρχεται από το ιδιωτικό αρχείο του Γιάννη Πιέρρη, προέδρου της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας, βεβαιώνει την συνέχιση του κλάδου του Giovanni Battista για αρκετές ακόμη γενιές. Μετά από μια μακρά επαγγελματική και διοικητική σταδιοδρομία (6 Νοεμβρίου 1560 ονομάστηκε «Zudese Latin», ένας τίτλος που αποδεικνύει την εξάρτηση της οικογένειάς του από την ρωμαιοκαθολική θρησκεία, και στις 30 Οκτωβρίου 1568 εξελέγη Provveditore alle Tolelle). Την 1η Αυγούστου 1570, ο Leonardo, σοβαρά άρρωστος, υπαγόρευσε τη δική του διαθήκη στον συμβολαιογράφο Arsenio Bublia. Πέθανε μάλλον μετά από λίγες ημέρες.
Ο Angelo ήταν πιθανόν ο τρίτος γιος κατά σειρά ηλικίας, υποθέτουμε την ημερομηνία γέννησής του στα τέλη του δέκατου πέμπτου αιώνα με αρχές του δέκατου έκτου , κυρίως με βάση τη χρονολόγηση του πρώτου γνωστού έργου του πιθανώς τυπωμένο στη Βενετία γύρω στο 1520. Στη σελίδα του τίτλου έχει ήδη το δικαίωμα να χαρακτηρίζεται ως ιππότης και γράφει: «artium medicinaeque doctor ac eques aureatus», « Ιατρού ιατρικής τέχνης και χρυσοειδής ιππότης». Λέξεις που θα βρούμε σε όλα τα έργα του. Ήταν μάλλον η περίπτωση, που ο Angelo ήταν ο μόνος γιος που εγκατέλειψε την Κέρκυρα σε νεαρή ηλικία, ίσως για να ολοκληρώσει τις σπουδές του και σίγουρα να ασκήσει το επάγγελμα του γιατρού στην Βενετία .Υποθέτει ο Legrand ότι είχε εγκατασταθεί στη Βενετία για να αφήσει ελεύθερο το πεδίο στο νησί για τον αδελφό του Cesare.
Το ζήτημα αν ο νεαρός γιατρός είχε λάβει νόμιμο ή όχι τίτλο, ήταν το πλέον συζητούμενο μεταξύ των λίγων μελετητών που ασχολήθηκαν με αυτόν. Σε μια σύντομη σημείωση που εμφανίστηκε στο ενημερωτικό δελτίο της βιβλιοθήκης Osler, ο Nutton έγραψε «στην Ιστορία της Ιατρικής» που δημοσιεύτηκε στο Μόντρεαλ του Καναδά: «Αν είχε ποτέ παρακολουθήσει ιατρική σχολή είναι ασαφής» και προσθέτει ότι, «όταν του ζητήθηκε να δείξει το πτυχίο του, ισχυρίστηκε ότι το είχε χάσει στην Κέρκυρα ή στη Συρία», χωρίς δυστυχώς να μας παράσχει την πηγή αυτής της πληροφορίας.
Επιπλέον, σε αντίθεση με ό, τι υποστηρίζει ο Conforti, σύμφωνα με τον οποίο "παρόλο που ο ίδιος ο Forte αυτοπροσδιορίστηκε γιατρός, δεν είχε λάβει κανονική πανεπιστημιακή εκπαίδευση. "Ο Troncarelli, από το γεγονός ότι ο Forte ασκούσε τακτικά το επάγγελμα του γιατρού στη Βενετία εδώ και χρόνια, συμπεραίνει ότι απέκτησε το πτυχίο της φαρμακευτικής –ιατρικής με νόμιμους τρόπους, διαφορετικά, σύμφωνα με τους νόμους της Βενετίας, δεν μπορούσε να εργαστεί ή να εγγραφεί στο Κολλέγιο Χειρουργών ή κάτι παρόμοιο του φαρμακοποιού. Ο Troncarelli υποθέτει επίσης ότι ο Forte είχε αποφοιτήσει από τη Βενετία και όχι από την Πάδοβα και ότι το όνομά του βρίσκονταν σε ένα από τα "πολλά" έγγραφα του πανεπιστημίου που έχουν χαθεί, εμποδίζοντας την εξακρίβωσή της καριέρας πολλών φοιτητών . Πράγματι, ο ίδιος ο Nutton τονίζει: "Μπορεί να υπάρχουν άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί που προέρχονται από την Ανατολή". Αυτό δεν μπορεί να εξακριβωθεί από πού κι αν ο Forte είχε επίσημο πτυχίο ιατρικής. Η υπόθεση ότι διέθετε νόμιμο πτυχίο, το οποίο ήταν χαμένο , είναι ουσιαστικά κοινή δικαιολογία για την εποχή. Θα δούμε όμως πόσο ισχυρή ήταν η θέση του Forte ώστε να μπορεί να προμηθευτεί αυτό που ήθελε και πώς λόγω της φήμης του, οι μαθητές του απολάμβαναν διάφορες παροχές.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην πραγματικότητα οι Provve ditori di Sanità, ήταν το δικαστικό εκείνο σώμα που είχε στη Βενετία αρμοδιότητα σε όλα αυτά που αφορούσαν τη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης αδειών για την παραγωγή και πώληση φαρμάκων . Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είχαν υπερβολικούς δισταγμούς για να λειτουργήσουν και να εμφανιστούν λιγότερο συνεπείς βάσει των επίσημων διπλωμάτων, στηριζόμενοι, για παράδειγμα, στη φήμη ενός συγκεκριμένου προσώπου ή στο πολιτικό βάρος των προστατών τους. Απέφευγαν να ανταγωνιστούν με το Collegio dei Medicι κι έτσι δημιουργήθηκε προσαρμοσμένη φαρμακοποιία χρησιμοποιώντας συστατικά των «τσαρλατάνων». Με βάση λοιπόν την άποψη αυτή, από την οποία προκύπτει η εικόνα του επαγγέλματος «τσαρλατάνου», η συμβολή του Gentilcore είναι πολύ διαφωτιστική. Αυτοί ήταν ένας αριθμός ατόμων που λειτουργούσαν αυτόνομα και σε ορισμένες περιπτώσεις με τρόπο πλανόδιου και με άλλους κανόνες, συχνά απολάμβαναν τον μέγιστο σεβασμό μεταξύ των αρχών που ασχολούνταν με τον έλεγχο της περίθαλψης. Τους βλέπουμε πολλές φορές να συνεργάζονται με τους επίσημους φαρμακοποιούς οι οποίοι πουλούσαν τα σκευάσματά τους και μερικές φορές επεξεργάζονταν θεραπείες ιατροχημικής προέλευσης, σε ανοιχτή αντίθεση με την παραδοσιακή ιατρική. Στάση που τους έθεσε σε μια σφαίρα δράσης συναφή με αυτή των αλχημιστών.5 Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τον Forte και όπως θα δούμε, συνεργάστηκε επιμελώς με έναν γνωστό φαρμακοποιό από τη Βενετία, τον Sabba Franceschi, και από εκεί πήρε μια πολύ προσεκτική γνώση στην αλχημεία, όντας ανήλικος. Διατήρησε τις πεποιθήσεις του για την ανθρώπινη φυσιολογία, ιδιαίτερα κοντά σε εκείνες των «Εκτελεστών Αλχημείας» «alchimici speculatori».Έτσι, ακόμα κι αν είναι τελικά αδύνατο να εξακριβωθεί αν o Forte κατέχει επίσημο πτυχίο ή όχι, το γεγονός παραμένει ότι αυτός θα μπορούσε να διεκδικήσει τον τίτλο: «Γιατρός στην τέχνη της Ιατρικής και των φαρμάκων » «artium medicinaeque doctor». Τίτλος που σίγουρα χορηγείται από έναν Conte Palatinο και πιθανότατα από τον ίδιο κερκυραίο πολίτη «Conte Palatinο», Giovanni Condrommatis. Στην πραγματικότητα είναι γνωστό ότι ένας Conte Palatino, μεταξύ των πολλών προνομίων που απορρέουν από τον τίτλο του, είχε το δικαίωμα της δημιουργίας σχολής: «Δόκτορες γιατροί της θεωρητικής ιατρικής τέχνης» (artiumque omnium liberalium medicinaeque),καθώς και για να ονομάσει "Χρυσοειδείς ιππότες"«equites aureatos»,, δηλαδή, ιππότες του Sperone d’Oro(Χρυσό σπιρούνι) .
Όχι τυχαία, ο γιατρός μας, από την πρώτη σελίδα του πρώτου έργου του, αναφέρει και τους δύο τίτλους που του απονεμήθηκαν . Αυτό αποτελεί περαιτέρω επιβεβαίωση της θέσης, της σχετικής άνεσης, της οικογενειακής προέλευσής του, που του επέτρεψε μια αξιοπρεπή ζωή τουλάχιστον μέχρι την καταστροφή της Κέρκυρας το 1537. Πολλές άλλες οικογένειες κερκυραϊκής καταγωγής επλήγησαν από την απώλεια του ασφαλούς εισοδήματος που προέρχονταν από ιδιοκτησίες στο νησί.
Δημιουργία προγράμματος σπουδών
Στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του δέκατου έκτου αιώνα, βρίσκουμε τον Forte στην Βενετία προφανώς ασχολούμενο με φιλοσοφικές εικασίες για τη φύση, βασιζόμενος στα πιο διάσημα κλασικά κείμενα. Με βάση το σύντομο φυλλάδιο De causis formarum(Η αιτία των μορφών), που συνδέεται με ένα ακόμη μικρότερο Amoris salutation (το χαιρετισμό της αγάπης), το πρώτο αποτέλεσμα αυτών των προβληματισμών ήταν γι’ αυτόν αμφίβολο. Τα δύο αυτά κείμενα, γραμμένα στη λατινική γλώσσα, δεν παρέχουν σημαντικές λεπτομέρειες για τη βιογραφία του εκείνη την εποχή. Δείχνουν όμως τη σχέση του με διάσημους συναδέλφους αλλά και τις επαφές του με το νησί της Κέρκυρας. (Η πρώτη πραγματεία είναι στην πραγματικότητα αφιερωμένη στον γιατρό Bartolomeo Montagnana, ο οποίος έζησε μεταξύ 1453 και 1525, ανιψιό του πιο διάσημου ανώτερου καθηγητή της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα και συγγραφέα της «Ιατρικής Συμβουλής» Bartolomeo Montagnana που έζησε μεταξύ 1380 και 1452). Είναι ενδεικτική η περίπτωση στο πρόσωπο του Κερκυραίου πολίτη Andrea Danaso, που ονομάζεται « εύγλωττος ρήτορας», στον οποίον είναι επίσης αφιερωμένο το De causis formarum. Εκτός από αυτό το κείμενο, τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό για το πρόσωπο του Andrea Danaso . Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν ένας νεαρός άνδρας, όπως ο Άντζελο, που ενδιαφερόταν για τα μυστήρια της φύσης τόσο πολύ, ώστε ζήτησε από τoν Forte, τη γνώμη του σε αυτό το περίπλοκο ζήτημα. Η απάντηση στηρίζονταν στην αιτία της ποικιλομορφίας των ειδών των ζώων και των φυτών που κατοικούν στη γη, όχι μόνο σε περιοχές μακράν μεταξύ τους, αλλά και στον ίδιο τόπο.
Από την αφιερωμένη επιστολή που απευθύνονταν στο Montagnana επισημαίνεται ο βαθύς σεβασμός του νεαρού γιατρού προς έναν αδιαμφισβήτητο καθηγητή, και ταυτόχρονα η επιμέλεια στη σχέση μεταξύ των δύο. Ταυτόχρονα είναι εμφανές από το κείμενο της επιστολής πώς οι δύο Κερκυραίοι επρόκειτο να επιστρέψουν μέσα σε λίγες μέρες κατά πάσα πιθανότητα στην πατρίδα τους, «orientalibus in partibus ".
Η στενή σχέση με τις χώρες προέλευσης, χαρακτηρίζει την ιστορία όλων των μελών της ελληνικής κοινότητας που εγκαταστάθηκε εκείνη την εποχή στη Βενετία και είναι προφανές το σύμπτωμα της έντονης αίσθησης της εθνότητας που διέκρινε τους Ανατολίτες, δηλαδή τους μετανάστες από τα Βαλκάνια και τα ελληνικά νησιά, σε σύγκριση με άλλες μειονότητες που βρίσκονταν στην πόλη της λιμνοθάλασσας.
Το 1525 βρίσκουμε τον Forte στη Βενετία, όπου εκδίδει το πρώτο του έργο σύμφωνα με τα βιβλιογραφικά στοιχεία, με τον τίτλο «Η αλήθεια της Αλχημείας» (Verità de la alchimia).Τυπώθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1525 από τον Stefano Nicolini da Sabbio στο εργαστήριο τυπογραφίας που βρίσκονταν στο χώρο της Santa Maria Formosa, όπου ήταν και το κατάστημα με μπαχαρικά του Sabba Franceschi, με τον οποίο συνήθως ο Forte συνεργαζόταν. Το σύντομο κείμενο παρουσιάζει τη σημαντική εξοικείωση του γιατρού με την πρακτική στην αλχημεία αλλά, σύμφωνα με αυτό που γράφει στην αφιερωματική επιστολή, απευθύνεται γενικά στους (alchimici speculatori ) «κερδοσκόπους αλχημιστές». Μετά από σχολαστική μελέτη σε διάφορες πρακτικές που ήταν ήδη γνωστές για να αποκτηθεί το περίφημο «ελιξίριο», το υγρό δηλαδή που κάνει την εξαιρετική δουλειά, ανακάλυψε μία εξαπάτηση που αποσκοπούσε στην καταστρατήγηση των απλών μεθόδων. «Η πρόβλεψη της αξιοθαύμαστης φύσης» θα τον χαρακτηρίζει σε όλη του τη ζωή.
Μετά τις έρευνές του, ο Forte άρχισε να ασκεί την ιατρική στη Βενετία. Η ευκαιρία να αποκτήσει κάποια φήμη και να προσελκύσει επιφανείς προστάτες επετεύχθη το 1530, όταν ανέλαβε τη φροντίδα της νέας Camilla d'Acquaviva d'Aragona.
Η Camilla ήταν κόρη του Gianfrancesco d'Acquaviva d'Aragona, Μαρκήσιο του Bitonto, παπικού στρατηγού, και της ευγενούς Dorotea Gonzaga της Sabbioneta (κόρη του Gianfrancesco Gonzaga, λόρδου της Sabbioneta και της Αντωνίας Balzo dei Duchi d'Andria) . Ο μεγαλύτερος αδελφός του Gianfrancesco, ήταν ο Andrea Matteo ΙΙΙ, Μαρκήσιος του Ugento, στην πόλη Puglia, την οποία επισκέφθηκε o Forte, σίγουρα πριν από το 1532, καθώς το ταξίδι αυτό αντιπροσωπεύει το έργο του «Νέο έργο» Opera nuova , που τυπώθηκε τον Αύγουστο του ιδίου έτους από τον γνωστό τυπογράφο Nicolò d'Astistotile de 'Rossi, τoν ονομαζόμενο Zoppino.
Εκεί αποδεικνύεται ότι ακολούθησε την οικογένεια ως προσωπικός γιατρός για μερικά χρόνια πριν τη φροντίδα της νεαρής γυναίκας Camilla, γιατί στη σελίδα του τίτλου ενός αχρονολόγητου φυλλαδίου, που εκδόθηκε με τον τίτλο Lunaccione, στο Amoris salutatio και στο Verità de la alchemy (που προφανώς ανήκουν στη νεανική παραγωγή του Forte).Ο αναφερόμενος στην αφιέρωση, πέθανε το 1531. Η Lunaccione, παρά το μάλλον «πρακτικό» περιεχόμενο, που σίγουρα δεν θα μπορούσε να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός ευγενή, είναι αφιερωμένο στον γνωστό βενετσιάνο ευγενή Valerio Marcello (1463-1531) , που ήταν ίσως ασθενής του, και σίγουρα προστάτης του. Η εκτεταμένη επιρροή που είχε η όλη οικογένεια Marcello δεν συνδέεται με τους προστάτες του Forte. Όποια κι αν είναι η περίπτωση, ο γιατρός θα συνεχίσει να δείχνει την επιτυχία του στη θεραπεία της ευγενούς Camilla για μεγάλο χρονικό διάστημα ως απόδειξη της εμπειρίας του στον ιατρικό τομέα. Σε μια επιστολή που απευθύνεται στον Francis I της Γαλλίας το 1540, γράφει ότι μεταξύ των πολλών ασθενών που θεραπεύει, του αρκεί να αναφέρει την Camilla.
Η Opera nuova του 1532 είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα που παρήγαγε ο Forte. Αποτελείται από τέσσερις σύντομους διαλόγους που εκτός από την επιβεβαίωση της απόρριψης της αλχημικής πρακτικής που εκφράζεται στο σύγγραμμά του verita de la alchimia, περιγράφει τις δικές του θέσεις σχετικά με την ιατρική και την αστρολογία. Με τιμητική επιστολή, απευθυνόμενη στον Δόγη Andrea Gritti, ο Forte παίρνει άδεια από τα βενετική διοίκηση όπου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να εγκαταλείψει την πόλη. Πήγε στο Καμερίνο, όπου εκεί θα περίμενε το πέρασμα του Πάπα Κλήμεντα VII, με σκοπό να του δώσει το χειρόγραφο του νέου έργου του, του Dialogo de le comete(Ο διάλογος του κομήτη), που συντάχθηκε προς το τέλος του 1532. Η πρόθεση του γιατρού, κατόπιν σύστασης της Dorotea Gonzaga της Sabbioneta, μητέρας της Camilla, ήταν κατά πάσα πιθανότητα να εισέλθει στις χάρες του Κλήμεντος VII και να λάβει τη θέση του παπικού αρχιτέκτονα. Μεσίτης θα ήταν ο «καπετάνιος της τύχης» (il capitano di ventura ) Luigi Gonzaga που ονομάζονταν«Rodomonte» (καπετάνιο της τύχης) 6 Η Gonzaga, που συνδέθηκε με την Dorotea με ένα δεσμός συγγένειας, είχε κερδίσει την γενναιοδωρία του Πάπα όταν τον έφερε με ασφάλεια στο Ορβιέτο μετά τη λεηλασία της Ρώμης (6 Μαΐου 1527).
Ο «καπετάνιος της τύχης» στις 19 Σεπτεμβρίου 1532 ήταν στην Ανκόνα επικεφαλής της παπικής πολιτοφυλακής. Κατέκτησε την πόλη, στερώντας την από τους δημοκρατικούς θεσμούς της. Ο Luigi Gonzaga δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την αποστολή του να συστήσει τον Forte στον Πάπα, επειδή σκοτώθηκε λίγους μήνες αργότερα, στα μισά Νοεμβρίου, κατά την πολιορκία του Vicovaro. Είναι την περίοδο που έγραψε τον Dialogo de le comete , (διάλογος του κομήτη) όπως ο ίδιος αφηγείται στον επίλογο του κειμένου . Στην πραγματικότητα όμως, γράφτηκε κατά την εποχή του περάσματος του κομήτη τον Οκτώβριο του 1532 που ήταν ακόμα στη Βενετία.
- Μια χαμένη καριέρα
Ο γιατρός, λοιπόν, απέτυχε να εισέλθει στην υπηρεσία του Clement VII. Επιστρέφει στη Βενετία κατά τους πρώτους μήνες του 1533 έχοντας το χειρόγραφο του Dialogo de le comete εμπλουτισμένο με τις νέες πληροφορίες που στο μεταξύ συνέλλεξε. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους το σύγγραμμα αυτό τυπώνεται από τον Agostino de 'Bindoni, τον ίδιο εκδότη που τον Οκτώβριο θα δημοσιεύσει το il Dialogo degli incantamenti.
Στο ίδιο υστερόγραφο αναφέρει : «Σήμερα, επέστρεψα από το ιερό συμβούλιο των σοφών και είμαι επικεφαλής αυτών που υποφέρουν συχνά... ».Στην αφιερωματική επιστολή στο Dialogo degli incantamenti (Διάλογος των μαγικών) ομοίως γράφεται « [...] από τότε που επιστρέφω σε αυτή την πόλη, όπου η ψυχή διευθύνει την ιερή πρόνοια της ζωής, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ειρήνη» . Αυτό το περίεργο κείμενο, το οποίο με τη μορφή του διαλόγου οδηγεί σε μια περιπλοκότητα εναντίον εκείνων που πιστεύουν στην πραγματικότητα της μαγείας, αναφέρει την αφοσίωση του στην Φλωρεντία και τον πατριώτη Giovanni Francesco della Stufa. Το κύριο μέρος του συγγράμματος, ωστόσο, είναι και πάλι αφιερωμένο στον Δόγη Andrea Gritti, ο οποίος εκλέχθηκε το 1523 και παρέμεινε στη θέση του μέχρι το 1538.
Ο Δόγης αυτός διατηρούσε πάντοτε καλές σχέσεις με την ελληνική κοινότητα, ίσως και επειδή είχε προηγηθεί της εκλογής του η αντιμετώπιση προβλημάτων, λόγω των Τούρκων. Στην πραγματικότητα ο Forte σε ηλικία των τριάντα ετών είχε φύγει από τη Γαληνοτάτη για να μετακομίσει στην Κωνσταντινούπολη όπου εκτός από τη φροντίδα των δικών του υποθέσεων, είχε γίνει σημαντικός πληροφοριοδότης της Δημοκρατίας. Γι’ αυτό φυλακίστηκε το 1499, αλλά χάρη στη φιλία του με τον Βεζίρη κατάφερε να αποφύγει την εκτέλεση. Απελευθερώθηκε μετά από λίγα χρόνια. Κατείχε ένα σημαντικό ρόλο στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του σουλτάνου και της Βενετίας. Το ευχαριστώ λοιπόν για το ρόλο του μεσολαβητή, που μπόρεσε να πραγματοποιήσει ακόμη και κατά τη δύσκολη περίοδο του πολέμου κατά του Cambrai , 7 έλαβε την εμπιστοσύνη των εκλεκτόρων ακόμα και κατά τη διάρκεια που ο Δόγης μπόρεσε να κρατήσει τη Βενετία ουδέτερη σε σχέση με τους αγώνες που εξακολουθούσαν να αναδεύονται.
Στη Βενετία ο Forte συνέχισε τις δραστηριότητές του ως γιατρός και παραγωγικός συγγραφέας. Το 1535 βγήκε το «Spechio della vita humana» (Καθρέφτης της ανθρώπινης ζωής) , το οποίο και πάλι εκδόθηκε από τον Bindoni,αφιερωμένο στον Guido Rangoni, παπικό στρατηγό και στη συνέχεια αρχηγό του γαλλικού στρατού στην Ιταλία το 1535 και Γάλλο πρεσβευτή στη Βενετία το 1537.
Στο έργο, με τη μορφή διαλόγου, ο Forte επαναλαμβάνει το ρόλο της κεντρικής θερμότητας ως πηγή ζωής, σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες του Girolamo Fracastoro 8 Μεταξύ των συνομιλητών του διαλόγου, εκτός από έναν μη αναγνωρίσιμο έμπορο τον Rocco, έχουμε τον καγκελάριο Giovanni Stella, κατά πάσα πιθανότητα πατέρα του Domenico Stella, γραμματέα του δουκάτου της Βενετίας. Μια εναλλακτική υπόθεση, αλλά σίγουρα λιγότερο πιθανή δεδομένης της χρονολογικής απόστασης, είναι ότι ο Forte θέλησε κάπως να θυμηθεί τον γνωστό Τζιοβάνι Στέλλα ο οποίος πέθανε το 1435, με τον τίτλο του Γενουάτη αρχιγραμματέα και χρονικογράφο στην υπηρεσία της οικογένειας Fregoso, οικογένεια με την οποία ο Forte είχε πολυάριθμες επαφές .
Ο Cesare Fregoso, ο οποίος πέθανε το 1541, ήταν αφοσιωμένος στο έργο του Forte.Το 1536 ο Forte παρέδωσε στην Dorotea Gonzaga, μέσω του Simonetto Fregoso της Sant'Agata το χειρόγραφο της (Πραγματεία περί αρχαίας ιατρικής) « Trattato della prisca me dicina»
Το έργο αυτό θα δημοσιευθεί, τυπωμένο αργότερα, το 1545 στη Mάντοβα στο τυπογραφείο του Venturino Ruffinelli. Ο Simonetto Fregoso, αναφέρεται από τον Forte «εγκάρδιος και αληθινός φίλος ». Ανήκε σε ένα παράπλευρο κλάδο της οικογένειας του Cesare και ήταν κυβερνήτης της Savona μεταξύ 1514 και 1528.
Το Trattato della prisca medicina, είναι ένα είδος επιτομής των διαφόρων ιατρικών δογμάτων που αρχίζει να παίρνει μορφή η σκληρή κριτική Forte προς τα κλασσικά φάρμακα, και ιδιαίτερα προς τις θεωρίες του Αβικέννα9
Εκτός από την επανένταξη στην ιατρική σταδιοδρομία του, ο Forte στη Βενετία αφιερώθηκε και στη φαρμακευτική. Σταδιακά η ενασχόλησή του ήταν, οι διδασκαλίες της ανθρωπιστικής ιατρικής και η διατύπωση μιας φαρμακευτικής βασισμένη ουσιαστικά στην ιατροχημεία που στηρίζονταν στις θεωρίες του Παράκελσου. 10
Στην πραγματικότητα, από εδώ και πέρα, σε όλα τα έργα του παρατηρούμε μια αποφασιστική απόσταση σε σχέση με τις θέσεις της ιατρική μελέτης της Φεράρα που εκπροσωπείται από γιατρούς όπως ο Niccolò Leoniceno και του μαθητή του Αντόνιο Musa Brasavola, οι οποίοι υποστήριζαν την ανάγκη να προσκολλούνται άμεσα στα κείμενα της κλασσικής ιατρικής . Αντίθετα, η συνεχής θέση του Forte στην υπεροχή της εμπειρίας με σεβασμό στη μελέτη των κειμένων - και όχι μόνο των μεσαιωνικών, αλλά και των κλασικών- εκτιμήθηκε από τους ανθρωπιστές, όπως αναφέρεται στα έργα του Celso και του Galeno. Η καταδίκη του «βιβλιογραφικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης του γιατρού» και η απόφασή του για την κριτική του κολλεγίου ιατρών του Veneto, είναι πολύ κοντά στις θέσεις που υποστήριξε ο Παράκελσος, ο οποίος απέρριψε την κλασσική φυσιολογία και φαρμακολογία και τις αντικατέστησε με φάρμακα αλχημικής προέλευσης, με βάση την απόσταξη και τον διαχωρισμό. 11 Είναι βέβαιο ότι γνώριζε πολύ καλά τα έργα του Παράκελσου, [...] Έτσι ο Forte παρήγαγε φάρμακα βασισμένα σε μια ουσία παραγόμενη μέσω της απόσταξης, που αναζωογονεί το σώμα και δεν το εξασθενεί, όπως, κατά τη γνώμη του, συνέβαινε με παραδοσιακές θεραπείες και φάρμακα . Ωστόσο, ακόμη κι αν ο Forte δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να έρθει σε προσωπική επαφή με τον Παράκελσο, προφανώς εισήχθη σε ένα περιβάλλον το οποίο προσφέρονταν για τη συνάντηση με αυτά τα δόγματα.
Τα φάρμακα που παράχθηκαν από τον Forte, όπως ήδη αναφέρθηκε, πωλήθηκαν στη Βενετία από το φαρμακείο του Sabba di Franceschi, ο οποίος συνεργάστηκε με το γνωστό Leonardο Fioravanti , έναν εμπειρικό γιατρό που γνώριζε τα έργα του Παράκελσου και τον επαινούσε επανειλημμένα στα πολυάριθμα γραπτά του για ιατρικά θέματα. Για τον Sabba di Franceschi-που ο Fioravanti βαθιά εκτιμούσε - ο εκ Μπολόνιας φυσικός γράφει στην «χειρουργική» του: «Στην αρωματική τέχνη είναι τόσο σωστός και πρακτικός, που λίγοι υπάρχουν, να τον ξεπερνούν, έτσι ώστε να κάνουμε όλα τα φάρμακα της εφεύρεσής μας μοναδικά και σπάνια στον κόσμο, με μεγάλη εμπειρία στη διάθεσή τους. Μαζί του αντιλαμβανόμαστε τις σαφείς δοκιμές που γίνονται σε διαφορετικούς τόπους όπως είναι γνωστό σε όλους ».
Στο εμπόριο της ιατρικής, η Βενετία ήταν ιδιαίτερα ευημερούσα καθώς και στην παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων, με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων. Την παραγωγή και την εμπορία των φαρμακευτικών προϊόντων την ήλεγχε το Διοικητικό Συμβούλιο των εποπτικών αρχών της Υγείας σύμφωνα με τη παλιά Δικαιοσύνη (Giustizia Vecchia). Ένα δεύτερο στάδιο της οργάνωσης της Βενετικής ιατρικής έγινε από τη Σύγκλητο το 1440. Προέβλεπε να προστίθενται στο Διοικητικό Συμβούλιο τρεις επί πλέον ευγενείς, που αρχικά είχαν καθήκον να συντονίζουν τις παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας. Όταν εμφανίζονταν επιδημία πανώλης, μετά τη σοβαρή εξάπλωση της το 1556, να προστίθενται δύο επί πλέον , με ρόλο υπέρ-ελεγκτών, για να βοηθήσουν σε σοβαρές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Με την πάροδο του χρόνου, οι τότε Υγειονομικοί Ελεγκτές ανέλαβαν επίσης το ρόλο του χειρισμού της ιατρικής περίθαλψης- και ως εκ τούτου και τις φαρμακευτικής- μέσω του περιοδικού ελέγχου σε καταστήματα, για την επαλήθευση της τήρησης των αρχών, των φαρμακευτικών ενώσεων, των υλικών και της κανονικότητας στην αγορά με την τήρηση λογιστικών βιβλίων . Ήταν σύνηθες, η δικαστική εξουσία να παίρνει πίσω άδειες με συγκεκριμένα ένδικα μέσα ή με φαρμακευτικά μυστικά, που ήταν προνόμιο των παρόχων ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης. Αυτοί προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διατηρηθούν με τη συνεργασία του Collegio dei Medicι. Έλαβαν επίσης την εξουσία να επικυρώσουν τα προσόντα στον τομέα που ο τίτλος «γιατρός» δεν αποκτήθηκε στη Βενετία ή την Πάδοβα και ως εκ τούτου, να επιτρέψει στους γιατρούς και τους χειρούργους να εξασκήσουν το επάγγελμα στο έδαφος της Γαληνοτάτης. Ο Forte όπως θα δούμε, βρίσκονταν συχνά σε σύγκρουση με αυτά τα θεσμικά όργανα ,τόσο για την απόλυτη άρνησή του από τις επίσημες θεωρίες του κολλεγίου ,όσο και για την ικανότητά του να θεραπεύει με χρήση ενώσεων ορυκτής προέλευσης. Σε μία πράξη από τους Υγειονομικούς παρόχους της 3ης Δεκεμβρίου 1547 διαβάζουμε ότι ο Sabba di Franceschi, τιμωρήθηκε κατά τη διάρκεια μιας επιθεώρησης για τη διατήρηση κατεστραμμένων φαρμάκων προς πώληση και ότι κατείχε επίσης στο κατάστημα του θεραπείες στηριζόμενες στον Forte. Όλα αυτά κατασχέθηκαν από τους δικαστές για να επαληθευθεί η ποιότητά τους και να βεβαιωθεί ότι υπάρχει εξουσιοδότηση για το εμπόριο.
«Tουρκική μανία του στόλου».
Η μέχρι το 1537 κοινωνική ζωή του Angelo Forte υπέστη μια δραματική αλλαγή λόγω της αυτοεξορίας του, όταν ο στρατός των Τούρκων κατέστρεψε την Κέρκυρα. Ο γιατρός έχασε, την ασφαλή απόδοση που προέρχονταν από το πλούσιο αγρόκτημά του, που πιθανότατα βρίσκονταν στην περιοχή του προαστίου των Μαμάλων στην Αλεπού, κοντά στην πόλη της Κέρκυρας. Αυτό παρήγαγε το λάδι και το κρασί σε αφθονία, όπως αποδεικνύεται από τη μητρική διαθήκη και από ορισμένα έγγραφα σχετικά με τις πωλήσεις και τις αγορές που πραγματοποίησε ο αδελφός του Leonardo.
Το χρονικό της πολιορκίας βρίσκεται στο έργο του Forte «Veritatis redivivae militia» (Η αληθινή εκστρατεία για μια ανανεωμένη ζωή), που εκτυπώνεται στη Βενετία το 1539 από δύο διαφορετικούς εκδότες, τον Agostino de 'Bindoni και τον Bartolomeo Zanetti.
Στην αφιερωματική επιστολή της έκδοσης του Zanetti , που απευθύνονταν στον Παύλο ΙΙΙ Farnese και με ημερομηνία 1 Φεβρουαρίου 1539 διαβάζουμε: «Παρ 'όλα αυτά, εύκολα και λόγω της τύχης, καθότι τα πράγματα που αφορούν εμένα ως Κερκυραίο κι έχουν σχέση με ένα τεράστιο τουρκικό στόλο που η οργή του και ο θυμός του, εκδηλώθηκε με έναν αγώνα ολοκληρωτικής, με φωτιά, καταστροφής ,μπόρεσα να αποκτήσω τις δραστηριότητες που αφορούν μια στάση της ζωής, έτσι ώστε να ταιριάζει με την άσκηση και να αποκτήσω την ικανότητα στο ιατρικό επάγγελμα ».
Μετά την πολιορκία, ξεκινά τις διδαχές των ιατρικών απόψεών του. Τα ιατρικά σκευάσματά του έγιναν γνωστά με τη δημοσίευση διαφόρων φυλλαδίων. Αυτά απευθύνονταν σε διάφορες αρχές και συνδέονταν με μια σειρά μέτρων που αποσκοπούσαν στο να «διαφημίζουν» το έργο του. Για παράδειγμα, στην προμετωπίδα12 του Veritatis redivivae militia, το οποίο επαναλαμβάνει ουσιαστικά κι εμβαθύνει τις έννοιες που έχουν ήδη διατυπωθεί στην Trattato della prisca medicina, όπου για πρώτη φορά εμφανίζεται το πορτρέτο ξυλογραφίας του Forte με το σύνθημα «Vita Μea Μultorum Salus» (H Μεγαλύτερη Ασφάλεια της Ζωής μου).Αποτελεί σαφή σύνθεση μιας στάσης ζωής προς το φάρμακο που πέρασε από το επαγγελματικό στάδιο για να γίνει αληθινό. Αυτό είναι η δική του αποστολή. Η φράση αυτή από εδώ και στο εξής, θα συνοδεύει όλα τα έργα του.
Χαρακτηρίζεται από μια σφαίρα με οπλισμό στην κάτω αριστερή γωνία, για να υποδείξει επίσης τα αστρολογικά ενδιαφέροντα του συγγραφέα.
Η τραγική εμπειρία της καταστροφής της Κέρκυρας περιγράφεται από τον Forte και στη δική του επιστολή στον Francis I της Γαλλίας, τυπωμένη από τον Pietro Nicolini da Sabbio με ημερομηνία 2 Αυγούστου 1540. Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, ο Forte δίνει μια περιγραφή των γεγονότων: « Η τεράστια τουρκική οργή , που έφτασε στο σημείο να γίνει εισβολή, με βιασμούς, χάλυβα, φλόγα και μια πληθώρα ενεργειών στην Κέρκυρα, καταπολέμησης του πλούτου καθώς και για την περιουσία μου, γιατί είμαι από αυτούς που του κατέστρεψαν την άνθησή της». Ξεκινά ο εναγκαλισμός του με την αλχημεία και την επιστήμη, κυρίως όμως με τις απόκρυφες επιστήμες και τη μελέτη των κλασικών της ιατρικής, που τον οδήγησαν στην καταδίκη της ανάγκης της άμεσης εμπειρίας, για να ξεχωρίσει το αληθινό από το ψεύτικο, αποδίδοντας μεγάλη αξία για την εκπαίδευσή του στο " sapientissimum patrem meum»( Σοφότατος Πατέρας μου).
Ως εκ τούτου, αποφάσισε να υποβάλει αίτηση στον βασιλιά της Γαλλίας με την προτροπή της Camilla d'Acquaviva d'Aragona, για να πάρει τη βασιλική υπόσχεση, που θα του επέτρεπε να συνεχίσει τις σπουδές του για τους «τεράστιους φυσικούς θησαυρούς» ,όπως ο ίδιος αναφέρει, χωρίς να εξαρτάται από την υποστήριξη της γενέτειράς του. Από αυτό το σημείο ο Forte οδηγούμενος από οικονομικούς περιορισμούς , θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να κερδίσει τη βοήθεια των προστατών και των θεσμών μέσω της τεράστιας παραγωγής δημοσιευμάτων του.
Στις 13 Μαΐου 1542 δημοσιεύθηκε το «De calamitoso errore Avicennae» (Το ολέθριο σφάλμα του Avicennae), αφιερωμένο σε δύο Βενετούς ευγενείς τον Pietro Donato και τον Niccolò Mocenigo, όπου επανέλαβε την αποφασιστική του απόρριψη προς τις ιατρικές θεωρίες των τότε κλασικών συγγραφέων και ειδικότερα του Avicennae.
Στις 28 Αυγούστου 1543, ωστόσο, στον Paolo III Farnese αφιέρωσε την πραγματεία «De mirabilibus vitae humanae fundamenta»( Θαύματα της ανθρώπινης θεμελίωσης), ένα είδος συλλογής των θεωριών της ιατρικής και αστρολογίας, με το εύγλωττο σύνθημα στη σελίδα τίτλου «Lippientibus lux inimica est» ( Πόσο εχθρικό είναι το φως). Στο έργο αυτό συνδέονται από τον Άγγελο τα όργανα και οι λειτουργίες του σώματος με τους πλανήτες, τα σταθερά αστέρια, ο Γαλαξίας, το κεφάλι και η ουρά του δράκου. Το παλλόμενο αίμα συγκρίνεται με τον ήλιο στον κύκλο του έτους. Σημειώνουμε, ότι το 1543 δημοσιεύτηκαν και τα έργα του Κοπέρνικου και του Βασάλιου.
Ένα άλλο παράδειγμα αναζήτησης είναι «η συνθήκη των φαρμακευτικών εφευρέσεων» που αναφέρεται στους «Σημαιοφόρους της Lucca», στους οποίους ο Forte θα αφιερώσει την «Trattato della medicinal invention» (Πραγματεία περί της εφεύρεσης των φαρμάκων ) ,που δημοσίευσε στην Βενετία στο τυπογραφείο Venturino Ruffinello στις 17 Οκτωβρίου 1544.
Η λατινική έκδοση αυτού του εγγράφου, είχε εκδοθεί λίγους μήνες πριν τον Μάιο, από το τυπογραφείο Nicolini da Sabbio, σε απάντηση μιας επιστολής που του απεύθυνε ο Simone Arborsello, ένας ευγενής από την Κρεμόνα, που ήταν πρύτανης της Σχολής Τεχνών και Ιατρικής στην Πάντοβα το 1540 με 1542. Ήταν μαθητής του Φλαμανδού γιατρού Andrea Vesalio 13 ιδρυτή της τότε σύγχρονης ανατομίας και συγγραφέα σημαντικών ιατρικών γραπτών, συμπεριλαμβανομένου και του De humanis corporis fabrica (Ο τρόπος λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού). Τυπώθηκε στη Βασιλεία, πριν από την αλληλογραφία των Forte και Arborsello. Στο γραπτό του ,που ίσως εκδόθηκε το 1543, ο καθηγητής από την Κρεμόνα «εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι το φάρμακο της εποχής του δεν σημειώνει πρόοδο και δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών». Προσεύχεται ώστε ο Forte, τον οποίο θεωρεί πολύ έμπειρο, να του δώσει συμβουλές για την τέχνη της θεραπείας .
Ο Arborsello φοίτησε αρχικά στο Ticinese Gymnasium της Παβίας. Λέγεται ότι ήταν αποπροσανατολισμένος εν όψει της ποικιλίας των σχολών και των απόψεών τους, στις οποίες χωρίστηκε το έργο του:"Totius medicinæ ambitum"(Το όλο κύκλωμα της ιατρικής) και ζήτησε από τον Forte, « ένα μικρό κέρδος, να μου διδάξει πώς να θεραπεύω τη νόσο» Σαν μελετητής της« magistralia , ζήτησε να του δείξει, όσα αφορούν την τέχνη της παρασκευής φαρμάκων. Σε απάντηση, στην επιστολή ο Forte αναφέρει :«Έγραψα ένα μικρό βιβλίο, που τα θαυμαστά έργα στηρίζονται στα θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Το έντονο φως εμφανίζεται σε φυσικά πράγματα, τα οποία, αν ένας άνθρωπος είναι σε θέση να τα εξετάσει, τουλάχιστον έναν κύριο όγκο από αυτά, θα άνοιγε στα μάτια του μια λαμπρή λάμψη, η οποία είναι ευνοϊκή για όλους τους ανθρώπους να αποκτήσουν την ευφυΐα . Έτσι αντίο, στο καλύτερό μου φίλο Simon και να έχει μια ζωή μακρά και ευτυχισμένη.»
Ας μιλήσουμε για τον Simon Arborsello. Είναι σαφές ότι ο δεσμός μεταξύ των δύο χαρακτήρων ήταν ιδιαίτερα στενός, τόσο πολύ ώστε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Forte είχε ορίσει τον Arborsello κληρονόμο των μυστικών του για τα φάρμακα. O Simon, βεβαίως αρκετά χρόνια μικρότερος από τον δάσκαλο, έλαβε το 1557 την άδεια να ασκεί ιατρική στη Βενετία από τη Giustizia Vecchia. Αλλά, το 1564, αρκετά χρόνια μετά το θάνατο του Forte, θα παρουσιαστεί μπροστά στους Επιθεωρητές Υγείας, για να λάβει την επίσημη εξουσιοδότηση και να χρησιμοποιήσει τις συνταγές του δασκάλου, που «Μετά το θάνατο του εξαιρετικού γιατρού, άφησε όλα τα μυστικά του, που είχα προβλέψει εγώ ο Simon, ως κληρονόμο και τα oποία έχω εγώ γραμμένα». Το να αφήσει τις πολύτιμες ενδείξεις για την παρασκευή των φαρμάκων ως κληρονομιά στους μαθητές του, ήταν στην πραγματικότητα μια πράξη που βοήθησε να είναι πλέον σε κοινή χρήση μεταξύ των γιατρών, κι όχι μόνο στη Γαληνοτάτη. Η καριέρα του Arborsello πήγε ούτως ή άλλως εξαιρετικά, αφού τον βρίσκουμε, αρκετά χρόνια αργότερα, γιατρό εμπιστοσύνης του Vespasiano I Gonzaga, δούκα της Σαμπιόνετα (1531-1591), γιο του Luigi Gonzaga "Rodomonte", τον οποίο συναντήσαμε και πιο πάνω, και ως εκ τούτου δισέγγονος της Dorotea που ήταν ασθενής και προστάτης του Angelo Forte .
Εκτός από τους ιατρικούς συναδέλφους του, ο Forte τα τελευταία χρόνια έκανε πολυάριθμες πνευματικές σχέσεις , ιδιαίτερα με δύο εξέχουσες προσωπικότητες στο ενετικό πολιτιστικό πανόραμα καθώς και με τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της ελληνικής μειονότητας που μετανάστευσαν στην πόλη της λιμνοθάλασσας. Οι δεσμοί που ενώνουν τον Forte με τον κύκλο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων, περιστρέφονται γύρω από τον Pietro Aretino 14 και τον Tiziano Vecellio .15
Tiziano Vecellio
Pietro Aretino
Παράλληλα γνωρίζουμε ότι βρίσκεται σε επαφή με τον Aretino, μελετητή της Τοσκάνης, καθότι υπάρχει πιο ενδιαφέρουσα τεκμηρίωση, δηλαδή μια επιστολή του τον Ιανουάριο του 1546 που βρίσκεται στον τρίτο τόμο της αλληλογραφίας του, που δημοσιεύτηκε στη Βενετία από το τυπογραφείο του Giolito το 1546. Είναι μια επιστολή που στην πραγματικότητα απευθύνεται προς τον Angelo Forte. Ο Aretino επαινεί την ιατρική του τέχνη και ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται την ευκαιρία να αναπτύξει μια καυστική ύβρη κατά του ιατρικού επαγγέλματος, που αποτελείτο από «κόλακες των αρρώστων, ανόητους , αχρείους και εχθρούς της ζωής» και με το οποίο ο Angelo ήταν αντίθετος ως «Φυσικός». Το περιεχόμενο του πρώτου μέρους της επιστολής είναι μάλλον ασαφές, γιατί μιλάει για μια αγνώστων στοιχείων «γυναίκα» που θα διαβιβάσει αναφορά στον Cosimo I της Τοσκάνης. Ο Aretino διαβεβαιώνει τον Forte ότι έγραψε ο ίδιος στον Μεγάλο Δούκα. Ωστόσο, είναι πιο ενδιαφέρον για την έρευνά μας να επικεντρωθούμε στο δεύτερο μέρος της επιστολής, όπου ο Aretino σε λίγες γραμμές, σκιαγραφεί το πορτραίτο του γιατρού μιας και είναι πολύ κοντά στην εικόνα που ο ίδιος ο Forte δίνει για τον εαυτό του. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, γράφει αρκετές φορές για την πικρία που τον διακατέχει ,εξαιτίας της διαφοράς του ως εμπειρικού και οπαδού της παρακελσικής ιατροχημείας και των γιατρών του κολεγίου, του Galeno αλλά και των υποστηρικτών μιας «θεωρητικής» γνώσης μακριά από την πραγματική εμπειρία της θεραπείας των ασθενειών.
Ο Aretino φαίνεται να αναγνωρίζει αυτή τη διάκριση, όπως είναι προφανές από τη αντίθεση των όρων ιατρική / φυσική. Στην πραγματικότητα, για τον εκ Τοσκάνης μελετητή, που κάνει σε πολλές περιπτώσεις επιθέσεις και σάτιρες για την ιατρική τέχνη, είναι πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς, παρά τους σαρκαστικούς τρόπους του , επαινεί τον Forte, μόνο για την «πνευματική ειλικρίνεια» και γράφει: «εσείς φυσικά στην πρακτική του κρεβατιού αποφασίζετε πιο γρήγορα και λέτε "Ο Θεός να μας στείλει το καλό" παρά να υποσχεθείτε την ανάνηψη κάποιου ».
Ο Forte, εκτός της ενετικής κοινωνίας, αναπόφευκτα όφειλε να συνευρίσκεται με τους συμπατριώτες του, που μετανάστευσαν σε μεγάλο αριθμό στην πόλη της Βενετίας, μετά την καταστροφή της Κέρκυρας. Σίγουρα ήξερε τον Αντώνιο Έπαρχο 16 (περ. 1492 - περίπου 1570), ο οποίος είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί τη Βενετία το 1521 για να παρακολουθήσει την κηδεία του Doge Leonardo Loredan, ως πρεσβευτής του νησιού. Από το 1537 ο Έπαρχος αναγκάστηκε να εγκατασταθεί εκεί μόνιμα για να αντιμετωπίσει την οικονομική καταστροφή που είχε υποστεί η οικογένειά του από την τουρκική εισβολή. Ο Κερκυραίος στην πραγματικότητα, σε μια επιστολή προς τον Pietro Bembo με ημερομηνία 9 Δεκεμβρίου 1537,έγραψε ότι είχε χάσει όλα τα υπάρχοντά του και ότι είχε ανοίξει για το λόγο αυτό, ένα ελληνικό σχολείο στη Βενετία παρακαλώντας τον να αναζητήσει μερικούς σπουδαστές . Από την άλλη, ο Έπαρχος είχε ήδη την ευκαιρία να διδάξει ελληνικά στο σχολείο που ιδρύθηκε στο Μιλάνο το 1520 από τον Ιανό Λάσκαρη (1445-1534), έναν γνωστό βυζαντινό ανθρωπιστή στην υπηρεσία του Lorenzo de'Medici. Μαθητής του Λάσκαρη μαζί με τον Έπαρχο ήταν και ο Λεονάρντο Forte, μικρότερος αδερφός του Angelo. Ο Έπαρχος κέρδισε τη φήμη του ειδικευμένου μελετητή των ελληνικών γραμμάτων. Ήταν επίσης σε επαφή με κορυφαίες προσωπικότητες που σχετίζονταν με τα γεγονότα της Λουθηρανικής Μεταρρύθμισης και πρώτα απ 'όλα με τον Μελάχθωνα,17 με τον οποίο είχε μια επιστολική σχέση μεταξύ του 1542 και 1544. Τα κρίσιμα αυτά χρόνια υπήρξε και μια σχέση με τον Κερκυραίο Νικόλαο Σοφιανό 18 που προέρχονταν κι αυτός από οικογένεια ευγενών και ήταν μαθητής του Λάσκαρη. Οι σχέσεις αυτές δεικνύουν ένα σεβασμό που ο Forte απολάμβανε μεταξύ των συμπατριωτών του στη Βενετία.
Γεωγράφος και ανθρωπιστής, ο Σοφιανός διακρίθηκε για την επιθυμία: «να κρατήσει ζωντανό το πνεύμα του Ελληνισμού, που ακόμα ευρίσκεται σε δυσμένεια». Ένας από τους τρόπους που ο πνευματικός αυτός Κερκυραίος αποσκοπούσε στην επίτευξη αυτού του στόχου ήταν η μετάφραση στα νέα ελληνικά, της πραγματείας του Ψευτοπλούταρχου De liberis educandis (Περί παίδων αγωγής) .Η μετάφραση αυτή δημοσιεύθηκε στη Βενετία στις 2 Ιανουαρίου του 1544, από το τυπογραφείο του Bartolomeo Zanetti με τον τίτλο του Paidagogos (Παιδαγωγός) συνοδευόμενη από μια αφιερωματική επιστολή προς τον επίσκοπο Dionisio Zanettini, που ονομάζονταν και «Grechetto» λόγω τη κρητικής καταγωγής του. Σε αυτή την επιστολή ο Σοφιανός αναφέρει φίλους που διαμένουν στη Βενετία και που τον υποστήριξαν στο έργο του. Οι πιο ονομαστοί, εκτός από τους Κερκυραίους Έπαρχο, Δεβάρη και Τριβόλη, είναι ο Αντώνιος Καλλιέργης, κρητικός λόγιος όπως αναφέρθηκε από τον Giraldi Cinzio στους διαλόγους του, ο Μιχαήλ Ερμόδωρος-Λήσταρχος από τη Ζάκυνθο, ο Κόντες Γεώργιος Κορινθιακός, εγγονός του Αρσενίου Απόστολου και συνεργάτης του Παύλου Μανούτιου. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα ονόματα αναφέρει κι αυτό του Angelo Forte, που τον ονομάζει «νέο Ιπποκράτη» και τον επαινεί για τις γνώσεις του σαν γιατρό .
Εν τω μεταξύ, ο Forte σε ηλικία πενήντα ετών, εξακολούθησε να φτιάχνει συνταγές , να επικαλείται και να στηρίζει τις εναλλακτικές θέσεις του για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Εκτίμησή του επίσης είναι ότι πρέπει οπωσδήποτε να στηρίξει εναλλακτικές λύσεις σχετικά με την παθολογία.
Ωστόσο, για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά την έκδοση του «Trattato della prisca medicina» (Πραγματεία περί αρχαίας ιατρικής) τυπωμένο όπως αναφέρθηκε ήδη στη Μάντοβα το 1545, δεν υπάρχουν νέα για περαιτέρω δημοσιεύσεις στο όνομά του. Τον βρίσκουμε όμως ενεργό το 1556, όταν στη Βενετία ξέσπασε επιδημία πανούκλας. Εκεί ανέλαβε καθήκοντα συντονισμού για την καταπολέμηση της μετάδοσης της επιδημίας. Έγραψε σχετικά με το θέμα αυτό το «Trattato de la peste»( Συνθήκη για την πανώλη) εξηγώντας τα οφέλη της μεθόδου του για την θεραπεία της νόσου.
Παρά το μποϋκοτάζ του Κολλεγίου των Ιατρών, συνέχισε να αντιμετωπίζει τους αρρώστους σύμφωνα με τη μέθοδό του, μέχρι και που ο ίδιος αρρώστησε και πέθανε μάλλον πριν από το τέλος του έτους. Άφησε ένα παιδί σε νεαρή ηλικία, με το όνομα Valerio. Επίσης είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ, ότι έμεινε να πλανάται ένας μεγάλος ενδοιασμός: αν είναι αλήθεια ότι ο μαθητής του Simone Arborsello ήταν σε θέση να λάβει, τον Ιανουάριο του 1565 την άδεια για φαρμακευτική αγωγή, μυστικά από τούς Provveditori di Sanità, χωρίς να έχει πάρει μέρος στις προβλεπόμενες εξετάσεις από το νόμο.
Υπήρξε μια μεταθανάτια αναγνώριση της αξίας των θεωριών του Forte, ο οποίος βρέθηκε να ζει σε μια πολυετή «κατάσταση πολέμου» εναντίον των συναδέλφων του .
Εξαιτίας των εξτρεμιστικών του θέσεων, γράφει ο Garosi : «Πολύ ιδιαίτερη η εντύπωση που λαμβάνει κανείς κατά την ανάγνωση του έργου του Forte.Η πραγματικότητα είναι ότι σκόπευε να καθιερώσει τη μεταρρύθμιση της ιατρικής της εποχής του, ανιχνεύοντας τις ιστορικές της πράξεις». Ήταν μια ιστορία ιδεών που αντέκρουαν εν μέρει εκείνες του Ιπποκράτη, του Galeno και του Avicenna.Είδε ένα ιστορικό λάθος στο φάρμακο για το οποίο προσπαθεί να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες και να εντοπίσει την προέλευσή του. Ήταν περισσότερο από ποτέ φιλόδοξος για την επιτυχία αυτήν, την οποία πίστευε τόσο πολύ μέχρι το τέλος, ώστε να επικολλήσει στο πορτρέτο του, σε ένα από τα τελευταία του βιβλία, τη φράση :«veritas odium parit»( η αλήθεια του μίσους).
Τα βιβλία του
Σημειώσεις
1 GIACOMO del Balzo (-Ταράντο 7 Ιουλ 1383). Principe di Taranto. Βρήκε καταφύγιο στην Ελλάδα αφού ο πατέρας του διώχθηκε από τη Νάπολη το 1374 από τη βασίλισσα Ζανή Α. Διαδέχθηκε τη μητέρα του ως κύριος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, πρίγκιπας Αχαΐας, Δεσπότης της Ρουμανίας, Άρχοντας της Αλβανίας και της Κέρκυρας. Δεν ήταν σε θέση να αναλάβει τον έλεγχο της Αχαΐας και της Κέρκυρας, καθώς οι βαρώνοι δήλωσαν ότι ήταν υποκείμενοι της Ζανής Α Βασίλισσας της Σικελίας. Hεπίθεση στην Αχαΐα από τις δυνάμεις της βασίλισσας, το 1380 η οποία προσέλαβε την Navarrese Company, υπό τη διοίκηση των Mahiot de Coquerel και Pedro Borgo de San Superán, που κατέλαβαν την Κέρκυρα, τη Vostitza και το Zonklon (μετονομάστηκε Navarino). Από διαθήκη ονόμασε τον Louis de France Duc d'Anjou Duca di Calabria ως διάδοχό της. Ήταν ο δεύτερος σύζυγός της AGNES di Durazzo. Ο πρώτος ξάδερφος της, ο Κάρολος Γ ' Βασιλιάς της Σικελίας, χορήγησε την Κέρκυρα ως μέρος της προίκας της.
2 Giovanna d'Aragona, η Δούκισσα του Αμάλφι (1478-1510) ήταν Ιταλίδα αριστοκράτισσα, αντιβασιλέας του δουκάτου του Αμάλφι από το 1498 έως το 1510
3 Ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε από τους διασημότερους ελληνιστές του 16ου αιώνα και διακρίθηκε κυρίως ως δάσκαλος, ποιητής, αντιγραφέας, συλλέκτης και μεταπράτης χειρογράφων. Γόνος ευπρεπούς κερκυραϊκής οικογένειας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1491. Πατέρας του ήταν ο λόγιος και επίσημος άντρας Γεώργιος και μητέρα του η θυγατέρα του Ιωάννη Μόσχου του Λάκωνα.
4 Ο τίτλος του παλατινού κόµητα, στην Κέρκυρα, χρονολογείται από την Ανδηγαυική περίοδο. Ο τίτλος εδίδετο από το βασιλιά και αφορούσε την άσκηση εξουσίας σε µία περιοχή. Μεταξύ δε των αρμοδιοτήτων των παλατινών κοµήτων ήταν και το δικαίωµα του αναγορεύειν συμβολαιογράφους: ΒΡΟΚΙΝΗΣ, Προνοµιακὰ δικαιώµατα, σ. 113. Ήταν σύνηθες οι ανώτατοι άρχοντες να προβαίνουν κατά καιρούς σε διορισμούς συμβολαιογράφων.
5 Η Αλχημεία ήταν αποκρυφιστική επιστημονική τεχνουργία και πρακτική που εφαρμόστηκε κυρίως κατά τους αρχαίους χρόνους και τον Μεσαίωνα. Οι Αλχημιστές επεδίωκαν την ανακάλυψη της φιλοσοφικής λίθου, μιας μυθικής ουσίας, μέσω της οποίας θεωρούσαν ότι θα πετύχαιναν τους δύο βασικούς τους σκοπούς: την μετατροπή των μη πολύτιμων μετάλλων σε χρυσό και την παρασκευή του ελιξίριου της ζωής που θα εξασφάλιζε την αθανασία. Η Αλχημεία συνδυάζει την φιλοσοφική θεώρηση και συγκεκριμένη πρακτική μέθοδο με στόχο την κατάκτηση της απόλυτης Σοφίας και της Αθανασίας. Οι Αλχημιστές αποσκοπούσαν σε προσωπική βελτίωση και δημιουργία διάφορων υλικών με ασυνήθιστες ιδιότητες. Οι σημαντικότεροι στόχοι των αλχημιστών ήταν η μετατροπή των κοινών μετάλλων σε χρυσό ή ασήμι και η δημιουργία του ελιξιρίου της Ζωής (πανάκεια). Η Πανάκεια ήταν ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, συνυφασμένη με την έννοια της θεραπείας (ή βοτανοθεραπείας) επί πάσας νόσου. Ένας από τους στόχους των αλχημιστών ήταν η δημιουργία του ελιξιρίου της Ζωής (πανάκεια) Η Πανάκεια ήταν ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, συνυφασμένη με την έννοια της θεραπείας (ή βοτανοθεραπείας) επί πάσας νόσου, το οποίο θα θεράπευε όλες τις ασθένειες και θα παρέτεινε τη ζωή επ' αόριστον. Η Αλχημεία ήταν επίσης γνωστή και ως "χημική ιατρική" και εξασκούνταν ανοιχτά και επίσημα από εξέχοντες ιατρούς που συχνά εργάζονταν υπό την προστασία και την ενθάρρυνση βασιλέων. Σύμφωνα με τα δόγματα της αλχημείας, η γυναίκα ήταν απαραίτητη για να εξισορροπήσει την αρσενική επιρροή του άντρα αλχημιστή.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%B1
6 Καπετάνιος της τύχης θεωρείται ο αρχηγός των στρατευμάτων μισθοφόρων .
7 Ο πόλεμος της Κοινωνίας των Cambrai ήταν μία από τις μεγάλες συγκρούσεις των πολέμων του δέκατου έκτου αιώνα στην Ιταλία , και πυροδοτήθηκε με σκοπό να σταματήσει την επέκταση των ισχυρών της Δημοκρατίας της Βενετίας στην ηπειρωτική χώρα . Ήταν ένας πόλεμος τεράστιας κλίμακας για την εποχή κατά την οποία όλα τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη της ενώθηκαν ενάντια στη Δημοκρατία της Βενετίας σε μια προσπάθεια να την καταστρέψουν και να χωρίσουν τα πλούσια απομεινάρια.
8 Τζιρόλαμο Φρακαστόρο (Girolamo Fracastoro, 1476/1478 - 6 Αυγούστου1553) ήταν Ιταλός γιατρός, ποιητής, αστρονόμος και γεωλόγος. Πρότεινε μια θεωρία μικροβίων για τη μετάδοση διαφόρων ασθενειών
9 Αβικέννας ήταν Πέρσης μουσουλμάνος ιατροφιλόσοφος του 11ου αιώνα. . Σε ηλικία 16 ετών είχε μελετήσει το Κοράνι,ισλαμικό δίκαιο, γεωμετρία, λογική, ιατρική, φυσική και μαθηματικά, και εξασκούσε ήδη το επάγγελμα του ιατρού. Έγραψε το Ο Κανών της Ιατρικής που αποτέλεσε σημείο αναφοράς της ιατρικής επιστήμης επί σειρά αιώνων.
10 Ο Θεόφραστος Παράκελσος (11 Νοεμβρίου ή 17 Δεκεμβρίου 1493 - 24 Σεπτεμβρίου 1541) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αλχημιστές, αστρολόγους, και αποκρυφιστές όλων των εποχών
11 Απόσταξη είναι ο φυσικός διαχωρισμός ενός υγρού μίγματος στα συστατικά του
12 Προμετωπίδα είναι συγκεκριμένο διακοσμητικό στοιχείο που χρησιμοποιούσαν οι τυπογράφοι στο πρώτο φύλο του έργου.
13 Ο Ανδρέας Βεσάλιος (Andreas Vesalius ή Andries van Wesel, 31 Δεκεμβρίου 1514 - 15 Οκτωβρίου 1564) ήταν Φλαμανδός ανατόμος. Διάσημη είναι η πραγματεία του De humani corporis fabrica libri septem (1543 (Περί της κατασκευής του ανθρώπινου σώματος, το οποίο πιθανολογείται ότι εικονογραφήθηκε από τον ζωγράφο Γιαν Γιουστ ή Γιαν φαν Κάλκαρ
14 Ο Πιέτρο Αρετίνο (Pietro Aretino[1], Αρέτσο, 20 Απριλίου 1492 - Βενετία, 21 Οκτωβρίου 1556) ήταν Ιταλός συγγραφέας, ο οποίος επηρέασε σημαντικά την τέχνη και την πολιτική της εποχής του και εφηύρε τη σύγχρονη λογοτεχνική πορνογραφία. Έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη για τις τολμηρές λογοτεχνικές επιθέσεις του εναντίον των ισχυρών της εποχής του. Οι πύρινες επιστολές και οι διάλογοί του παρουσιάζουν μεγάλο βιογραφικό ενδιαφέρον
15 O Τιτσιάνο Βετσέλλιο (Tiziano Vecellio ή Vecelli, π. 1485/90 - 27 Αυγούστου 1576), ευρύτερα γνωστός και ως Τισιανός ή Τιτσιάνο, ήταν Ιταλός ζωγράφος της Αναγέννησης. Ανήκει στη σχολή της Βενετίας και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους της, του οποίου το έργο αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από την παράδοση του 15ου αι. στην τεχνοτροπία που υιοθετήθηκε κατά τον 16ο αι.
16 Ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε από τους διασημότερους ελληνιστές του 16ου αιώνα και διακρίθηκε κυρίως ως δάσκαλος, ποιητής, αντιγραφέας, συλλέκτης και μεταπράτης χειρογράφων. Γόνος ευπρεπούς κερκυραϊκής οικογένειας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1491. Πατέρας του ήταν ο λόγιος και επίσημος άντρας Γεώργιος και μητέρα του η θυγατέρα του Ιωάννη Μόσχου του Λάκωνα. Από το 1519 ως τον θάνατό του περίπου 1570, ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε μέλος του συμβουλίου των ευγενών του νησιού. Με την ιδιότητα αυτή, ταξίδεψε πολλές φορές στη Βενετία για να στηρίξει διάφορα αιτήματα των συμπατριωτών του
17 Ο Φίλιππος Μελάγχθων (Philipp Melanchthon), με πραγματικό όνομα: Φίλιπ Σβάρτσερντ (Philipp Schwartzerdt, 16 Φεβρουαρίου 1497 - 19 Απριλίου 1560), ήταν Γερμανός καθηγητής θεολόγος, βασικός ηγέτης της Λουθηρανικής Μεταρρυθμίσεως, και φίλος και σύντροφος του Μαρτίνου Λούθηρου.
18 Ο Νικόλαος Σοφιανός ήταν Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα(περίπου 1500 - μετά το 1552),. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα και εκπαιδεύτηκε στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης.
Τζούλιο Κα΄ί΄μη
Εβραϊκής καταγωγής διανοούμενος από την Κέρκυρα
«Κάτι μου λέει ότι πέρα από την Κέρκυρα δεν υπάρχει βλάστηση και ζωή»
Ο Τζούλιο Καΐμη ή Καΐμης (επίσης Ιούλιος Καΐμης ή Χαΐμης, ιταλικά`Giulio Caimi), ήταν Ρωμανιώτης[1] (ελληνόφωνος Εβραίος) ζωγράφος και διανοούμενος, συγγραφέας, κριτικός και μελετητής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και της εβραϊκής παράδοσης. Υπήρξε ακόμη ιστορικός τέχνης, τεχνοκριτικός και μεταφραστής κυρίως ποιητικών κειμένων.To πως είναι δυνατόν να συγκεντρώνονται όλες αυτές οι ιδιότητες σε ένα πρόσωπο, δηλώνει την ικανότητα του αν και θεωρείται αποσιωπημένος Προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο αυτό μέσα από τις πιο κάτω γραμμές.
Γεννήθηκε στην πόλη της Κέρκυρας το 1897, από γονείς Ρωμανιώτες, σε ένα αρχοντικό σπίτι δίπλα από την εβραϊκή συναγωγή «Γκρέκα». Πατέρας του ήταν ο διαπρεπής εβραιολόγος και δάσκαλος Μωυσής Χαΐμης (1864-1929) και μητέρα του η Φανή Γιασουλά (†1951), Κερκυραία, απόγονος εμπορικής οικογένειας από τα Ιωάννινα. Ο Τζούλιο ήταν το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας, που είχε άλλα δυο, τον Αιμίλιο, και τη Ραχήλ.
Το οικογενειακό περιβάλλον του Καΐμη, από το οποίο επηρεάστηκε σημαντικά, ήταν άνετο από οικονομική άποψη και με πολλά πνευματικά ερεθίσματα. Ο πατέρας του Μωυσής Χαΐμης, όπου χρημάτισε στην Κέρκυρα πρόεδρος και σύμβουλος της Ισραηλιτικής Κοινότητας, είχε συναναστροφή με σπουδαίους ανθρώπoυς των γραμμάτων (όπως ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Λορέντζος Μαβίλης, Αλέξανδρος Πάλλης, Βλάσης Γαβριηλίδης, Ανδρέας Καρκαβίτσας και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης). Εξέδιδε στην Κέρκυρα το μηνιαίο περιοδικό «Ο Ισραηλίτης Χρονογράφος» και αργότερα στη Αθήνα, έπειτα από την εγκατάσταση της οικογένειας στην πρωτεύουσα (το 1906),
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Εβραίοι ή Ισραηλίτες ονομάζονται τα μέλη του εβραϊκού λαού, επίσης γνωστού ως Ιουδαϊκό έθνος ή γιοι του Ισραήλ, μιας εθνικοθρησκευτικής ομάδας που κατάγεται από τους αρχαίους Ισραηλίτες και τα μέλη της οποίας ασκούν κατά παράδοση τον Ιουδαϊσμό. Η Βίβλος, η οποία γράφτηκε από Εβραίους, καταγράφει κατά κύριο λόγο την εθνική και θρησκευτική τους ιστορία. Ρωμανιώτες¨Οι ελληνόφωνοι «Γραικοί» Εβραίοι, οι οποίοι διατηρούσαν το βυζαντινό τυπικό, εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα τον 12ο αι. μ.Χ. Λόγω της μακράς ενετικής κατοχής του νησιού (1386-1797) και της διεύρυνσης της ιταλόφωνης κοινότητας με την άφιξη των υπόλοιπων Εβραίων, επιβλήθηκε στην Κέρκυρα ως μητρική γλώσσα η ιταλική. Παρόλα αυτά, η Ελληνική Συναγωγή (η αρχαιότερη του νησιού) διακρίνετο, μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από την Απουλιανή ή την Απουλιανή-Ισπανική. Ανεξάρτητα όμως από τις διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στις εβραϊκές κοινότητες, αλλά και ανάμεσα σε αυτές και τη χριστιανική κοινότητα, η παρουσία τους στην Κέρκυρα προίκισε το νησί με έναν θρησκευτικό και πολιτισμικό πλουραλισμό, βασικός υποστηρικτής του οποίου ήταν ο Μωυσής Χαΐμης.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
το περιοδικό χαρακτηριστικό αυτών των δύο εντύπων είναι ότι τα θέματά τους δεν ήταν αποκλειστικά εβραϊκά–σιωνιστικά. Η Ισραηλιτική Επιθεώρησις φέρει ως υπότιτλο: «Μηνιαία Κοινωνική Φιλολογική Ειδησεολογική», ενώ οι συνεργάτες του περιοδικού δεν ήταν μόνο Εβραίοι, αλλά και χριστιανοί (ορθόδοξοι και καθολικοί). Και στα δύο, ο Μωυσής Χαΐμης πραγματευόταν συχνά θέματα που αφορούσαν στους διαχρονικούς δεσμούς του ελληνικού και του εβραϊκού στοιχείου, ένα ζήτημα που, όπως θα δούμε, απασχόλησε τον πρωτότοκο γιο του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Υπήρξε ένθερμος δημοτικιστής, από τους πρώτους στην Κέρκυρα. Μεταξύ πολλών άλλων, όπως πιο πάνω αναφέραμε, γνωρίστηκε και με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (1851-1911), μια παρουσία που θα επηρεάσει βαθιά τον μικρό τότε Τζούλιο. Την περίοδο εκείνη, από το 1909-1913, ο Μωυσής Χαΐμης δίδασκε ιταλικά στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή, ενώ παράλληλα συνεργαζόταν με πολλές ξένες εφημερίδες και περιοδικά ως πολιτικός ανταποκριτής –μεταξύ άλλων: La Tribuna και Epoca της Ρώμης, Il Secolo του Μιλάνου, L’ Ora του Παλέρμο, Il Piccolo και Il Piccolo della Sera της Τεργέστης, Les Archives Israélites και L’ Univers Israélite του Παρισιού, L’ Aurore της Κωνσταντινούπολης, The Jewish Chronicle του Λονδίνου και La Bourse Égyptienne του Καΐρου.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1]Ισραηλιτική Επιθεώρησις (1912-1916), Βασικό
[1] ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑЇΜΗ (1897-1982) ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ
Στην Κορακιάνα. <Οι Δημοτικιστές> Από αριστερά όρθιοι* Κων.Θεοτόκης, Σ.Δεσύλλας,Λορ.Μαβιλης,Α.Κεφαλληνος .Καθιστοί από αριστερά * Μαρτζούκος, Η.Σταύρος, Ειρ.Δενδρινού, Αλεξ.Πάλλης, Μωυσής Χα΄ί΄μης.
Ως ακραιφνής δημοτικιστής συνεργαζόταν με το περιοδικό Ο Νουμάς, ενώ ενδέχεται να είχε εμπλοκή και στα Ευαγγελικά,[1] τα αιματηρά επεισόδια της Αθήνας (1901) με αφορμή την απόδοση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα από τον Αλ. Πάλλη. Πολιτικά, ο Μωυσής Χαΐμης είχε συνταχθεί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ξεκόβοντας από τη συντηρητική παράδοση των ομοθρήσκων του αστών. Στο περιοδικό «Χρονικά» ο Σιακκή Ιωσήφ δημοσίευσε «Φιλολογικός καυγάς δύο Κερκυραίων Εβραίων ¨του Λ. Βελέλη και Μ. Χαΐμη».[2]
Πρώτος πνευματικός δάσκαλος του Τζούλιο Καΐμη υπήρξε ο πατέρας του, τον οποίο ο ίδιος θεωρούσε ως «αξεπέραστο» και «αλησμόνητο»: «Δάσκαλος στην υψηλή περιέργεια για τον κόσμο, δάσκαλος στον ίσιο δρόμο για πνευματικά και ψυχικά ζητήματα».
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] «Ευαγγελικά», ή Ευαγγελιακά, έχουν καταγραφεί τα αιματηρά επεισόδια που έλαβαν χώρα στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου του 1901 με αφορμή τη δημοσίευση από την εφημερίδα Ακρόπολις των Ευαγγελίων μεταφρασμένων (στην πραγματικότητα μεταγλωττισμένων ή, αλλιώς, παραφρασμένων, κατά την τρέχουσα τότε άποψη) στη δημοτική γλώσσα από τον Αλέξανδρο Πάλλη στις 9 Σεπτεμβρίου 1901.
[2] Κοίτα σημ. 2. Ο καυγάς αφορούσε τη χρήση της Δημοτικής γλώσσας
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Γίνεται έτσι κατανοητό γιατί φύλαγε τα περιοδικά που εξέδιδε ο πατέρας του στην Κέρκυρα και στην Αθήνα σαν «ιερά κειμήλια».[1]
Να σημειώσουμε ότι στην Κέρκυρα, στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού, υπάρχει μια «παράδοση» ενασχόλησης με τη σανσκριτική φιλολογία. Ο Κων/νος Θεοτόκης, ο οποίος ανήκε στο ευρύτερο περιβάλλον της οικογένειας του Καΐμη, ξεκινάει να μεταφράζει από τα σανσκριτικά το 1896. Η πνευματική κληρονομιά του πατέρα του ανιχνεύεται βαθύτερα σε δύο σημεία: στην αναζήτηση των δεσμών του ελληνικού και του εβραϊκού στοιχείου και στον τρόπο που ο Καΐμης αντιλαμβάνεται τη δημοτική γλώσσα. Υπογραμμίζει ότι ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους διανοουμένους δημοτικιστές στην Κέρκυρα. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο νεαρός Τζούλιο δεν αργεί να εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για την καλλιέργεια του πνεύματος.
Ο Τζούλιο Καΐμης δεν υπήρξε κοσμικός τύπος είτε ως καλλιτέχνης είτε ως λόγιος.
Γίνεται έτσι κατανοητό γιατί φύλαγε τα περιοδικά που εξέδιδε ο πατέρας του στην Κέρκυρα και στην Αθήνα σαν «ιερά κειμήλια».[1]
Να σημειώσουμε ότι στην Κέρκυρα, στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού, υπάρχει μια «παράδοση» ενασχόλησης με τη σανσκριτική φιλολογία. Ο Κων/νος Θεοτόκης, ο οποίος ανήκε στο ευρύτερο περιβάλλον της οικογένειας του Καΐμη, ξεκινάει να μεταφράζει από τα σανσκριτικά το 1896. Η πνευματική κληρονομιά του πατέρα του ανιχνεύεται βαθύτερα σε δύο σημεία: στην αναζήτηση των δεσμών του ελληνικού και του εβραϊκού στοιχείου και στον τρόπο που ο Καΐμης αντιλαμβάνεται τη δημοτική γλώσσα. Υπογραμμίζει ότι ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους διανοουμένους δημοτικιστές στην Κέρκυρα. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο νεαρός Τζούλιο δεν αργεί να εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για την καλλιέργεια του πνεύματος.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1] Κοίτα σημ. 2.
Εβραίος της Κέρκυρας με μητρική την Ιταλική, ενεργός στις Δελφικές Εορτές του Σικελιανού,
Ο Τζούλιο Καΐμης στους Δελφούς κατά την διάρκεια των Δελφικών Εορτών.
με δυναμικό παρών στο Άσυλο Τέχνης του Βέλμου, περιπλανώμενος στοχαστής στην Παλαιστίνη, μοναχικός μελετητής της τέχνης του Καραγκιόζη (όταν δεν υπήρχε βιβλιογραφία). Αδιάφορος για τα πρακτικά ζητήματα της ζωής, ένας μαιτρ της αυτοεγκατάλειψης που γυρνούσε με μια τσάντα έμβλημα, σκισμένη και στερεωμένη με πινέζες, που δεν και την οποία δεν αποχωριζότανε ποτέ , σχεδόν κουφός από νεαρή ηλικία, αντάλλαζε πίνακες για ένα πιάτο φαγητό. Ήταν μια μορφή του ’30 μέσα στη γενιά του ’30, δυσεξιχνίαστος και μυθολογικός, είναι μόνο κάποια από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του διανοούμενου Τζούλιο Καϊμη. Τη δεκαετία του 1920 ταξιδεύει στη Ρώμη και διαδέχεται τον πατέρα του στην εφημερίδα La Tribuna. Την ίδια εποχή μέσω του Αγγέλου Σικελιανού γνωρίζει τον Νίκο Καζαντζάκη, ενώ ξεκινά η μακρόχρονη φιλία του με τον Φώτη Κόντογλου. Ο πατέρας του τον παρατηρούσε πώς αυτά πού έκανε δεν ήταν της τάξεώς τους, ούτε της ηλικίας του κι εκείνος απαντούσε με την αναίδεια της σιγουριάς, της πίστης για κάτι πού τον ευχαριστούσε και το αναγνώριζε ως σπουδαίο.[1]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Σπύρου Κουτρουλή * Ο νεοελληνιστής ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑΙΜΗ* http://koutroulis-spyros.blogspot.com/2010/02/blog-post_2387.html44
Πολύμορφος στις αναζητήσεις του ξεχώριζε ως προσωπικότητα.
O Καΐμης αγαπούσε με πάθος τις εικαστικές τέχνες, που είχε - άλλωστε – σπουδάσει στην Σχολή Καλών Τεχνών στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Φιλοτέχνησε πολλούς ζωγραφικούς πίνακες που χάριζε στους φίλους του και σπάνια πουλούσε. Ήταν εκτός από ζωγράφος, λαογράφος, συγγραφέας και μελετούσε μέχρι το τέλος της ζωής του την ελληνική αλλά και την εβραϊκή παράδοση. Μοναχικός τύπος και λιτός μετήλθε στον 20ό αιώνα αφήνοντας ένα ευρέος φάσματος έργο που αξιολογήθηκε ελάχιστα. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα, επίσης, με τη Βίβλο, το Ταλμούδ και την Καμπάλα[1] στην προσπάθειά του να βρει κοινά σημεία, μεταξύ του ελληνισμού και του εβραϊσμού. Όπως ο ίδιος έγραφε: "Η ιουδαϊκή γραφή σώθηκε, παραδόξως, από τους Έλληνες και όχι από τους Εβραίους. Καθώς οι Έλληνες βρήκαν την Πεντάτευχο, αυτό που είχανε χάσει: τη γραφή - το συμβολισμό δηλαδή της σκέψης και των μορφών. Ενώ οι Εβραίοι, βλέποντας τους 'Ελληνες πανθεϊστές να λατρεύουν την Πεντάτευχο, άρχισαν να την ερμηνεύουν και αυτοί στην ελληνική γλώσσα, γι' αυτό και η εβραϊκή γραφή λησμονήθηκε".
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Καμπαλά, Καμπάλα ή Καββάλα (κυριολεκτικά «παραλαβή/παράδοση», μεταγραφή: Cabala, Qabbālâ) ονομάζεται η απόκρυφη παράδοση των Εβραίων. Διαδόθηκε και στο ευρύτερο κοινό από τον φιλόσοφο και ουμανιστή Τζοβάννι Πίκο ντελλά Μιράντολα τον 15ο αιώνα. Η Καμπάλα έχει ρίζες στην Τορά της Εβραϊκής Βίβλου και στο Ταλμούδ, και περιλαμβάνει στοιχεία προφορικών παραδόσεων πολλών αιώνων, μεταξύ των οποίων και γνωστικισμού, νεοπλατωνισμού και Χριστιανισμού.
Ο Τέρπος Πηλείδης έγραφε ( Ελεύθερος Κόσμος, 9.3.1980): "Τον είδα, τυχαία, στο δρόμο, χαμένον μέσα στο ανώνυμο πλήθος, να περιφέρει το μειλίχιο βλέμμα του, πάνω από την τύρβη του αθηναϊκού δρόμου, αυτόν τον παράξενο, τον αλλόκοσμο θα έλεγα, Ιούλιο Καΐμη... Ποιοί άραγε και πόσοι τον ξέρουν; Σε πόσους λέει κάτι το όνομά του; Και όμως, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις των γραμμάτων μας. Με απέραντες γνώσεις (ξέρει δώδεκα γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης και της σανσκριτικής!).
Ο Τζούλιο Καΐμης και ο Καραγκιόζης
Η μεγάλη προσφορά του: Ο ελληνικός Καραγκιόζης.
Η πρώτη του επαφή με τον Καραγκιόζη ανάγεται στην παιδική του ηλικία, στην Κέρκυρα: «Θυμάμαι κάποιες κωμωδίες του Καραγκιόζη, που είδα να παίζονται, όταν ήμουν παιδί στο όμορφο νησί όπου γεννήθηκα, και οι οποίες μου άφησαν μια ανάμνηση γεμάτη γοητεία, φαντασία και χαρά».
Όλη η ζωή του Καΐμη αφιερώθηκε στη μελέτη και παρουσίαση του ελληνικού Καραγκιόζη δεδομένου ότι πάντα θεωρούσε ότι το θέατρο σκιών είναι συνέχεια της αρχαίας τραγικής παράδοσης με το σατιρικό και ηρωολατρικό χαρακτήρα που εκφράζει. Το πρώτο του σχετικό βιβλίο εκδόθηκε το 1935 γαλλικά, στην Αθήνα, με τίτλο "Karaghiozis ou la comédie grecque dans l' âme du thêatre des ombres". (Έκδοση «Hellinikes Technes". Η ίδια μελέτη εκδόθηκε το 1990, στα ελληνικά με μετάφραση των Κώστα Μέκκα - Τάκη Νήλια από τις εκδόσεις Γαβριηλί - δη). Ακολούθησε, το 1937, το μικρό σε έκταση βιβλίο του Η ιστορία και η τέχνη του Καραγκιόζη (Τυπογραφείο του «Κύκλου»). Για να γράψει αυτά τα βιβλία ο Καΐμης ξεκίνησε από το μηδέν δεδομένου ότι δεν υπήρχε βιβλιογραφία. Στο βιβλίο του παρουσιάζει επίσης 66 καραγκιοζοπαίχτες που έπαιξαν από το 1860 μέχρι το 1935. . Έτσι, με τη μέθοδο της συνέντευξης -ασυνήθιστης ίσως την εποχή εκείνη- αντλεί χρήσιμες πληροφορίες για τη ζωή τους, για τις ασχολίες τους, για την άποψη που είχαν γι' αυτό το παρεξηγημένο θέατρό τους. Αν και αγράμματοι οι περισσότεροι, μπόρεσαν με τον αυθορμητισμό τους, το ταλέντο τους και την ευαισθησία τους, να δημιουργήσουν ένα πραγματικό λαϊκό Ελληνικό θέατρο. Τα βιβλία του Καΐμη κοσμήθησαν με ξυλογραφίες και ζωγραφιές του Αθαν. Δεδούσαρου και του Ολλανδού Κλάους Φρισλάντερ. Ο Καΐμης, στη σύγχρονη εποχή, θεωρείται ο πρώτος που μελέτησε, μίλησε, ανέλυσε και παρουσίασε τον Καραγκιόζη, την ιστορία και τους ανθρώπους του, στα πλαίσια της λαϊκής παράδοσης. Η άποψή του ήταν ότι: "Από τότε που το ελληνικό κράτος ανασυστάθηκε, στα πρώτα μισά του περασμένου αιώνα, μια πλούσια άνθηση από τα ποικίλα στοιχεία, ειδύλλια, σάτιρες, βουκολικά τραγούδια κ.ά., έδωσαν τη γέννηση στο λαϊκό θέατρο. Και, πράγμα παράξενο, η παράδοση αυτή, που διατηρήθηκε στο πνεύμα και στην ψυχή του λαού, συγχωνεύτηκε και μορφοποιήθηκε σε μια θαυμαστή ενότητα, πάνω στη σκηνή του θεάτρου σκιών του Καραγκιόζη".
Το 1935 δημοσιεύτηκε από τις "Ελληνικές Τέχνες" η μελέτη του Καΐμη για τον Καραγκιόζη -γραμμένη στα γαλλικά ως συνήθιζε να γράφει η τότε ελίτ- η οποία αποτελεί το βασικότερο ερευνητικό του εγχείρημα. Ερευνά την καταγωγή του θεάτρου σκιών και την εξέλιξη του και συνομιλεί με τους δασκάλους αυτής της τέχνης. Ο Ηλίας Πετρόπουλος αναφέρει στο βιβλίο του "Υπόκοσμος και Καραγκιόζης" ότι ο Καΐμης ήταν ο μελετητής που έγραψε για τον Καραγκιόζη τα πιο όμορφα πράγματα. Η πίστη του Καΐμη για αυτήν του τη μελέτη, τον οδήγησε σε επιτόπια λαογραφική έρευνα, μέσω της οποίας συγκέντρωσε και επεξεργάστηκε πρωτογενές υλικό, περιπλανώμενος σε χωριά της
Αττικής και της Πελοποννήσου. Ήρθε σε επαφή με καραγκιοζοπαίχτες, κατέγραψε μαρτυρίες, συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή τους, κατανοώντας έτσι τον τρόπο που χρησιμοποιούν τη σάτιρα για να διακωμωδήσουν την πραγματικότητα της εποχής τους .Έτσι, ο Καΐμης μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας μελετητής που ασχολήθηκε συστηματικά με την ιστορία και την εξέλιξη του ελληνικού θεάτρου σκιών, συλλαμβάνοντας το ως ένα πολύπλευρο πολιτιστικό φαινόμενο, με διαστάσεις ιστορικές, κοινωνιολογικές και αισθητικές.[1] Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν με το διδακτικό χιούμορ, που αγαπούσε τους ατέλειωτους περιπάτους και τις δαιδαλώδεις συζητήσεις περί τέχνης, προτείνει, στον άνθρωπο που λαμβάνει μεγάλα ερείσματα της τότε σύγχρονης ζωής , σαν παραμύθι, την οικουμενική δύναμη της λαϊκής τέχνης και την ηθική δομή του ωραίου.
Στην ελληνική σκηνή, ο Καραγκιόζης ενσαρκώνει τον ελληνικό λαό. Είναι το πλαστικό σύμβολο της καθολικής αντίθεσης, και το χαρακτήρα αυτόν τον διατηρεί πάντοτε και σε ηρωικά επεισόδια και σε κωμωδίες. Ο Καραγκιόζης δεν είναι μόνο ο αντίθετος τύπος απ’ τον συμπαίκτη του, όσον αφορά τον χαρακτήρα του. Είναι ακόμα σε διαρκή αντίθεση με τον ίδιο του τον εαυτό.
Το εικαστικό του έργο
Ο Καΐμης είχε σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών και φιλοτέχνησε πολλούς ζωγραφικούς πίνακες που χάριζε στους φίλους του και σπάνια πουλούσε. Χρησιμοποιούσε, λόγω έλλειψης μέσων, ευτελή εικαστικά υλικά, ζωγράφιζε σε καφενεία, ταβέρνες. Τα λιγοστά του λάδια - ακουαρέλες, εβδομήντα έργα συνολικά, εκτέθηκαν, το 1995, στο εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Κυκλοφόρησε τότε ένα λεύκωμα, που έκανε γνωστό τον ζωγράφο στο εξωτερικό ενώ - αντίθετα - στην Ελλάδα παραμένει σχεδόν άγνωστος! Σύμφωνα με τη διατύπωση του Τσαρούχη, ήταν «υπεράνω ψόγου ή επαίνου», θυμίζοντας αυτό που ο Καΐμης είχε πει για τον αγαπημένο του ήρωα, τον Καραγκιόζη: ότι είναι «πέρα από το καλό και το κακό». Τα τοπία που, ως επί το πλείστον, απεικονίζει ο Καΐμης είναι αυτά της Αττικής, της Κέρκυρας
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1]https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B6%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF_%CE%9A%CE%B1%CE%90%CE%BC%CE%B7
Κερκυραϊκό τοπίο
και της Ιερουσαλήμ. Το μοτίβο που κυριαρχεί στις εικόνες του είναι οι λόφοι, σε συνδυασμό, συχνά, με το υγρό στοιχείο-κυρίως θάλασσα.[1]
Επιλογή από τους σωζόμενους πίνακες του εκθέτουμε πιο κάτω**
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Κοίτα Σημ.2
Στο Άγιο ‘Ορος 1927
Μαρτυρίες[1]
Δημήτρης Καλαμάρας:
-Μου έλεγε «έχω να φάω τρεις μέρες». Ο χρόνος δηλαδή, γι’ αυτόν είχε άλλο περιεχόμενο.
-Ήταν γαλήνιος πάνω από όλα . Η φύση του ήταν ασκητική.Μου μιλούσε για κάποια αγάπη που είχε. Έναν πλατωνικό δεσμό με μια Ιταλίδα. Αναφέρονταν συχνά σ’ αυτή την ιδανική περίπτωση.
Μιχάλης Κατσαρός:
-….Ο Τζούλιο μάλιστα μπόρεσε και έχτισε το σπίτι του από τις επιγραφές που σκάλιζε σε μάρμαρο στα μνήματα…. Με την ικανότητά του να αναπαράγει ζωγραφικά, με απόλυτη πιστότητα, πρόσωπα από μικρές φωτογραφίες (ταυτότητας, διαβατηρίου) αυξάνονταν το πενιχρό του εισόδημα .
Το σπίτι αυτό λεηλατήθηκε μετά τον θάνατό του με αποτέλεσμα να χαθούν αρκετοί πίνακές του[1]
Μια παραστατική περιγραφή του σπιτιού του μας δίνει η Αλίκη Ξένου-Βενάρδου: «Ένα παλιό μοναχικό σπίτι δύο δωματίων αγκαλιασμένο από ένα μικρό χορταριασμένο κήπο. Το εσωτερικό του σπιτιού μοιάζει με τον ιδιοκτήτη του, αλλά καθόλου με τα συνηθισμένα βολικά αστικά σπίτια: Τα “έπιπλα” του είναι κυρίως πνευματικής φύσεως. Το ένα δωμάτιο γεμάτο βιβλία, χειρόγραφα, ιταλικές εφημερίδες και μερικά ρούχα. Το άλλο γεμάτο έγχρωμους πίνακες ζωγραφικής και σχέδια. Ένα ατελιέ...
[1] Κοίτα σημ 2
[1] ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑ΄Ι ΄ΜΗ: ΕΝΑΣ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΊΔΗΣ
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Eργα του ίδιου του καλλιτέχνη, κρεμασμένα τα περισσότερα χωρίς κορνίζα. Μια αίσθηση πνευματικού πλούτου και υλικής ανέχειας, καλλιτεχνικής ακαταστασίας αλλά και αυτοεγκατάλειψης. Η χρωματική ευαισθησία ζεσταίνει το γυμνό τσιμέντο που παγώνει από το αγιάζι καθώς μπαίνει ακάθεκτο από ένα τεράστιο χάσμα κάτω από την πόρτα».[1]
-….Ήταν αληθινός άνθρωπος. Και δημιουργούσε παλαιού τύπου αισθήματα. Ο πατέρας του …….ήταν δημοσιογράφος σε διάφορες ιταλικές εφημερίδες . Ήταν πλουσιότατος και είχε έναν θαυμάσιο πύργο στο Θησείο, με υπηρέτες…….
-…Ο Τζούλιο ήταν ένα φρούριο για την τέχνη. ¨Όχι όπως είναι στη κοσμική ζωή. Αλλά για την τέχνη, σαν ύπαρξη, σαν αλήθεια,σαν
πραγματικότητα. Δεν προσπαθούσε να λύσει κανένα πρόβλημα. Ήταν μονολεκτικός ή σιωπηλός…..
Γιώργος Μανουσάκης:
-….Στην ερώτηση του ζωγράφου Δ.Διαμαντόπουλου, αν ο Χριστός αμάρτησε, εκείνος μετά από μια σύντομη περισυλλογή απάντησε: «…..αμάρτησε γιατί δεν αμάρτησε.»……
-….¨Ήταν ψηλός, αδύνατος και μελαχρινός, αγριωπή αλλά αγαθή όψη…. Περιφέρετο ντυμένος με ένα παλιό σκούρο κουστούμι, με μια εφθαρμένη καμπαρτίνα και φόραγε πάντα γραβάτα μαύρη πλεκτή. Ζούσε μόνος του…..
Είχε πάντα μαζί του μια τσάντα με πινέζες .Μέσα εκεί φύλαγε ό,τι πολυτιμότερο είχε: χειρόγραφα, βιβλία, σχέδια, χρώματα, μολύβια, ακόμα και μερικές μικρές υδατογραφίες του ή έργα άλλων καλλιτεχνών, όπως του Κόντογλου, του Τσαρούχη και του Πικιώνη.[1]
[1] Κοίτα σημ.2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑ΄Ι ΄ΜΗ: «ΕΝΑΣ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΟΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΊΔΗΣ
[1] Κοίτα σημ 2
[1] Κοίτα σημ.2
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Γιάννης Μόραλης:
-…..Ήταν ένας άνθρωπος που δεν μπορούσες να μαντέψεις από το παρουσιαστικό του τα ενδιαφέροντα του……
Χρύσα Ρωμανού:
-…..Στον πόλεμο του ‘40, μετά από κάποια παρεξήγηση των πρώτων ημερών, λόγω ονόματος, επιστρατεύτηκε….
Σίγουρα τον βοήθησε η ιδιότητά του ως ανταποκριτή της La Tribuna, η οποία ήταν όργανο του φασιστικού κόμματος της Ιταλίας, αλλά και το γεγονός ότι δέχθηκε να αλλάξει ταυτότητα, η οποία έγραφε χριστιανός ορθόδοξος.[1]
Γιάννης Τσαρούχης:
…Από τότε άρχισε ένας διάλογος μεταξύ μας που μου έμαθε πάρα πολλά….. Ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα, δεν λογάριαζε τίποτε μπροστά στην αλήθεια. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς…
Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας :
-….Κάναμε συζητήσεις. ΄Ηταν παθιασμένος με ότι τον ενδιέφερε….
-….Ζούσε πολύ λιτά, φτωχικά. Κυκλοφορούσε σχεδόν ρακένδυτος. Αλλά δεν τον ένοιαζε. Ήταν πραγματικά φιλόσοφος, υπ’ αυτήν την έννοια. Ήταν σεμνός, ευγενέστατος και αξιοπρεπής. Ήταν ένας γλυκύτατος άνθρωπος μ’ ένα απροσδιόριστο μειδίαμα. Επομένως είχε όλα τα γνωρίσματα που λείπουν από εμάς τους Έλληνες……
Τον Μάρτιο 1929 ο Φώτης Κόντογλου (1896-1965) συστήνει τον Καΐμη στον χώρο των γραμμάτων. Στο περ. Ελληνικά Γράμματα, 34 στη στήλη «Για μια συνεργασία», γράφει: «...Ο Τζούλιο Καΐμη, εβραϊκής καταγωγής, είναι γιός του Μωϋσή Καΐμη που πέθανε τελευταίως, και που υπήρξε ένας άνθρωπος της σκέψης [...] Ο νέος Καΐμης συνεχίζει την πνευματική παράδοση του πατέρα του. Προικισμένος με λεπτό γούστο, με παρατηρητικότητα και διείσδυση, ιδιότητα κατ’ εξοχήν εβραϊκή [...] Χάρις στη συνεργασία του θάχωμε την ευχαρίστηση να προσφέρουμε στους αναγνώστες μας ωραία και δυσεύρετα πράγματα...». Η γνωριμία τους ανάγεται στα χρόνια του Πολυτεχνείου. Ο Κόντογλου ήταν προφανώς ήδη ένα χρόνο φοιτητής (γράφεται το 1913), όταν ο Καΐμης ξεκίνησε τις σπουδές του στο Σχολείο Καλών Τεχνών. Η σχέση τους εξελίχθηκε σε μια δυνατή και μακροχρόνια φιλία : «Με τον Κόντογλου έχω συνδεθή με στενή φιλία και μάλιστα αδελφική με τρόπο που
μπορώ να υποδείξω όλα τα διάφορα σπίτια που άλλαξε». Ο Κόντογλου “μύησε” τον Καΐμη στην κοινωνία του Άθω[1]
[1] Κοίτα σημ.2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ο άνθρωπος
Από νεαρή ηλικία παρουσιάζει προβλήματα ακοής τα οποία μετά τον πόλεμο εξελίσσονται σε κώφωση. Εξαιτίας της πάθησής του απομονώνεται από τους φίλους του και τον υπόλοιπο κόσμο . Ο home perdu,( χαμένος άνθρωπος) όπως περιπαικτικά τον φώναζαν οι φίλοι του από τον Πειραιά, ζωγράφιζε μέχρι το τέλος της ζωής του, χωρίς ποτέ ωστόσο να κατορθώσει να εκθέσει τα έργα του. «Ήταν πολύ αγαπητός κι ευγενέστατος, ποτέ δεν ζητούσε κάτι για τον εαυτό του. Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη ευαισθησία και με ποιότητα στη σκέψη του. Μιλούσε πολύ για τον Κόντογλου τον Φώτη. Κοντινοί του άνθρωποι ήταν ο Πικιώνης κι ο Τσαρούχης. Δεν άκουγε καλά, δεν μίλαγε πολύ κι όταν μιλούσε, μιλούσε σιγά, δεν τόνιζε καλά κι έκοβε τις φράσεις του».[1]
Ο Τζούλιο το 1934 περιπλανήθηκε πεζός στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο. Τις εντυπώσεις του από αυτή τη μοναχική περιπλάνηση
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Με αυτά τα λόγια συστήνει τον Καΐμη ο Γιάννης Μοραληςς στον κατάλογο της έκθεσης Αυτοπροσωπογραφία ενός άλλου Τζούλιος Καΐμης
έγραψε σε άρθρα του. Ο Καΐμης δημοσίευσε άρθρα και μελετήματα πάνω στα θέματα των άμεσων ενδιαφερόντων του στα περιοδικά Ελληνικά Γράμματα, Νέα Εστία, η Νεολαία κ.λπ. Το 1978 (αρ. 8) δημοσιεύτηκε, άρθρο του με θέμα: "Φίλων: Ιουδαίος ελληνιστής".
Από όσα εκτέθηκαν μέχρι τώρα, δημιουργείται ένα ερώτημα–κενό. Σε κανένα σημείο της βιογραφίας του Καΐμη δεν αναφέρονται οι σχέσεις με τους ομοθρήσκους του και την Εβραϊκή κοινότητα. Οι ελάχιστες μαρτυρίες που έχουμε είναι έμμεσες και αποσπασματικές. Από τη ζωή του Καΐμη γίνεται αντιληπτό ότι δεν τόνιζε την εβραϊκότητά του. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για το έργο του, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται μόνιμα ο λόγος περί ιουδαϊσμού και η σχέση του με την ελληνική παράδοση και τον χριστιανισμό.[1]
Μελέτες του σε βιβλία, εκτός από τα δύο που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι: Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα (1934 και β ́ έκδοση με πρόλογο Άρη Κωνσταντινίδη - 1997), Βιβλικές Ιστορίες - Συντεταγμένα κατά παράδοσιν (1954), Ελληνικά Τοπία (1973, και β ́ έκδοση 1993), Παραδόσεις (2η έκδοση με αρχεία σχέδια των Φ. Κόντογλου, Γ. Γιάλτα, Γ. Παπαδέλλη, Σπ. Βασιλείου, Μ. Κοφινά και Καΐμη - 1975), Μύθοι (1979), Συναντήσεις (με τους Φ. Κόντογλου, Γιαννούλη Χαλεπά, Ν. Χατζηκυριάκο - Γκίκα - 1992). Επίσης έχει μεταφράσει, κυρίως από τα ιταλικά, διάφορα κείμενα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από τις μεταφράσεις του είναι φροντισμένες γλωσσικά ή εικονογραφημένες από τους Φ. Κόντογλου και Φοίβο Δέλφη.
Στο κείμενο του –«Το νησί του Οδυσσέα»–, τα φυσικά στοιχεία και τα αρχαία μνημεία–ερείπια πλάθουν τον μύθο της ελληνικής γης, ο οποίος συμπλέκεται με την ιστορία του τόπου, αλλά και την προσωπική ιστορία του Καΐμη. Είναι μια από τις ελάχιστες φορές που συναντάμε αυτοβιογραφικά στοιχεία, έστω και έμμεσα, σε δικό του κείμενο. Ανακαλεί μνήμες από την παιδική του ηλικία στην Κέρκυρα. Δεν περνά, ωστόσο, απαρατήρητο το γεγονός της απουσίας οποιασδήποτε μνείας που παραπέμπει στην εβραϊκή καταγωγή του. Όπως αναφέραμε γεννημένος δίπλα στην κερκυραϊκή συναγωγή «Γκρέκα», με πατέρα επιφανή εβραιολόγο της εποχής, δεν μνημονεύει τίποτα για τη ζωή της εβραϊκής κοινότητας, η ύπαρξη της οποίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη –τουλάχιστον μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο– με τη συναγωγή.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Κοίτα σημ.2
Αντίθετα αναφέρει χριστιανικά ήθη και έθιμα, όπως η λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, του πολιούχου του νησιού.
Καλλιτεχνικά, ο πρώτος δάσκαλός του υπήρξε ο Σπύρος Βικάτος[1]. Η άποψη του δασκάλου του για τις πρώτες σχεδιαστικές του προσπάθειες είχε καταλυτική επίδραση στο ξεκίνημά του: «Τον καθηγητή Βικάτο τον πρωτογνώρισα όταν ήμουν παιδί, στο σπίτι μου, όταν ένας Κερκυραίος οικογενειακός φίλος μου μας τον έφερε επίτηδες για να κρίνει τα πρώτα μου σχέδια».
Χωρίς περιστροφές: ο Τζ. Καΐμης αποσιωπήθηκε διότι ο στοχασμός του δεν εξυπηρετούσε κανενός τις πολιτισμικές σκοπιμότητες του μεσοπολέμου. Το άγχος του μπροστά στον καλπάζοντα τεχνολογικό νεοτερισμό της κοινωνίας και της τέχνης, τον σκιαγραφεί στα μάτια των μοντέρνων του καιρού του ως ένα ηθογράφο που έρχεται από τα παλιά. Ο λαϊκός τρόπος που προσλαμβάνει τα νέα κύματα, τον καθιστούν ανενεργό στις βλέψεις των Ελλήνων καλλιτεχνών της εποχής του. Τέλος, ο μυστικισμός και ο αυθόρμητος απομονωτισμός του τον θέτουν εκτός, τόσο από τις επιδιώξεις μιας δογματικής αριστεράς όσο και από την κλειστοφοβική αγκάλη της ισχνής μεταπολεμικά εβραϊκής κοινότητας. Ο Καΐμη επικρίνει τον ορθολογισμό , τον μηχανικό πολιτισμό ως στοιχεία «μιας τραγικής αλήθειας της ανθρώπινης παρακμής από την νευρική αναζήτηση του ολοένα τελειότερου, πού καταλήγει να σκοτώνει το απλό»[2]
Ο ίδιος γράφει «: «Αναγνωρίζουμε πώς στις σημερινές συνθήκες είναι αστείο να θέλουμε να τα βγάλουμε πέρα με το σύγχρονο τέρας. Δεν μπορούμε με τα αδύνατα χέρια μας να γκρεμίσουμε όλες τις σημερινές μεγαλουπόλεις, αυτά τα μιάσματα της ακαλαισθησίας. Μα ένα επιτακτικό καθήκον μας επιβάλλει να φανερώνουμε και να
εκτιμούμε αυτό πού, παρ' όλη τη σημερινή κακοδαιμονία, κρατιέται αγνό στη ζωή μας, δηλαδή, τη σχέση του αγνού ανθρώπου με τη φύση και πού άφορα τις λίγες ψυχές, πού βρίσκονται μέσα στο χάος του μοντερνισμού. Η φωνή αυτών των ψυχών αντιλαλεί σε τούτο το βιβλίο. Αφήνουμε την εξέλιξη του χρόνου να μεταμορφώσει τα τραγικά πράγματα της ανθρωπότητας, ως που να φθάσει στο αγνό και στο απλό. Αφήνουμε τούς αρχιτέκτονες με την ατομική τους αντίληψη να εξυπηρετούνε το κοινωνικό κακό. Εδώ εμείς δεν κάνουμε άλλο παρά να δείξουμε το θαύμα αυτό της απλότητας, την πρωτόγονη επαφή τής
φύσης και του ανθρώπου». . Συγκρίνει όμως την πατρική του γη, την Κέρκυρα, με την μεγαλούπολη - δηλαδή την Αθήνα της εποχής του- και γράφει: «Φεύγοντας παιδί ακόμα απ' εκεί, έπεσα στη νεκρική ερημιά μιας μεγαλουπόλεως, κι αντίκρισα στα περίχωρά της το απονεκρωμένο σαν πτώμα χώμα της, αισθάνθηκα ευθύς, με κάποια ανέκφραστη απογοήτευση, κάτι που μου έλεγε ότι πέρα από την Κέρκυρα δεν υπάρχει βλάστηση και ζωή».
Ο Καίμη είναι ιδιαίτερα επικριτικός προς τον σύγχρονο «διανοούμενο», πού εκτός εξαιρέσεων «είναι κυριολεκτικά διεφθαρμένος, έχασε την ευγένεια της ανθρώπινης ψυχής. Κλέβει τις αξίες του λαού, τις παραμορφώνει και τις λέει "νέα τέχνη”, ανταποδίδει το καλό με το κακό. Δηλαδή μαθαίνει στο λαό να μηχανοποιεί το πνεύμα, του μαθαίνει τη μόδα, πούναι η χειρότερη αδυναμία της ανθρωπότητας, και την κρύβει πίσω από κολακευτικές λέξεις, όπως ομορφιά, υγιεινή, "κομφόρ”»[1]. Ο Καΐμη επικρίνει τον νεώτερο πολιτισμό διότι «όλοι γινήκαμε αριθμοί μέσα στους αριθμούς», αλλά και τον Ρωμιό διότι στραβώθηκε και δεν βλέπει την «συμμετρία της ελληνικής φύσης και τα χαρίσματατουλαού»[2]
Γιάννης Τσαρούχης για τον Καΐμη .»Ήταν τόσο ανεξάρτητος. Είχε ξεπεράσει τόσο τις ανθρώπινες ανάγκες, που το να τον βοηθήσεις ήταν σαν να τον προσβάλλεις. Ήταν υπεράνω του ψόγου και του επαίνου.»
¨Ένας άνθρωπος, συνειδητά αδιάφθορος, όπου η μοναχικότητα, η αγάπη για τη γνώση, η αυθεντικότητα του έργου του, ήταν αυτά που τον χαρακτήριζαν . Καλοαναθρεμμένος σαν παιδί , νέος με ανησυχίες και αναζητήσεις, εγκαταλείπεται συχνά από την καθημερινότητα της ζωής. Εκεί που απευθύνεται είναι σε συνάδελφους, αποζητά φιλίες, δεν του δίνονται! Μπορώ να υποστηρίξω ότι με όσους συναναστράφηκε ήταν απλά γνωστοί του ,μα όχι φίλοι του .Άνθρωποι που τον λυπόνταν μεγάλοι καλλιτέχνες, που ταυτόχρονα τον σνομπάριζαν γιατί υπήρχε και ο ανταγωνισμός. Έμεινε μόνος γιατί είχε την πολυτέλεια να επιλέξει ανάμεσα στη μοναξιά και στην κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε δίπλα του. Επέλεξε τη μοναξιά, βοηθούμενος, όπως ήδη αναφέραμε, και από την κωφότητά του. Είχε πιστεύω και αυτά τα στήριξε μέχρι το τέλος της ζωής του. Ρακένδυτος κυκλοφορούσε, δεν προσπάθησε να το διορθώσει, φτωχός ήταν, ζωγράφισε σε παλιόχαρτα που εύρισκε, χάριζε
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας
[2] Κοίτα σημ.6
τους πίνακές του. Είναι πιο ζωντανή η μοναξιά από ένα ζωντανό κόσμο ουσιαστικά πεθαμένο. Έτσι οι μελέτες του αφορούσαν το παρελθόν, την καταγωγή του, την Ανατολή, τον έρωτά του προς τον Καραγκιόζη. Στο θέατρο των σκιών έβλεπε τον Αριστοφάνη αλλά και τον τραγικό Ευριπίδη. Η ελληνικότητα για τον Καΐμη δεν σημαίνει ταύτιση με το παρελθόν ούτε συμπίπτει με τα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδας. Συνδέεται με το ελληνικό πνεύμα, με τις διαχρονικές αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Αντιλαμβάνεται τον ελληνικό πολιτισμό ως πολιτισμική μήτρα, που εγγυάται την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού –τη σχέση με το παρελθόν και τη συνέχεια στο μέλλον. Οι πανανθρώπινες αξίες του συνιστούν μια αρχετυπική μορφή έκφρασης, και ως τέτοια λαμβάνει οικουμενικό χαρακτήρα. Το ελληνικό πνεύμα, ως παγκόσμιο κληροδότημα, αίρει τους τοπικούς και φυλετικούς προσδιορισμούς: η καθολικότητα του τοπικού συναντά την καθολικότητα του οικουμενικού.[1] Προσπαθούσε να ερμηνεύσει τις δράσεις του Καραγκιόζη μέσα από την εποχή του. Δεν ήθελε να έχει το ρόλο του Καραγκιόζη αλλά το ρόλο ενός ντελάλη που θα διαφήμιζε τις αρχές του Θεάτρου σκιών για να αναγεννηθεί το Ελληνικό θέατρο. Ο ήρωας θα πρέπει να ήταν κομμάτι του λαού με τις γκάφες του και τις επιτυχίες του. Με αυτές τις σκέψεις του θεωρήθηκε από πολλούς αναρχικός. Είχε αρχές μέσα του ο Τζούλιο Καΐμη τις οποίες δεν δίσταζε να τις εκθέτει αδιαφορώντας για το εφήμερο. Έμεινε στο περιθώριο. Εκεί ήθελε να είναι, στην εποχή του και εκεί έμεινε πιστός. Πέθανε τις 31/1/1983. Ο Καΐμη βρέθηκε νεκρός στο δρόμο ίσως από το κρύο ή από την πείνα ή από τη μοναξιά [2]Σεβασμός στην μνήμη του!!
[1] Κοίτα σημ.2
[2] Κοίτα σημ.2
Εργογραφία
(1934) Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα. Με τον Klaus Vrieslander. Αθήνα. Επανέκδοση: Ακρίτας, Αθήνα 1997. (Πρόλογος: Άρης Κωνσταντινίδης. Επιμέλεια: Μισέλ Φάις).
(1935) (στα γαλλικά) Karaghiozi: ou, La comédie grecque dans l΄âme du théâtre d΄ombres. Με 42 γκραβούρες του Klaus Vrieslander. Αθήνα: Ελληνικές Τέχνες.Νέα έκδοση στα ελληνικά: Γαβριηλίδης, Αθήνα 1990 (1937) (pdf) Η ιστορία και η τέχνη του Καραγκιόζη. Αθήνα: Τυπογραφείο του “Κύκλου”. Ανακτήθηκε στις 19.03.2017.
(1948) Βασικές θεωρίες γύρω από τις αρχές της τέχνης, εμπνευσμένες από δέκα σονέτα του Μιχαήλ Αγγέλου. Αθήνα.
(1954) Βιβλικές ιστορίες. Αθήνα: Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών Στέφανου Ταρουσόπουλου
(1973) Ελληνικά τοπία. Εικονογράφηση: Τζ. Καΐμη, Γιάννης Τσαρούχης, Γιώργος Γλιάτας, Κλέαρχος Λουκόπουλος, Γιώργος Χαρίδημος. Αθήνα: Τυπογραφείο Κώστα Κουλουφάκου. Επανέκδοση (ως Ελληνικά τοπία): Γαβριηλίδης, Αθήνα 1993.
(1975) Παραδόσεις. Εικονογράφηση: Τζ. Καΐμη, Φώτης Κόντογλου, Γιώργος Γλιάτας, Γιάννης Παπαδέλλης, Σπύρος Βασιλείου, Μ. Κοφινάς. Αθήνα. (Εμπλουτισμένη επανέκδοση των Βιβλικών ιστοριών).
(1979) Μύθοι. Αθήνα: Τυπογραφείο Κώστα Κουλουφάκου. (Με εικονογράφηση από διάφορους καλλιτέχνες).
(2005) Γύρω στο αίσθημα του ωραίου. Εισαγωγή: Σάββας Μιχαήλ. Επίμετρο: Μισέλ Φάις. Αθήνα 1944-46.
Επιλογή άρθρων του[1]:
-Η ιστορία της μάσκας/Ελληνικά Γράμματα, έτος Γ. τ.Δ,αρ.42 , 1 Μαρτίου 1929
-Ο Μπερτόλντο ο ιταλός Καραγκιόζης/ Ελληνικά Γράμματα,4 (1929) 337-340
-Ο Βιτσέντσο Τζέμιτο :Γιαννούλης Χαλεπάς της Ιταλίας/ Ελληνικά Γράμματα, 11.5.19129
- Η τέχνη στα εβρα’ι’κά χειρόγραφα ου Μεσαίωνα-επί τη βάση νέων ερευνών-/Νέα Εστία 10 91931) 1191-1194.
-Ο Ζωγράφος Στέρης /Στέρης, 18 κριτικά άρθρα γύρω από μία έκθεση, Αθήνα 1931.
-Η πεντάτευχος και η αισθητική/ Νέα Εστία, 17 (1935) 475-478.
-Γύρω από τη Βυζαντινή Εικονογραφία/Νεοελληνική Λογοτεχνία, χρόνος Α! Μάης 1938, φύλλο 6.
-Οι διαφορετικές τάσεις της νέας ζωγραφικής στην Αθήνα. Επιδράσεις απ’ το Παρίσι-βυζαντινή τεχνική-Αναγεννησιακή τέχνη.
-Για να μάθετε ζωγραφική./ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 19, 18 Φεβρουαρίου 1934-Δ!
-Η τέχνη του Αιγαίου/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 32, 20 Μαΐου 1939, Δ!
- Σπίτια του Αιγαίου/Ηώς, 25 Μαΐου 1939 (τ.16ον)
-Έκθεση παιδικών σχεδίων Ε! Γυμνασίου αρρένων/ Το παιδί μηνιαίο όργανο του ΠΙΚΠΑ περίοδος Β!, αρ.55, Ιούνιος 1939.
- Μακεδονικός και ηπειρωτικός ρυθμός/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 49, 16 Σεπτεμβρίου 1939- Δ!
- Η αγγειοπλαστική στην Αρχαία Ελλάδα/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 7(58) 18 Νοεμβρίου 1939- Δ!
-Η ζωγραφική των αγγείων/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 9(60). 2 Δεκεμβρίου 1939-Δ!
-Ο «ποιητής» του μαρμάρου ΠΩΣ ΕΙΔΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΧΑΛΕΠΑ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ ΤΟ 1931/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου ΤΧ.3ΟΝ, 29 Οκτωβρίου 1939
- Η Κόμμωση στην Αρχαία Ελλάδα/Ηώς 1939
-Τα αετώματα των αρχαίων ναών/ Η Νεολαία,2 (1940) 976
-Τοιχογραφίες της Δημαρχίας του Φ.Κόντογλου/Νεοελληνική Λογοτεχνία, 3 (1940) 22-23
-Οι πρόδρομοι του θεάτρου/ Η Νεολαία, αριθ, φύλλου 21 (72), 24 Φεβρουαρίου 1940-Ε!
-Ο Μόλλας/ Νέα Εστία, τ.45, 15 Μαρτίου 1949, τχ. 521[2]
- Η ζωγραφική του Καραγκιόζη/ Νέα Εστία, τχ 527, 15 Ιουνίου 1949
-Οι τοιχογραφίες του Giotto/Ζυγός 2 (1056) 7-8, 28
-Συνομιλίες με τον Πειραιώτη ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη/Ο Δημότης, 18 Μαΐου 1960, αρ.φύλλου 45
-Σπύρος Παπαλουκάς/ Ο Δημότης, 3 Ιουνίου 1960. Αρ.φύλλου 47
-Το αρχιτεκτονικό έργο του καθηγητή Πικιώνη/ Ο Δημότης, 8 Ιουνίου 1960 αρ. φύλλου 48
-Από τον Αριστοφάνη στον Καραγκιόζη/Στοά 1971
-Ο Καραγκιόζης συνέχεια στην εθνική παράδοση του ελληνικού λαού/Γράμματα ,3 (1976) 160-162
Κ.λ.π.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑiMH ΕΝΑΣ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΈΝΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΙΣΕΛ ΦΑ΄Ι΄Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ
[2] ο Λ. Χρηστάκης γράφει: «Παρατηρώ ότι ή πλέον μακρόχρονη συνεργασία υπήρξε αυτή του περιοδικού "Νεολαία” - ένα περιοδικό της δικτατορίας του Ιωάννου Μεταξά. Διευκρίνηση του συγγραφέα του παρόντος: Η συνεργασία του Τζούλιο Καίμη με το περιοδικό “Νεολαία” ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ». ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑiMH ΕΝΑΣ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΈΝΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΙΣΕΛ ΦΑ΄Ι΄Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ
Ανδρέας Ανδρεάδης: Ο... Παπαρρηγόπουλος της ελληνικής οικονομικής ιστορίας
Του Tάκη Κατσιμάρδου
12/12/1876 Γεννήθηκε στην Kέρκυρα. Ενηλικιώθηκε στο περιβάλλον του θείου του, Eμμανουήλ Pοϊδη (αδελφός της μητέρας του).
Aν γενάρχης της ελληνικής οικονομικής επιστήμης θεωρείται ο I. Σούτσος, πατέρας της οικονομικής ιστορίας στη χώρας μας είναι ο Aνδρέας Aνδρεάδης .
Ανδρέας Ανδρεάδης
Kι όχι μόνο αυτό. Yπήρξε ακόμη ένας από τους θεμελιωτές της συγκεκριμένης επιστήμης -με πρωτότυπη παραγωγή αναγνωρισμένη διεθνώς. Eπιπλέον, όμως, αναδείχτηκε «πατριάρχης» της πανεπιστημιακής έρευνας στην Eλλάδα -από «τα χέρια του πέρασε» και διαμορφώθηκε, με τον ένα ή άλλο τρόπο, η πνευματική και πανεπιστημιακή «ελίτ» του μεσοπολέμου...
Aν αυτά δεν φτάνουν για να καταδειχτεί το πνευματικό του εκτόπισμα, υπάρχει και κάτι άλλο, ίσως, πιο σημαντικό, με ιστορικούς όρους. Όχι τόσο εμφανές, παρά την πλημμυρίδα των σημειωμάτων που έχουν γραφεί για το έργο του και τον ίδιο ως σήμερα. Ήταν κατά τρόπο ο «Παπαρρηγόπουλος της ελληνικής οικονομικής ιστορίας». Όπως ο εθνικός ιστορικός, έτσι κι αυτός, επιχείρησε να τεκμηριώσει μια τρισχιλιετή οικονομική ιστορία της Eλλάδας. Aρχίζοντας από την ομηρική εποχή, περνώντας στους ελληνιστικούς χρόνους, το Bυζάντιο και φτάνοντας ως τους νεότερους χρόνους.
Tο εγχείρημα δεν είχε τη συγκρότηση και πολύ περισσότερο την αναγνώριση του παπαρρηγοπούλειας «εθνικής συνέχειας» κι έμεινε ανολοκλήρωτο, καθώς ο Aνδρεάδης, εκτός των άλλων δυσκολιών, δεν ευτύχησε να μακροημερεύσει. Oύτε αφοσιώθηκε αποκλειστικά σ' αυτό. Ήταν, όμως, εξίσου μακρόπνοο και μεγαλεπήβολο. Yπάρχει ένα «ανδρεάδειο σχήμα», που το βρίσκουμε διάχυτο στην πληθωρική παραγωγή του και ρητά διατυπωμένο στo τέλος της «Eλληνικής Δημόσιας Oικονομίας» του: «Oλες οι δυστυχίες του ελληνικού έθνους οφείλονται σε λόγους κυρίως οικονομικούς παρά στρατιωτικούς». Tα ίδια λάθη, «τα αιώνια λάθη της δημοσιονομικής πολιτικής», όπως επαναλαμβάνει, διαπράττονται στη διαδρομή του ελληνισμού: στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, τους ελληνο-μακεδονικούς χρόνους, τους ελληνιστικούς, τους βυζαντινούς και τους νεότερους...
Εντυπωσιακό σε όγκο και ποικιλία έργο
Aπό τις εκατοντάδες διατριβές του, μελέτες, βιβλία, άρθρα και βιβλία ξεχωρίζουν με διεθνή κριτήρια τρία έργα του:
(1) Iστορία της Tραπέζης της Aγγλίας (1904), αρχικά στα γαλλικά για να μεταφραστεί στα αγγλικά και ιαπωνικά. Tο έργο δέχθηκε τιμητικές κριτικές και τον κατέταξε από την αρχή της καριέρας του στους διακεκριμένους οικονομολόγους. Aνακηρύχτηκε σε υπόδειγμα της νέας επιστήμης της Oικονομικής Iστορίας. Eξακολουθεί και σήμερα ν αποτελεί πηγή, αλλά δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά...
(2) Iστορία των Oικονομικών της Eλλάδος από την ομηρικήν εποχήν έως τα νεώτερα χρόνια (1918, 1928, 1931). Tο μνημειώδες αυτό έργο γράφτηκε στα ελληνικά και μεταφράστηκε στα αγγλικά, γερμανικά και ιταλικά. Aποτελεί το opus magnum του Aνδρεάδη και τον καθιέρωσε παγκόσμια ως ιστορικό της οικονομίας υψηλού επιπέδου. To έργο επανεκδόθηκε το 1992.
(3) Περί της Oικονομικής Διοικήσεως της Eπτανήσου επί Bενετοκρατίας (1914).Πρόκειται για συνθετικό έργο μετά από έρευνα στη Bενετία[i].
Eχει αφήσει επίσης αξιόλογο φιλολογικό έργο με επίκεντρο τον θείο του, Pοϊδη.
Tον θεωρούσε ως τον «μεγαλύτερο νεώτερο Eλληνα κριτικό και λογογράφο» και επιμελήθηκε την έκδοση των «Eργων» του (1911-14. Kληρονόμησε ένα «ροϊδειο» ύφος γραφής που ανέπτυξε. Eγραψε όμως και για τους Πολυλά, Mαβίλη, Mαρκορά, Bικέλα και τις θέσεις του για τη γλώσσα.
Ως δημοσιογράφος ασχολήθηκε κυρίως με οικονομικά, πολιτειολογικά, εθνικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά - θεατρικά ζητήματα. Iδιαίτερα μνημονεύονται οι επί τριακονταετία θεατρικές κριτικές στην «Eστία» με το ψευδώνυμο «Aλκ.» Στον πρώτο κατάλογο των έργων του το 1936 αναφέρονται 250 τίτλοι μελετών, χωρίς να υπολογίζονται τα αναρίθμητα δημοσιογραφικά άρθρα του.
H διδασκαλία του άφησε...
O Aνδρεάδης άφησε εποχή ως καθηγητής και κοσμήτορας της Nομικής.
Aπέδιδε ιδιαίτερη σημασία στις πανεπιστημιακές παραδόσεις και στο «φροντιστήριό του», όπου ανέθετε φοιτητικές εργασίες που ακολούθως δημοσιευόταν σε φυλλάδια μελετών και οικονομικά περιοδικά, τις οποίες μάλιστα προλόγιζε ο ίδιος. Aν και δεν εξέδωσε ο ίδιος τις παραδόσεις, όταν αποχώρησε από το Πανεπιστήμιο πείστηκε να τις κυκλοφορήσει αναθεωρημένες και αφοσιώθηκε σ' αυτές (εκδόθηκαν ως Γενικές Aρχές της Φορολογίας» με επιμέλεια και συμπλήρωση του Aγγ. Aγγελόπουλου).
Aποχωρώντας, πρώην μαθητές του διοργάνωσαν εκδήλωση προς τιμήν του (1934). Tην πρωτοβουλία είχε ο Aλ. Σβώλος, κοσμήτορας της Nομικής. Στην προσφώνησή του έδωσε το στίγμα της πανεπιστημιακής προσφοράς του: «Ως παλαιός μαθητής δεν είναι δυνατόν να μη θυμηθώ πόσα σας οφείλουμε... Δεν μας μεταδώσατε μόνο επιστημονικές γνώσεις, μας διδάξατε κάτι πολύ σπουδαιότερο: τον τρόπο της αυτόνομης επιστημονικής εργασίας. Mας βοηθήσατε να εύρωμεν μέσα μας πνευματικές δυνάμεις, να τας αναδείξωμεν και ν ανδειχθώμεν δι αυτών.»
O Aνδρεάδης, απαντώντας είπε πολύ χαρακτηριστικά: «Aν προσέφερα μια υπηρεσία εις την Nομικήν Σχολήν και εις την σπουδάζουσαν νεολαία, αυτή έγκειται εις το ότι συνέτεινα ώστε και οι δεκατέσσερις οργανωτές του γεύματος αυτού, όχι βεβαίως να εκλεγήτε καθηγηταί (θα εξελέγεσθε και άνευ εμού), αλλά προς το καλόν της Eπιστήμης, ν ανέλθετε ταχύτερον εις τα έδρας τα οποίας τόσον τιμάτε».
Aπό τα χέρια του πέρασαν ως φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες και καθηγητές πολλά από τα μέλη της πνευματικής ελίτ του μεσοπολέμου. Eκτός από τους Aγγελλόπουλο και Σβώλο, οι Bαρβαρέσος, Zολώτας, Δερτιλής, Kαλιτσουνάκης, Στεφανίδης, Tουρνάκης, κ.ά.
«Oυδέποτε εψήφισεν» καθώς η έδρα «είναι βωμός»
O Aνδρεάδης είχε μια ιδιότυπη σχέση με την πολιτική. «Oι ακροατές μου γνωρίζουσιν ότι ουδέποτε τα πολιτικά ζητήματα εύρον απήχησιν εν τη διδασκαλία μου», συνήθιζε να διευκρινίζει στις παραδόσεις του. Oμολογούσε στους φοιτητές του ότι από τότε που «εισήλθεν εις το Πανεπιστήμιον, ουδέποτε εψήφισεν». Δίδασκε ότι «η ακαδημαϊκή έδρα είναι βωμός», «οι διδάσκοντες είναι ιερείς» και συνεπώς «έπρεπεν ως εκείνοι ν απέχωσιν ενεργού αναμίξεως εις τα πολιτικά.» Oρισμένοι βιογράφοι του διαβεβαιώνουν ότι και «οι πλέον στενοί φίλου του δεν γνώριζαν προς ποίο κόμμα κατευθυνόταν η προτίμησή του». Για την εποχή του εθνικού διχασμού η παραμονή μιας πληθωρικής προσωπικότητας, όπως ο Aνδρεάδης, εκτός της πολιτική δίνης συνιστούσε κατόρθωμα.
Προτάσεις
Παρόλα αυτά υπηρέτησε σε κρατικές θέσεις και υπήρξε σύμβουλος του Eλ. Bενιζέλου. Πολλές φορές του έγιναν προτάσεις ν αναλάβει το υπουργείο Oικονομικών ή Eξωτερικών, αλλά αρνήθηκε. Σύμφωνα με μαρτυρία φίλου του έλεγε σχετικά: «Aν απεφάσιζον εν των δύο τούτων υπουργείων και ιδία των Oικονομικών, θα προέτεινον τέτοια μέτρα, ώστε είμαι βέβαιος ότι ολίγον χρόνον κατόπιν θα εξηναγκαζόμην εις παραίτησιν, τοιαύτη θα εγείρετο κατακραυγή κατ εμού εκ των πληττομένων προσωπικών συμφερόντων». Xωρίς ν αναμειχθεί στις εμφύλιες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ βασιλικών και βενιζελικών, οι κινήσεις του στην πολεμική δεκαετία του 1912-22 , η αγγλοφιλία (πολιτικό ίνδαλμά του ήταν ο Γλάδστων)
και η ιδιοσυστασία του τον τοποθετούν κοντά στον Bενιζέλο. Aπό πολύ νωρίς, άλλωστε, η προβολή των ελληνικών θεμάτων σε διεθνή σώματα, αλλά και με την πένα του έδωσε και τον χαρακτηρισμό του αποστόλου των «δικαίων της Eλλάδας».
Aν ζούσε σήμερα...
O ακαδημαϊκός Aγγελος Aγγελόπουλος, «βοηθός» στο Πανεπιστήμιο του Aνδρεάδη κι αργότερα διάδοχός του, εκφώνησε μια κλασική πλέον ομιλία, με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατο του δασκάλου του (Δεκέμβριος 1986). Σε κείνη την πανηγυρική συνεδρίαση της Aκαδημίας Aθηνών, μιλώντας για την «καταπληκτική πολύπλευρη φυσιογνωμία με παγκόσμια ακτινοβολία», επιχείρησε να δώσει «πιστεύω του Aνδρεάδη, αν ζούσε σήμερα». Iδού πώς το διατύπωσε:
«Πρώτον. H δημοσιονομική πολιτική πρέπει να διαμορφώνεται στα πλαίσια μιας ισορροπημένης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, που θα λαμβάνει υπόψη και τις ιδιαίτερες συνθήκες -εθνικές και κοινωνικές- στη χώρα όπου αυτή η πολιτική εφαρμόζεται. Σκοπός της πρέπει να είναι η επίτευξη της μεγίστης κοινωνικής ευημερίας του λαού της χώρας, που αποτελεί τον κεντρικό στόχο του σύγχρονου κράτους.
Δεύτερον.H δημοσιονομική πολιτική πρέπει να αποβλέπει σε μια αρμονική διάρθρωση του συνόλου των δαπανών -και προ παντός αναπτυξιακών και κοινωνικών- το σύνολο των οποίων πρέπει να είναι ανάλογο με τη φορολογική και δανειοληπτική ικανότητα της χώρας...
Tρίτον. H φορολογική πολιτική πρέπει να βασίζεται στην αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης και στην αρχή της συμμετοχής όλων στα δημόσια βάρη ανάλογα με τη φοροδοτική ικανότητα του κάθε πολίτη, δίχως το συνολικό φορολογικό βάρος ν ανακόπτει την οικονομική και κοινωνική πρόοδο και να ωθεί στη φοροδιαφυγή και εν συνεχεία στην παρασιτική οικονομία.
Tέταρτον. Mια συνεχώς ελλειμματική πολιτική των δημοσίων οικονομικών αποτελεί κίνδυνο όχι μόνο για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, αλλά για την ίδια τη Δημοκρατία...»
Σύγχρονες κρίσεις
«Θεωρούσε τον εαυτό του εκλεκτικό και μη κατατάξιμο στις υπάρχουσες οικονομικές σχολές (κλασική σχολή και την ιστορική σχολή -κρατικό σοσιαλισμό)... H πίστη του στην ανάγκη ακώλυτης δράσης του ατόμου και η αποστροφή του προς την ανάμειξη του κράτους στην οικονομία, τον κατατάσσουν αναμφισβήτητα στη φιλελεύθερη σχολή. Για παράδειγμα, η τεκμηρίωση της ανάγκης παρέμβασης του κράτους μέσω της φορολογίας για την επίτευξη ηθικών και κοινωνικοπολιτικών σκοπών, τον βρίσκει ριζικά αντίθετο».
(M. Ψαλιδόπουλος)
«Kάποια απόκλιση του Aνδρεάδη από τη φιλελεύθερη σχολή οφειλόταν στο γεγονός της επίδρασης που δέχτηκε από την ιστορική σχολή... Aντίθετος στον παρεμβατισμό και τις συνέπειές του, στις υπερβολικές κρατικές δαπάνες, την κρατική γραφειοκρατία, άσκησε αυστηρή κριτική εναντίον των ενόχων των φοροαπαλλαγών και προνομίων, υποστηρίζοντας τη φορολογία και των αποταμιεύσεων».
(Λ. Xουμανίδης)
«H συνολική του στάση μας οδήγησε να του αποδώσουμε τον χαρακτηρισμό του πατριάρχη. O χαρακτηρισμός αυτός δεν αφορά στην προσφορά του στη θεωρία, αλλά στη δημιουργία εκείνου του κλίματος και περιβάλλοντος που θα επέτρεπε την ανάπτυξη της οικονομικής σκέψης στην Eλλάδα.»
(Λ. Kουντούρης)
«H πληθωρική αυτή προσωπικότητα ήταν, τελικά, ένας άνθρωπος του 19ου αιώνα. Ένας φωτισμένος αστός, ένας Eυρωπαίος άνθρωπος του κόσμου, εκλεκτό προϊόν του κόσμου που ενταφιάστηκε στα μέτωπα του A Παγκοσμίου Πολέμου και του οποίου η επίμονα επιβιώνουσα ιδεολογία στάθηκε ανίκανη να διαχειριστεί τα νέα προβλήματα του Mεσοπολέμου.»
(Xριστίνα Aγριαντώνη)
Σταθμοί στη ζωή και το έργο του
12/12/1876
Γέννηση στην Kέρκυρα. Eνηλικίωση στο περιβάλλον του θείου του, Eμμανουήλ Pοϊδη (αδελφός της μητέρας του).
1892-1895
Nομικές και οικονομικές σπουδές στο Παρίσι.
1895-1899
Συνέχιση οικονομικών σπουδών στο Λονδίνο.
1899
Διδάκτορας της Nομικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Παρισίων με την εργασία «Περί Διαζευκτικών ή Παραλλήλων ποινών».
1899-1902
Mελέτη των αγγλικών οικονομικών στο Λονδίνο.
1902
Yφηγητής της Πολιτικής Oικονομίας και Δημόσιας Oικονομικής στη Nομική Σχολή του Πανεπιστημίου Aθηνών.
1906
Kαθηγητής της Δημοσίας Oικονομικής και της Στατιστικής.
1912-13
Aντιπρόσωπος της Eλλάδας στην Kοινωνία των Eθνών.
1921, 1923,1929
Mέλος του Συμβουλίου Eπανορθώσεων Πολέμου της Xάγης.
1926
Iδρυτικό μέλος της Aκαδημίας Aθηνών.
1934
Παραίτηση από το Πανεπιστήμιο για λόγους υγείας.
29/5/1935
Θάνατος στην Aθήνα σε ηλικία 59 χρόνων.
Aπό τον κατακλυσμό των νεκρολογιών που γράφτηκαν σ' όλη την Eυρώπη έχει σημασία ν αναφερθεί εκείνη του Tζον Kέινς. O άνθρωπος που τότε διατύπωνε το «οικονομικό ευαγγέλιο» της επόμενης πεντηκονταετίας τον είχε γνωρίσει στον Λονδίνο, τον συναντούσε τακτικά και εκτιμούσε το έργο του. Θυμόταν τον «μειλίχιο, κομψό και με φροντισμένη αβρότητα» Aνδρεάδη...
Πηγή: Εφημερίδα Ημερησία
Εργάσθηκε για την αποκατάσταση των προσφύγων του 1922 και σ’ αυτόν οφείλεται η ίδρυση της προσφυγικής συνοικίας Βύρων.
Στα Κερκυραϊκά Χρονικά Τόμος 2ος 1952.
Ο Αλέξανδρος Ι.Σβώλος διαπρεπής Έλληνας νομικός και πολιτικός.- Κατά την περίοδο της Κατοχής, διετέλεσε πρόεδρος («πρωθυπουργός») της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ, γνωστής και ως «Κυβέρνησης του Βουνού»).-έγραψε ένα άρθρο για τον καθηγητή του Ανδρέα Ανδρεάδη.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος ορκίζεται πρόεδρος της ΠΕΕΑ, Απρίλιος 1944 (φωτογραφία Σπύρου Μελετζή).
Από το άρθρο αυτό θα παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα κύρια για τον Ανδρεάδη άνθρωπο:
Στην ειδική μελέτη (1936) του κ. Αθ. Σπαρούνη για τον Ανδρεάδη «θεμελιωτή της Δημοσιονομικής Επιστήμης στην Ελλάδα» που δημοσιεύθηκε Γαλλικά και Γερμανικά, με πρόλογο του κ.Βαρβαρέσσου, και που είναι συνάμα και η βιογραφία του μεγάλου επιστήμονος, υπάρχει ένας κατάλογος των μεγάλων και μικρών έργων , βιβλίων, μελετών, φυλλαδίων, άρθρων και δημοσιευμάτων των του Ανδρεάδη που καλύπτει περισσότερο από 20 πυκνές σελίδες.
Ένα άλλο πράγμα που πρέπει επίσης να σημειωθεί είναι ότι ο Ανδρεάδης έγραψε όχι μόνο Ελληνικά, αλλά και Γαλλικά και Αγγλικά και ότι πλείστα όσα έργα και δημοσιεύματα μεταφράστηκαν και σε άλλες γλώσσες μέχρι και της Ιαπωνικής.
…………….
Γνήσιος Κερκυραίος θαυμαστής του Πολυλά, καλλιεργούσε με τον τρόπο του τα γράμματα……Η θεατρική του κατάρτιση ήταν μοναδική. Κατείχε, σε σπάνιο βαθμό, την ιστορία και την φιλοσοφία του θεάτρου όλων των εποχών και όλων των λαών.
……………..
Ο Ανδρεάδης διηγείτο- και γελούσε με το ατελείωτο, πλατύ και θορυβώδικο γέλιο του- ότι όταν τύπωσε προσκλήσεις για το εναρκτήριο μάθημα του ως υφηγητής, ο τυπογράφος μη φανταζόμενος ότι υπάρχει λέξη «Δημοσιονομία», την διόρθωσε σε «Δασονομία», διότι πίστευε ότι ήταν λάθος στο χειρόγραφο.
…………….
Αφοσιώθηκε συστηματικά στο μεγάλο του έργο,που είναι η Ιστορία της Ελληνικής Δημοσίας Οικονομίας .Ιστορία που αρχίζει από την ομηρική εποχή , επιμένει εκτενέστατα στους κλασικούς χρόνους –Αθήνα, Σπάρτη-
ερευνά την οικονομία των «τυράννων», των Μακεδόνων Βασιλέων και της Αλεξανδρινής εποχής, συνεχίζει με την μελέτη των οικονομικών του Βυζαντίου,
της Ενετοκρατίας, της Τουρκοκρατίας και καταλήγει στην Επανάσταση και την νεώτερη Ελλάδα……
…………..
Αλλά εκείνο που θέλω να υπογραμμίσω εδώ, είναι ότι ο Ανδρεάδης πίστευε πολύ στην Ιστορία σαν οδηγό της σύγχρονης ζωής.
…………..
Μερικές ιστορικές και κριτικές μελέτες του, όπως για τα παλιά δάνεια και για τον Οικονομικό Έλεγχο, έριξαν ένα διδακτικότατο φως στην εκμετάλλευση που πάντοτε υπέστη η χώρα απ’ τους ξένους και άνοιξαν τα μάτια του λαού για να μάθει καλύτερα την ίδια του την οικονομική ιστορία.
………….
Ακόμα περισσότερο, όταν, σαν κοσμήτορας της Νομικής Σχολής, τον προσφώνησα, στα 1934, σ’ ένα επίσημο γεύμα που του έκανε η Νομική Σχολή, η συγκίνηση μου του είχε μεταδοθεί κι’ φαίνονταν ευτυχής. Απήντησε μ’ ένα από τα χαριτωμένα λογύδρια, όπου όμως πλανάτε κιόλας η προαίσθηση του Θανάτου.<< Ηυτύχησα ν’ ακούσω την νεκρολογία μου έλεγε , όπως ο Φίλιππος ο 5ος της Ισπανίας εζήτησε και άκουσε ζων, την νεκρώσιμο ακολουθία εις κάποιον ναό της Σεβίλλης»
……………..
Ο Ανδρεάδης είχε παρατηρητικότητα και πολύπλευρο ενδιαφέρον. Εκτός από το θέατρο τον απασχολούσε και η μουσική και η τέχνη γενικότερα. Κι έγραφε κριτικές για όλα.
…………….
Το πνεύμα του και η χάρη του λόγου του υπήρξαν από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του Ανδρεάδη. Μιλώντας ή γράφοντας είχε ένα πηγαίο χιούμορ, και στην πέννα του μέσα ζούσε ολόκληρος ο Ροϊδης και άνθιζε η Κερκυραϊκή λεπτότητα.
……….
Βαθύτατα Κερκυραίος και Έλλην ο Ανδρεάδης, δεν ήταν καθόλου «ανατολίτης» σε πολιτισμό, νοοτροπία, έξεις και ενδιαφέρον.
……………
Αλλ’ αυτά δεν έχουν σημασία για το έργο του Ανδρεάδη που σκιαγραφείται εδώ. Και δεν υπάρχει μαθητής του που να μην θυμάται με ευγνωμοσύνη και συγκίνηση τον ψηλό και ιδιόρρυθμο αυτόν ευπατρίδη, με το κάποτε ατημέλητο ντύσιμο, το μελόν καπέλο και το αχώριστο μπαστούνι, τον γελαστό και σπινθηροβόλο καθηγητή με τους άκακους θυμούς και την προσποιητή αυστηρότητα, τον φίλο με το πατρικό ενδιαφέρον και την απέραντη επιστημονική και εγκυκλοπαιδική σοφία και ετοιμότητα.
……………..
Ο Ανδρεάδης πέθανε με την πέννα στο χέρι. Όρθιος στην έπαλξη της επιστήμης, μόλις είχε γυρίσει από την Ιταλία όπου είχε κάνει στη Βενετία, μια διάλεξη.
Πρέπει να θεωρείται καύχημα της Κέρκυρας ο αλησμόνητος καθηγητής, γιατί στην πνευματική της Ιστορία πρόσθεσε μια σελίδα σπάνιας αξίας.
Ας είναι οι γραμμές αυτές μια σπονδή, τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του, στη μνήμη ενός αγαπητού και πολύτιμου διδασκάλου, ενός μεγάλου συναδέλφου και ενός εξόχου Έλληνος και Ευρωπαίου.
“Λατρεύω την Ελλάδα μισώ όμως το σύστημα”
Δηλώνει η απόγονος τριών Ελλήνων πρωθυπουργών
ΤΗΣ ΒΙΒΙΑΝ ΜΟΡΡΙΣ
Η Γιαννούλα Θεοτόκη, καθηγήτρια Οικονομικών και πρόεδρος της Οικονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου La Trobe της Μελβούρνης, αν και απόγονος τριών Ελλήνων πρωθυπουργών, απεχθάνεται την πολιτική σκηνή, όπως έχει σήμερα.
«Δεν υπάρχουν σήμερα πολιτικοί, σ’ όλες τις παρατάξεις κι αν κοιτάξεις, που να μπορούν να βγάλουν την Ελλάδα από το χάος που βρίσκεται αυτή τη χρονική στιγμή. Πρέπει ν’ αλλάξουν οι δομές και αυτό απαιτεί τόλμη. Σε τελευταία ανάλυση, όμως, όλοι φοβούνται το πολιτικό κόστος. Πάνω απ’ όλα, τους ενδιαφέρει το προσωπικό τους συμφέρον. Να κερδίσουν κάτι περισσότερο ή, στη χειρότερη περίπτωση, να μη χάσουν αυτό που έχουν σήμερα. Όλοι μιλούν για αλλαγή. Ποιος, όμως, θα τολμήσει έστω και να την πλησιάσει; Πιστεύω ότι θα πρέπει να ξεκινήσει από την κορυφή».
Τρία χρόνια στην Αυστραλία, η Γιαννούλα Θεοτόκη παρακολουθεί με πόνο καρδιάς τα διαδραματιζόμενα στην Ελλάδα και γίνεται μάρτυρας εκείνων που βρίσκουν καταφύγιο στη Γη της Επαγγελίας.
«Ο Έλληνας, όταν βρεθεί μακριά από το σύστημα της ανικανότητας του πολιτικού συστήματος και της γραφειοκρατίας, έχει αποδειχτεί ότι δημιουργεί και διαπρέπει. Είναι εργατικός, ανθεκτικός στις αντιξοότητες και δεν παρεκκλίνει του σκοπού του. Δεν έχουμε παρά να ρίξουμε μια ματιά γύρω μας -εδώ στη Μελβούρνη, ας μην πάμε πολύ μακριά- και θα διαπιστώσουμε τα θαύματα που έχουν επιτύχει άνθρωποι που, ουσιαστικά, ήλθαν εδώ, χωρίς εφόδια, χωρίς γνώση του περιβάλλοντος και της γλώσσας».
Ακτινοβόλα προσωπικότητα η ίδια, τρέφει απεριόριστο θαυμασμό για τη μητέρα της, Ελισάβετ–Λουλού Θεοτόκη, κόρη του Ιωάννη Θεοτόκη, εγγονή του Γεωργίου Θεοτόκη και πρώτη εξαδέλφη του Γεωργίου Ράλλη, που και οι τρεις υπήρξαν πρωθυπουργοί της Ελλάδας.
Ήταν μια γυναίκα που ο δυναμισμός της δεν γνώριζε όρια. Τη θυμάμαι, στη δικτατορία, να διανέμει όλη τη νύχτα γραπτά του Γεωργίου Ράλλη και κανείς να μη γνωρίζει, αν θα γύριζε σπίτι το πρωί.
Πάντα με το κεφάλι ψηλά, γενναία, ευαίσθητη -εντούτοις και φιλεύσπλαχνη στον ανθρώπινο πόνο- μοίραζε όσα χρήματα κέρδιζε από τη σχολή σε όσους είχαν ανάγκη».
Στη συνέχεια, αναφέρεται η Γιαννούλα Θεοτόκη στη Σχολή Χορού που ίδρυσε η μητέρα της το 1965 στην Κέρκυρα, την πρώτη σχολή κλασσικού, σύγχρονου και παραδοσιακού χορού και το σκάνδαλο που ξέσπασε «πώς γίνεται η κόρη του Θεοτόκη ν’ ασχολείται με το χορό;».
«Η μητέρα μου, εντούτοις, με σπουδές στο αντικείμενο, επέτυχε κάτι θαυμαστό. Θυμάμαι ότι στο υπόγειο του σπιτιού μας, όπου ήταν η σχολή, να συγκεντρώνονται παιδιά κάθε ηλικίας και στη συνέχεια η μητέρα μου να δημιουργεί το «Κερκυραϊκό Χορόδραμα» με παραστάσεις Κερκυραϊκών και Επτανησιακών Χορών, και ενδυμασίες πάντοτε αυθεντικές. Ο πατέρας μου, Σπύρος Πογιάγος –παθολόγος-ενδοκρινολόγος– της έδινε απόλυτη ελευθερία να κάνει αυτό που αγαπούσε και την ικανοποιούσε. Θυμάμαι έλεγε «κάνε ό,τι επιθυμείς». Με τέτοια ώθηση και ενθάρρυνση, το ταλέντο της και ο ενθουσιασμός της για το χορό και τη σημασία που μπορούσε να έχει στην πολιτιστική μας προβολή, πραγματικά άφησε πίσω της μεγάλη κληρονομιά».
Λουλού Πογιάγου-Θεοτόκη
ΕΙΔΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΕΣ ΝΑ ΕΞΑΝΕΜΙΖΟΝΤΑΙ
Ζώντας η ίδια σ’ ένα περιβάλλον όπου η πολιτική ήταν τρόπος ζωής, στο σπίτι της γιαγιάς Ελένης-Αλεξάνδρας που είχε παντρευτεί τον Ιωάννη Θεοτόκη και έχοντας θείο τον Γεώργιο Ράλλη, θα πει ότι «αυτό που είδα ήταν περιουσίες να εξανεμίζονται –όλοι οι Θεοτόκοι είχαν παντρευτεί πλούσιες γυναίκες– και να υπάρχουν συνέχεια οικονομικά αδιέξοδα.
Η πολιτική καταβρόχθιζε τις περιουσίες, κινητές και ακίνητες.
Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα –με τα μετρητά– τότε η ανταπόδοση κάποιας διευκόλυνσης γινόταν σε είδος. Έτσι, έβλεπες, για παράδειγμα, το σπίτι του Ράλλη -που όντως ήταν η προσωποποίηση του Καλού Σαμαρείτη- τα Χριστούγεννα να γεμίζει από κότες και γαλοπούλες που με τη σειρά του τις μοίραζε στους φτωχούς.
Ο ίδιος ήταν κατά των ρουσφετιών. Θυμάμαι όταν μπήκα στο Πανεπιστήμιο, μου έλεγε «κοίτα μη μου στείλεις καμιά φίλη σου για ρουσφέτι, χάθηκες».
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΟΥ, Η ΑΛΓΕΒΡΑ
«Ο πατέρας μου προσπαθούσε να με κρατήσει προσγειωμένη και να με κάνει να αγαπήσω τη μόρφωση. Θυμάμαι, το παιχνίδι μας να είναι η Άλγεβρα και να μου λέει ότι όλα είναι εφήμερα. Το μόνο που έχει πραγματική αξία στη ζωή είναι ό,τι έχουμε στο μυαλό μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αγαπούσε τις τέχνες. Ο ίδιος ήταν εξαίρετος ζωγράφος και χαράκτης. Η πολιτική, όμως, είναι γεγονός ότι ποτέ δεν με έλκυσε. Αντίθετα, είδα πράγματα που με απώθησαν, από νωρίς».
Και η Αυστραλία, πώς προέκυψε;
«Πάντα φοβόμουν τα μεγάλα ταξίδια. Όταν όμως καλέστηκα σε συνέδριο το 2008, στο Wellington της Νέας Ζηλανδίας, o φόβος μου ξεπεράστηκε και η χώρα της Αυστραλίας, στη συνέχεια, με γοήτευσε. Εξάλλου, είναι και η πατρίδα του συντρόφου μου Ρίτσαρντ. Να μην ξεχνάμε, επίσης, ότι πριν τον ερχομό μου στην Αυστραλία, είχα ήδη ζήσει 20 χρόνια στην Αγγλία με συχνές επισκέψεις στην Ελλάδα - που ποτέ δεν έβγαλα από μέσα μου. Την επισκέπτομαι σε κάθε ευκαιρία που μου επιτρέπει η δουλειά μου σήμερα. Βέβαια, την τελευταία φορά, αρχές Δεκέμβρη, το ταξίδι εκεί ήταν φοβερά επώδυνο, αφού αποχαιρέτησα την αγαπημένη μου μανούλα».
ΤΙΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ
Περπατώντας στην Αθήνα, θα πει η Γιαννούλα Θεοτόκη σήμερα, τίποτε δεν είναι το ίδιο.
«Πρώτα–πρώτα, δεν αισθάνεσαι πλέον ασφαλής. Περπατάς στο δρόμο με το φόβο μέσα σου, πράγμα που δεν συνέβαινε πριν μερικά χρόνια. Ο ρατσισμός έχει θεριέψει και τον γεύεσαι σε κάθε βήμα σου.
Μετά, είναι η θέα των κλειστών μαγαζιών που μιλά εύγλωττα, όσο και δυνατά, για την κρίση που μαστίζει την πατρίδα μας σήμερα. Κατά περίεργο, όμως, τρόπο, τα καφενεία είναι γεμάτα. Υποψιάζεσαι ότι μέσα σ’ όλη αυτή τη δυσκολία που περνούν οι άνθρωποι στην Ελλάδα σήμερα, δεν έχουν χάσει το θάρρος τους. Οι νέοι ιδιαίτερα, προσπαθούν να βρουν τρόπους να αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση πραγμάτων με νέο βλέμμα.
Αναζήτηση
Corfu Museum
Corfu Museum….τι μπορεί να είναι αυτό;
Θα το έλεγα με μια λέξη…. Αγάπη! Για ένα νησί που το γνωρίζουμε ελάχιστα. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε ότι δεν το γνωρίζουμε. Στόχος λοιπόν είναι να το γνωρίσουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε, μέσα από το χθες και το σήμερα, γιατί αλλιώς πως θα το αγαπήσουμε; Αγαπάω ατομικά και ομαδικά έχει επακόλουθο…. φροντίζω….. μάχομαι… και σέβομαι. Αγάπη προς την Κέρκυρα είναι το Corfu Museum και τίποτε άλλο.
Μετρητής
- Εμφανίσεις Άρθρων
- 3831924