Στον μεσαίωνα πίστευαν ότι οι πνευματικά ασθενείς κατέχονταν από κακά πνεύματα που έπρεπε να καταστραφούν. Οι εξορκιστές, μια ιδιαίτερη τάξη από ιερείς και ιατρούς, είχαν σαν αποστολή την απελευθέρωση των ασθενών από τον δαίμονα. Οι ψυχικά ασθενείς κλείνονταν στις φυλακές και καίγονταν σαν μάγοι. Μέχρι τον 17ο αιώνα η κατάσταση παρέμεινε πρακτικά έτσι. Τότε αρχίζουν να επικρατούν οι φιλοσοφικές - εμπειρικές θεωρίες, προσαρμοσμένες στις σημαντικές κοινωνικές αλλαγές των καιρών, τροφοδοτώντας ένα σημαντικό διανοητικό κίνημα που έχει μείνει στην ιστορία του πολιτισμού του ανθρώπου με το όνομα «Διαφωτισμός». Ο Διαφωτισμός θα επηρεάσει σε όλα τα επίπεδα την ανθρώπινη σκέψη, και ασφαλώς και τις απόψεις σχετικά με την ψυχική αρρώστια.(1)

Η φιλοσοφία, με εκτεταμένες αναφορές στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, έπαιξε κεντρικό ρόλο στη θεμελίωση της ιατρικής αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών, καθώς έδωσε τα επιχειρήματα για την κατοχύρωση της ήπιας, «ανθρώπινης» συμπεριφοράς στους ψυχικά ασθενείς, καθώς και για τη φροντίδα τους σε συνθήκες που δεν θα θύμιζαν φυλακή, όπως ήταν ως τότε ο κανόνας(2)

Παρατηρήσεις για την ίδρυση του Ψυχιατρείου Κερκύρας  δημοσιεύτηκαν στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΩΝ ΙΟΝΙΚΩΝ ΝΗΣΩΝ τις  2-7-1838.Η δημοσίευση εμφανίζεται στο τέλος του άρθρου.

 Από αυτές λαμβάνουμε γνώση για τους φρενοβλαβείς  στην κοινωνία της Κέρκυρας και την αντιμετώπιση τους. 

Νοσηλεία στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας τον 19ο αιώνα(3)

Μέχρι την ίδρυση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, γενικά στην Ελλάδα, οι ψυχικά ασθενείς κλείνονταν  στις φυλακές με κλέφτες και τραμπούκους. Η πρώτη κίνηση στη συλλογή των ψυχοπαθών ξεκίνησε στις 10 Μαρτίου 1836 με πρωτοβουλία του Βρετανού Κυβερνήτη Sir. Έντουαρντ Ντάγκλας. Ως αποτέλεσμα, στις 18 Νοεμβρίου 1836 ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου υπέβαλε σχέδιο επικυρωμένο στο Συμβούλιο για την εγκατάσταση του Ιδρύματος  μέσα στο Φρούριο. Στις 2 Ιουλίου 1838 δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα της Ιονίου Πολιτείας το Καταστατικό Διάταγμα κι ο κανονισμός για την ίδρυση του Φρενοκομείου Κέρκυρας. Τα εγκαίνια έγιναν στις 4 Ιουλίου 1838 όπου νοσηλεύτηκαν οι πρώτοι οκτώ ψυχοπαθείς. Στην πλειοψηφία τους ήταν χρόνια, άποροι με σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας, είναι το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο ψυχικών νοσημάτων στη νεοσύστατη Ελλάδα, που διέπεται από τις αρχές της ψυχιατρικής φροντίδας που ίσχυαν στην Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα.

Στις αρχές του 1800, εξάλλου, δεν υπήρχαν εκπαιδευμένες  νοσοκόμες και η φροντίδα των ψυχικά ασθενών ήταν υπό το καθεστώς ασύλου-φυλακής. Το προσωπικό στα ιδρύματα ήταν τυχαίο. Στην καλύτερη περίπτωση ήταν αξιοπρεπείς πρακτικές νοσοκόμες και στη χειρότερη θυροφύλακες. Δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ ψυχικά ασθενών και καταδικασθέντων για μεγάλα αδικήματα, μέχρι το 1838. Mε επιστολή του ο Κυβερνήτης Nugent(4) προς τον τότε Πρόεδρο της Ιονίου Γερουσίας ζήτησε την ανάγκη ειδικού απεσταλμένου στα νησιά της Ιονίου Πολιτείας, ο οποίος θα μελετήσει την κατάσταση των κρατουμένων και των ψυχοπαθών και θα υποβάλει έκθεση.

«Μόλις έλαβα γνώση στο θέμα της βασανιστικής και επαίσχυντης κακοποίησης για το οποίο σπεύδω να ενημερώσω την Υψηλότητά σας. Πριν από λίγο καιρό μου έφτασαν φήμες για ανάρμοστη κι απάνθρωπη μεταχείριση ορισμένων ατυχών προσώπων που είχαν εγκλωβιστεί ως τρελοί. Αμέσως υιοθέτησα μέσα έρευνας κι έλαβα τώρα στη γνώση δύο περιπτώσεις, στη μία από τις οποίες ήμουν μάρτυρας, ατόμων (γυναικών), υπό περιορισμό ως τρελών, να  υποφέρουν από μεταχείριση όπως ποτέ πρέπει να επιβληθεί ακόμη και στους πιο φρικτούς εγκληματίες. Ο πιο σκληρός περιορισμός, μια ολοκληρωτική παραμέληση ορισμένων από τις πιο απαραίτητες ανέσεις. Καμία ιατρική παρακολούθηση και μια συνεχής απειλή, αν όχι πρόκληση, βίαιης και βάρβαρης τιμωρίας. Ένιωσα ότι έπρεπε να είμαι δίκαια υπόλογος για την εγκληματική παραμέληση που επικρατούσε μέχρι τώρα από την άποψη αυτή που ανέχτηκα  τέτοιες καταχρήσεις, για μία από τις οποίες είχα πλήρη γνώση. Το άλλο εκ των οποίων ήμουν μάρτυρας, να παραμείνω χωρίς επανόρθωση, για οποιαδήποτε περίοδο, όσο σύντομη κι αν ήταν. Επομένως, έχω απομακρύνει έναν από αυτούς τους πάσχοντες στο νέο προσωρινό νοσοκομείο κοντά στο Manduchio. Η άλλη ήταν, μια κυρία μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες του νησιού. Μεταφέρθηκε σε ένα σπίτι όπου μπορεί να μείνει προσωρινά με ασφάλεια έως ότου οι συγγενείς της να κινηθούν για να κάνουν το καθήκον τους τοποθετώντας της κάποια βοηθό ώστε να μπορεί να απολαμβάνει μόνιμα εκείνες τις ανέσεις και τη   φροντίδα  που αρμόζουν στην κατάστασή της . Αλλά έχω πολλούς λόγους να φοβάμαι ότι υπάρχουν και άλλες υποθέσεις άγνωστες ακόμη στη Γερουσία και σε εμένα που απαιτούν άμεση έρευνα. Είμαι βέβαιος ότι η Γερουσία θα νιώσει την ίδια αποφασιστικότητα κι αμέσως να φέρει στο φως και να προνοήσει για τα κακώς κείμενα. Ως εκ τούτου, ζήτησα να κυκλοφορήσει η επισυναπτόμενη διακήρυξη, αντίγραφο της οποίας παρακαλώ την ευγένειά σας να τεθεί ενώπιον της Γερουσίας. Γνωρίζω ότι ο Νόμος είναι από την άποψη αυτή  ατελής και θα πρέπει να προτείνω την προσοχή της Γερουσίας, με ένα νομοσχέδιο που θα  υποβάλει χωρίς καθυστέρηση, καθιστώντας απαραίτητο, σε κάθε περίπτωση  παραφροσύνης, μια ιατρική επιτροπή να εξετάσει κάθε περίπτωση, διότι κάθε περιορισμός της προσωπικής ελευθερίας υπόκειται στις ποινικές συνέπειες της ψευδούς φυλάκισης. Σε κάθε περίπτωση περιορισμού για κρινόμενη παραφροσύνη, θα παρέχεται η κατάλληλη ιατρική περίθαλψη και  η περιουσία του ψυχοπαθή, όπου υπάρχει περιουσία, θα τεθεί στα χέρια των Διαχειριστών, που θα την διαχειρίζονται προς αποκλειστικό όφελος του/της».

Το νησί της Κέρκυρας ήταν το μοναδικό με κτίριο ιδιόμορφα προσαρμοσμένο για ψυχοπαθείς. Αποτελείται από τρία μικρά δωμάτια. Το Ίδρυμα στεγάστηκε σε κτίριο το οποίο ανήκε στο συγκρότημα των στρατώνων και των οχυρώσεων του προαστίου Αγίου Ρόκκου και χρησιμοποιούνταν ως στρατώνας Μηχανικού. Η Διεύθυνση του Ψυχιατρείου αρχικώς ανετέθη στους γιατρούς της Αγγλικής Φρουράς Hadway και Bonici, με υποδιευθυντή τον Επτανήσιο γιατρό Π. Ζαγκαρόλα

 Επειδή ο αριθμός των τροφίμων μεγάλωνε η Διεύθυνση προέβη στην ενοικίαση νέων κτιρίων στα προάστια Γαρίτσας και Μαντουκιού. Υπό τη μορφή αυτή λειτούργησε μέχρι την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, δηλαδή μέχρι το έτος 1864, οπότε περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο το οποίο ανέλαβε εξ ολοκλήρου τα έξοδα συντηρήσεως και λειτουργίας αυτού.(5)

     Αναλύοντας την δημοσίευση της 2 Ιουλίου 1838 σημειώνουμε, όπως αναφέρεται, ότι οι φρενοβλαβείς τάραζαν την κοινωνία φέρνοντας στο νου της κελιά και αλυσίδες που σήμαινε ότι οι άνθρωποι αυτοί αλυσοδένονταν σε κελιά φυλακών.  Κύριο μέλημα της κυβέρνησης θα πρέπει να ήταν η δημιουργία ενός ιδρύματος μακριά από  κόσμο κι ένα είδος δημοσιότητας πρέπει εξ ανάγκης να συνοδεύει τις εργασίες του.

Ένα δημόσιο ίδρυμα πρέπει να αποκτήσει την συμπάθεια του κόσμου και να καθησυχάσει φόβους που πολύ εύκολα διεγείρονται από την παρουσία των φρενοβλαβών.  Οι επισκέψεις απλής περιέργειας να μην επιτρέπονται ούτε τα ονόματα των τροφίμων να ανακοινώνονται.

Οι μαινόμενοι πρέπει να βρίσκονται σε τόπο ιδιαίτερο και μακριά από άλλους πάσχοντες, επειδή οι κραυγές τους και οι ολολυγμοί τους θα τους προξενούν και ιδιαίτερα στους υποχόνδριους  πολύ ισχυρές και κακές εντυπώσεις. Σίγουρα θεωρείται περιττό να αναφερθεί η ανάγκη διαχώρισης  του αρσενικού από το θηλυκό γένος.  

Ακολουθούν διάφοροι κανόνες λειτουργίας του ιδρύματος από το  άρθρο τις  2-7-1838 . Επισημαίνουμε από αυτούς:

-Πρέπει να μεταχειρίζονται τους πάσχοντες με πάσα δυνατή υπομονή και γλυκύτητα, οσάκις όμως αυτοί χρειάζονται χαλινώσεις είναι πρέπον, ως και εις την περίσταση ταύτη, να φέρονται προς αυτούς με όλη την μετριότητα, μεταχειριζόμενοι μόνο τα μέσα εκείνα τα οποία … είναι από όλους επιδοκιμασμένα και δεν πρέπει εις τους φύλακες να μεταχειρίζονται τους ταλαίπωρους  αυτούς  με απάνθρωπους τρόπους……   

….Μεταξύ των μανιακών σπανίως συμβαίνουν άτοπα από την χρήση των εργαλείων τα οποία αυτοί μεταχειρίζονται στις διάφορες ασχολίες τους, αλλά ακολουθούν συνήθως έριδες μεταξύ των όταν είναι κλεισμένοι.

… Θα ήταν ωφέλιμο ότι οι γυναίκες να απασχολούνται κυρίως στο να πλύνουν, μπαλώνουν και κάμνουν τα φορέματα τα προς χρήση του ιδρύματος και εις τις λοιπές υπηρεσίες αυτού , πάντοτε υπό την επαγρύπνηση των επιστρατιών…και να τις κάμνουν να προετοιμάζουν παντός είδους πανικά.  

…Οι βλάκες δεν πρέπει να είναι δεκτοί στο άσυλο…

-Ένας πάσχων έπρεπε να συνοδεύεται με την ειρημένη επιστολή υποχρέωσης υπογεγραμμένη από δύο εν υπολήψει ανθρώπους και εκφραζόμενη με  τας ακολούθους λέξεις.

Επειδή ο …  ή η….. εστάθει  παραδεκτός ή παραδεκτή ως πάσχων στο Νοσοκομείο των Φρενοβλαβών, το υπάρχον εις την νήσο της Κέρκυρας, ημείς οι υποφαινόμενοι υποχρεούμαστε να πληρώσουμε τα όσα χρήματα προσδιορίσετε  περί της διατροφής του ειρημένου ή της ειρημένης , να τον μετατοπίσουμε ή την μετατοπίσουμε κατ΄ αίτησιν σας, να προβλέψουμε εν περιπτώσει θανάτου περί αυτού ταφής. Υποχρεούμαστε προς δε να τηρούμε πάντοτε εντελή τα αναγκαία έπιπλα, κατά τον τυπωμένο κατάλογο τον οποίον μας δώσατε, ανανεούντες κάθε πράγμα  χρείας καλούσης. Καθ΄ην   όμως περίπτωση θέλαμε λείψει από την εκπλήρωση τούτων των υποχρεώσεων και μετά δέκα ημέρας από εκείνη της ειδοποίησης ήτις ήθελε μας γενεί από τον γραμματέα της επιτροπής της διορισμένης εις την διεύθυνση του Ασύλου, δύνανται οι διευθυντές και η επιτροπή ν’ αναπληρώσουν τα πάντα, με δική σας δαπάνη και εμείς υποχρεούμαστε να εκτελέσουμε ότι μας επιβάλλουν οι κανονισμοί του ιδρύματος.  

 Σε συνέχεια καθορίζονται στον δημοσιευθέντα  κανονισμό του Ιδρύματος τα της ορθής υγιεινής και τα διοικητικά καθήκοντα των εργαζομένων σε αυτό. 

Εικόνες του εσωτερικού του ψυχιατρείου:

Έτσι συνέχισε η λειτουργία του Ψυχιατρείου μέχρι την στιγμή που ανέλαβε την διοίκηση ο Χρήστος Τσιριγώτης.

Ο Χρήστος Τσιριγώτης γεννήθηκε στην Παλιά Περίθεια το 1841 από γονείς αγρότες, τον Ιωάννη και την Κορνήλια. Παιδί πολυπληθούς οικογένειας τελειώνοντας το σκολειό, έκανε το πρώτο δύσκολο βήμα εγκαταλείποντας το χωριό για να πάει στο γυμνάσιο της πόλης.
Περί το 1860, τελειώνοντας το γυμνάσιο, πήγε στην Ιταλία για να σπουδάσει ιατρική στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Είχε προλάβει να εγκαταλείψει την Περίθεια πριν την επιδημία που έπληξε το χωριό το 1863 αποδεκατίζοντας τους νέους. Μετά την Πίζα συνέχισε Ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας κι έπειτα από περίπου 14 χρόνια σπουδών επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου το 1874 διορίστηκε Διευθυντής του Φρενοκομείου. Μέχρι της εποχής εκείνης, όπως γράφει σ’ ένα του βιβλίο ο Τσιριγώτης «…οι Φρενοβλαβείς εν τοις Ιονίοις Νήσοις απεστέλλοντο και εκρατούντο εν τοις δεσμωτηρίοις, αναμεμιγμένοι μετά των εξαμβλωμάτων της κοινωνίας. Εξετίθεντο ούτως εις την χλέβην των κακούργων. Ουδεμία διάκρισις εγένετο μεταξύ του φονέως και του ατυχούς φρενήρους». Η επίδρασις των νέων επιστημονικών αντιλήψεων που είχεν ενστερνισθή ο Τσιριγώτης, διακρίνονται  πλήρως από τη συνέχειαν του βιβλίου του: «…Εάν η Αρμοστεία επεδίωκε την βλετίωσιν της τύχης των φρενοβλαβών, ώφειλε να ανεγείρη ίδιον κτήριον, κατά μίμησιν των Ευρωπαϊκών, ουχί δε να μεταβάλη, οίον διά μαγικής ράβδου, εις Φρενοκομείον πεπαλαιωμένον στρατώνα του Μηχανικού. Διά του μέτρου τούτου απεχωρίσθην μόνον οι φρενοβλαβείς των καταδίκων».(6)

Ο Χρήστος Τσιριγώτης  υπήρξε διευθυντής του ιδρύματος  έως το 1887. Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για τη βελτίωση της λειτουργίας του. Κατήγγειλε την κατάσταση του κτηρίου, το οποίο «προς παν άλλο δύναται να χρησιμεύσει ή ως άσυλο φρενοβλαβών υπό επιστημονική έποψη», την έλλειψη λουτρών απαραίτητων για την καθαριότητα των αρρώστων και για την υδροθεραπεία, την ανάμιξη των αρρώστων «φύρδην μίγδην», ενώ ο χωρισμός των φρενοπαθών κατά «είδος» θεωρούνταν σαν ένα θεραπευτικό μέσο, την αδυναμία του ιδρύματος να οργανώνει την απασχολησιοθεραπεία των αρρώστων, εξ αιτίας της διαρρύθμισης και της κατάστασης του κτιρίου. Η κατάλληλη διαρρύθμιση του φρενοκομείου, σαν θεραπευτικού μέσου, είναι μία από τις βασικές ιδέες της ευρωπαϊκής ψυχιατρικής του 19ου αιώνα. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η επιμονή του Χρήστου Τσιριγώτη, οι συχνές του αναφορές στον Esquirοl(7) και όλες οι προσπάθειες που κατέβαλε προς αυτή την κατεύθυνση. Με το στοχευμένο κίνητρο, την ευσυνειδησία και την εργατικότητά του σε καθημερινή βάση, πέτυχε να μετατρέψει το ψυχιατρείο σε ένα σωστό νοσοκομείο, τα πρότυπα του οποίου ήταν εφάμιλλα με εκείνα των άλλων νοσοκομείων της εποχής στην Ελλάδα. Η εργασία είναι μορφή θεραπείας, δηλώνοντας ότι παρόλο που τα ψυχιατρικά νοσοκομεία των κρατουμένων μπορεί να μοιάζουν με πτώματα χωρίς διάνοια, εξακολουθούν να δικαιούνται σωστή φροντίδα

Πίστευε ότι το φρενοκομείο έπρεπε να είναι κλειστό και να διαθέτει εκτεταμένες γαίες για την εργασία των αρρώστων κατά το είδος των παθήσεων. Εξασφαλιζόταν έτσι καλύτερα η επιστημονική θεραπεία, «αι ηθικαί διασκεδάσεις» και η πειθαρχία. Τα κτίρια θα ‘πρεπε να έχουν ένα ισόγειο και έναν πρώτο όροφο χωρίς κάγκελα στα παράθυρα. Για τους «μανιώδεις» και επικίνδυνους προέβλεπε κελιά με τους τοίχους επιστρωμένους με παπλώματα μελανού χρώματος. Ένα άρθρο του στον Γαληνό - το πιο έγκυρο περιοδικό της εποχής - παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί εκθέτει εν συντομία τις ενδείξεις εισαγωγής στο φρενοκομείο: Ο ιατρός δεν έχει καμία δυσκολία όταν πρόκειται για αρρώστους που ανήκουν στις κατώτερες τάξεις. Διατάσσει αμέσως την εισαγωγή. Ενεργεί παρόμοια όταν πρόκειται  για τεχνίτες, γιατί οι οικογένειες τους δεν είναι σε θέση να αναλάβουν την εκτέλεση των όσων, φαρμακευτικών και ηθικών, διατάσσει ο ιατρός. Όταν πρόκειται για μέλη των ανώτερων τάξεων, ο ιατρός πρέπει επίσης να συμβουλεύει την εισαγωγή. Συχνά οι οικογένειες αρνούνται, γιατί θεωρούν ένα τέτοιο μέτρο σαν ταπεινωτικό. Για τους μελαγχολικούς ο ιατρός παραγγέλλει ταξίδι. Μπορεί να ζητήσει τη μετατροπή μέρους του σπιτιού σε ιδιωτικό νοσοκομείο ... Η πειθαρχία, η περιποίηση των αρρώστων και η πατρική παρουσία του ιατρού σαν προϋποθέσεις για τη βελτίωση των αρρώστων εκφράζονται καθαρά. Τελικά, σε ιδρύματα με κύρια χαρακτηριστικά την ανεπάρκεια του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, τις κακές συνθήκες νοσηλείας και τον συνωστισμό των αρρώστων, ο δρόμος για την ανάπτυξη της «ηθικής θεραπείας» (traitement moral, που γεννήθηκε αυτή την εποχή στη Γαλλία), σαν προδρόμου της ψυχοθεραπείας, ήταν ιδιαίτερα δύσβατος αν όχι αδιάβατος. Η ανεπάρκεια του νοσηλευτικού προσωπικού δίνεται από τα στατιστικά στοιχεία που παραθέτει. Για 95 άνδρες φρενοπαθείς, αντιστοιχούσαν 14 νοσοκόμοι και για 70 γυναίκες, 5 νοσοκόμες. Οι νοσοκόμες ήταν επιπλέον υποχρεωμένες να εξασφαλίζουν τη λειτουργία του πλυντηρίου.

Το έτος 1880 λόγω της ραγδαίας αύξησης του αριθμού των ψυχοπαθών, που πληρωνόταν από τον τότε ιατρό Χρήστο Τσιριγώτη, επιχειρείται η επέκταση του νέου κτιρίου, το οποίο ολοκληρώθηκε μόλις το έτος 1904.

Το 1887 όμως, έφυγε απ΄την Κέρκυρα και πήγε στην Αθήνα για ν’ αναλάβει τη Διεύθυνση του νεοσύστατου τότε Δρομοκαϊτειου Θεραπευτηρίου.

«Ο Χίος ευεργέτης Δρομοκαΐτης κτίζει το 1885, έξω από την Αθήνα, ένα μεγάλο θεραπευτήριον, που φέρνει ως σήμερα το όνομά του. Κατά παράκλησιν του δωρητού όσον και του Χαρ. Τρικούπη ανέλαβεν ο εκ Περιθείας της Κερκύρας Τσιριγώτης την διεύθυνσιν του νέου ιδρύματος. Ήταν ο αρμοδιώτερος της εποχής. Εκτός από την αρίστην κατάρτισιν που είχε, από τις σπουδές και την ανελλιπή ενημέρωσίν του επί των εξελίξεων της Ψυχιατρικής, κατείχεν επί πλέον και την πλουσίαν εμπειρίαν που απέκτησε από το Φρενοκομείον Κερκύρας. Με τις βάσεις που αυτός έθεσε, εξελίχθησαν εις την σημερινήν των μορφήν τόσον το Ίδρυμα της Κερκύρας, όσον και εκείνο των Αθηνών. Το 1903 απεχώρησε από το Δρομοκαΐτειο».

Το απόγευμα της 18ης Σεπτεμβρίου 1919 ο Χρήστος Τσιριγώτης άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στη οδό Αχαρνών 22Α στη Αθήνα. Δεν άφησε απογόνους, άφησε όμως στην Πατρίδα μας τη μεγάλη κληρονομιά του πρωτοποριακού επιστημονικού και ανθρωπιστικού του έργου.

---------------------------------------

1 Ιστορία της Ψυχιατρικής ΗΛΙΑΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ1 , ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ2

2) H ιστορία της Ψυχιατρικής ∆. Πλουμπίδης, Β. Αλεβίζος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου

4) Lord High Commissioner of the Ionian Islands from 1832 to 1835.

5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΗΝ Ψ.Ν.Κ.  ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ     http://www.gnkerkyras.gr/?page_id=3388

6)  Ανδρέας Δημ. Γκούσης. «Χρήστος Τσιριγώτης, ο πρώτος Έλλην Ψυχίατρος»

7) Jean-Étienne Dominique Esquirol (3 February 1772 – 12 December 1840) was a French psychiatrist.

⁽⁸⁾ Dialogues in Clinical Neuroscience & Mental Health Dialogues in Clinical Neuroscience & Mental Health, 2020, Volume 3, Issue 4, p. 236-243

Corresponding Author: Georgios Panteleakos, Phd History of Medicine, National and Kapodistrian University of Athens, Athens MedicalSchool, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

e-ISSN: 2585-2795 • Printed-ISSN: 2654-1432 DOI: 10.26386/obrela.v3i4.144

The mental illness of Yannoulis Chalepas Georgios Panteleakos National and Kapodistrian University of Athens, Athens Medical School, Greec

9) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ Τμήμα Νοσηλευτικής ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής

10) Ανδρέα Γκούση: «Χρηστος Τσηριγώτης»