Corfu Museum

Petsalis: Collection Of Corfu Island,Greece documents

Η φιλία και η συνεργασία Καποδίστρια-Μουστοξύδη

Η εγκύκλιος εκπαίδευση του Ιωάννη Καποδίστρια άρχισε στην Κέρκυρα στο μοναστηριακό σχολείο της Αγίας Ιουστίνης το οποίο διηύθυναν φραγκισκανοί μοναχοί. Αυτό δεν αποτελούσε ένδειξη παρέκκλισης προς τον ρωμαιοκαθολικισμό εκ μέρους του πατέρα του, έστω κι αν αυτός ήταν εγγεγραμμένος στο Libro d’ Oro ως μέλος της «λατινικής αριστοκρατίας». Ήταν απλώς αναγνώριση του γεγονότος ότι η καλύτερη διαθέσιμη εκπαίδευση βρισκόταν στα χέρια της Καθολικής Εκκλησίας. Η εκπαίδευση γινόταν στα ιταλικά, τα οποία ήταν και η πρώτη γλώσσα της οικογένειας. Ελληνικά σχολεία υπήρχαν ελάχιστα, και τούτο όχι επειδή η γλώσσα επισήμως διωκόταν, αλλά επειδή δεν υπήρχε κίνητρο να μάθει κάποιος ελληνικά υπό την ενετική κυριαρχία. Ο Καποδίστριας, πάντως, σπούδασε τη μητρική του γλώσσα με έναν ιδιώτη δάσκαλο, τον Ανδρέα Ιδρωμένο, όπως έκαναν πολλοί νεαροί Επτανήσιοι, συμπεριλαμβανομένου και του φίλου και μελλοντικού συνεργάτη του,  Ανδρέα Μουστοξύδη (1  )

 

Η Ελληνική Επανάσταση είχε δύο άξονες. Τον εσωτερικό που ρωμαλέα παλληκάρια έχυσαν το αίμα τους, αλλά και τον εξωτερικό, όπου το πνεύμα των διεσπαρμένων ελληνικών εστιών, απέκτησε μια πνευματική ευφορία και μια αγάπη των μελών τους για το έθνος. Ιδρύεται το 1814, ένα χρόνο μετά από την αντίστοιχη της Αθήνας, από τον Ιωάννη Καποδίστρια η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης. Όταν ο Καποδίστριας βρίσκονταν στη Βιέννη  για τις εργασίες του πολύ σημαντικού Συνεδρίου των Ηγεμόνων, γνωστότερου ως Συνέδριο της Βιέννης,  ενημερώθηκε από τον Άνθιμο Γαζή για τους σκοπούς της Φιλόμουσου Εταιρείας της Αθήνας που τελούσε υπό την προστασία της Αγγλίας.  Τότε ο Ι. Καποδίστριας , για αντιστάθμιση της αγγλικής επιρροής στον ελλαδικό χώρο, ενημερώνοντας τον Τσάρο, βρήκε την ευκαιρία και ανέλαβε την ίδρυση ομώνυμης εταιρείας με έδρα τη Βιέννη, συντάσσοντας ο ίδιος στη γαλλική γλώσσα το καταστατικό της. Η πρόταση που έκανε στον Τσάρο:

«Οι Άγγλοι ίδρυσαν ήδη εν Αθήναις εταιρείαν με τον φαινομενικόν σκοπόν της συλλογής και της διατηρήσεως των αρχαιοτήτων. Ας ακολουθήσωμεν το παράδειγμα τούτο, εφαρμόζοντες αυτό ουχί προκειμένου περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος και του μέλλοντος και παρέχοντες βοήθειαν τινά εις τους πτωχούς Έλληνας νέους τους διψώντας παιδείαν».

 

Με τη Φιλόμουσο Εταιρεία δημιουργείται ένα έντονο φιλελληνικό ρεύμα με πολλά μέλη που πρόσφεραν αξιόλογα ποσά για τον σκοπό της.

Πρώτος και κορυφαίος συνδρομητής γράφτηκε φυσικά ο ίδιος ο Καποδίστριας και ακολούθησε ο Τσάρος ο οποίος πρόσφερε 200 Ολλανδικά δουκάτα, η Τσαρίνα που πρόσφερε 100, ο Ιγνάτιος καθώς και οι περισσότεροι παραδουνάβιοι ηγεμόνες. Τελικός μακροχρόνιος σκοπός  της «φιλόμουσου εταιρείας» ήταν ο πλήρης εξελληνισμός όλων των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων  που βρίσκονταν υπό την Οθωμανική κυριαρχία και την ένωση τους σε ένα ενιαίο ισχυρό ανεξάρτητο κράτος. Πολύ φιλόδοξος στόχος.

Τόσο ο Καποδίστριας όσο και ο Αδαμάντιος Κοραής στο Παρίσι, επιθυμούσαν τον «φωτισμό του Γένους» που θα οδηγούσε νομοτελειακά και στην ανάσταση του. Αυτές ήταν οι σκέψεις και των δύο ανδρών για να μπορέσει ένα έθνος ακαλλιέργητο, να αποκτήσει τις βάσεις για την ανάστασή του δηλ. να διδαχθούν οι Έλληνες την Ελλάδα.  Έτσι ο χαρακτήρας της «φιλόμουσου εταιρείας» ήταν κυρίως εκπαιδευτικός κι όχι άμεσα επαναστατικός. Υποτίθεται ότι μετά από μια μακρά περίοδο παίδευσης του Ελληνικού Έθνους, θα προέκυπταν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν την εθνική επανάσταση των Ελλήνων. Αυτή ήταν η μεγάλη ιδέα για τον εκ βάθρων ξεσηκωμό.

  Ήταν και ένα σωστό ιδεολόγημα που στηρίζονταν σε ορθολογική βάση. « Ας φτιάξουμε πρώτα Ελληνική συνείδηση μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς και εκεί να στηρίξουμε τα θεμέλια της Επανάστασης μας.»

 

Αποδεδειγμένο είναι ότι από πολύ παλιά  η παιδεία κατέχει το κλειδί που απαλλάσσει τον άνθρωπο από κάθε μορφή δυνάστευσης. Ο Καποδίστριας, οπαδός της εκπαίδευσης, το είχε βιώσει και το γνώριζε καλά αυτό. Πίστευε λοιπόν σωστά ότι οι Έλληνες εργαζόμενοι σκληρά στο «στάδιον των γραμμάτων» θα προσέγγιζαν και την, τόσο αδιαπραγμάτευτα ποθητή, πολιτική ελευθερία. Γι’ αυτό καλούσε και συμβούλευε τους συμπατριώτες του να υπηρετήσουν την Παιδεία: «Αφήσατε να ενεργήσουν αι ισχυραί ταύται κινητήριοι δυνάμεις. Να έχετε εμπιστοσύνην εις τον χρόνον»,τους έλεγε συχνά.

«Ποιος εξάλλου μπορούσε να υποστηρίξει τότε, μέσα στο πνεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ότι οι Έλληνες έπρεπε να μείνουν απολίτιστοι και αμόρφωτοι;» αναφέρει η Ρωξάνδρα Στούρτζα.

Ίσως αυτές οι σκέψεις οδήγησαν τον Καποδίστρια να συστήσει στον Υψηλάντη και την Φιλική Εταιρεία ότι δεν έφτασε η ώρα για τον ένοπλο αγώνα.

 Το Φθινόπωρο του 1822 πραγματοποιείται  Συνέδριο στη Βερόνα της Ιταλίας ,για να εξεταστούν από τις μεγάλες δυνάμεις τα επαναστατικά γεγονότα των τριών Χερσονήσων της Νότιας Ευρώπης, (Ισπανία-Ιταλία-Ελλάδα).

Εκεί έπρεπε το ελληνικό ζήτημα να τεθεί ως απελευθερωτικός αγώνας κι όχι ως  ανατροπή της κοινωνικής τάξης. Η τέτοιας μορφής ανατροπή ήταν κι ο μεγάλος φόβος της Ιεράς Συμμαχίας που εκπροσωπούνταν από τον Μέτερνιχ. Σε όλα είναι έντονη η πολιτική επίδραση του “Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού”. Το ίδιο φάνηκε και στα μάτια των Μοναρχών, με την ψήφιση του Συντάγματος της Επιδαύρου.

Σε αναφορά της αστυνομίας του Γκρατς προς τον διοικητή της επαρχίας Στυρίας με ημερομηνία 19 Δεκεμβρίου 1815, διαβάζουμε: «Ο γνωστός Κόμις Καπιδίστριας ίδρυσεν εν συνεννοήσει μετά του Έλληνος Μητροπολίτου Ιγνατίου και άλλων λογίων Ελλήνων μίαν Εταιρείαν των Ελλήνων Φιλομούσων, η οποία επιδιώκει την μεταλαμπάδευσιν ευρωπαϊκού πολιτισμού και εις την Ελλάδα, προς ον σκοπόν και ίδρυσαν εν Αθήναις ένα Γυμνάσιον. Η εν λόγω εταιρεία δρα κατά το πλείστον μυστικώς, ζητούσαν μέλη και χρηματικήν υποστήριξιν. […] επιδιώκεται δια της Εταιρείας όχι μόνον η μόρφωσις των Ελλήνων, αλλά και άλλοι πολιτικοί σκοποί, όπερ συνάγεται και εκ του ότι διοικούν την εν λόγω Φιλόμουσον Εταιρείαν οι δύο εν αρχή μνημονευθέντες άνδρες,οι οποίοι ευρίσκονται εις ρωσικάς υπηρεσίας»

 

Στη Φιλόμουσο Εταιρεία της Βιέννης παρατηρούνται κάποια ευοίωνα σημεία.1ον)  μια συνεχώς εντεινόμενη θέληση να ξεπεραστεί η παρακμή και 2ον)να ανανεωθεί η κοινοτική ζωή σε όλους τους τομείς. Αυτά συνοψίζονταν αφενός σε ένα κλίμα πνευματικής ευφορίας στις ελληνικές εστίες του εξωτερικού κι αφετέρου  ενέπνεε και καλλιεργούσε   ένα κύμα ενθουσιασμού. Από την άλλη, βοηθούσε πολύ η δημιουργική παρουσία στην Ιταλία και ειδικότερα στη Βενετία, των δύο δραστήριων στελεχών της Εταιρείας αυτής, του ιστορικού και φιλόλογου, προσωπικού φίλου του Καποδίστρια, Ανδρέα Μουστοξύδη (1785-1860) και του  Ζακυνθινού διπλωμάτη, πρόξενου της Ρωσίας στη Βενετία, Σπυρίδωνα Ναράντζη (+1833 ci.) (2  )

Ο Καποδίστριας (1776-1831) και ο Μουστοξύδης (1785-1860) σχεδόν συνομήλικοι Κερκυραίοι, συνδέθηκαν με πολύ στενή φιλία όταν συναντήθηκαν  στη Ζυρίχη κι έγιναν συνεργάτες. Ήταν και οι δύο οπαδοί του διαφωτισμού.  

Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης και της καταπίεσης των κληρονομικών εξουσιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν η Τρίτη στον κόσμο επανάσταση που δεν έφερε κληρονομικό άρχοντα. Πρώτη ήταν της Αμερικάνικης Ανεξαρτησίας, δεύτερη η Γαλλική και τρίτη η Ελληνική.   Σύμφωνα με το σύνταγμα της Τροιζήνας 1827 άρθρο 121 «Η διάρκεια του Κυβερνήτου είναι επταετής.»

Προς επαλήθευση των πιο πάνω παραθέτουμε το Κεφ. Ε! του Συντάγματος του 1827.

Από τις επιστολές που αντάλλασσε ο Ι. Καποδίστριας με τον Ανδρέα Μουστοξύδη προκύπτει επίσης η σημαντική συμβολή του μετέπειτα Κυβερνήτη στο συγγραφικό έργο του δεύτερου. Τον Ιανουάριο του 1823 ο Καποδίστριας παρακαλεί τον Μουστοξύδη να μετακομίσει στην Ελβετία και να φέρει μαζί του βιβλία και σημειώσεις "από τις πιο ένδοξες εποχές της πατρίδας μας" με ένα σκοπό: την εκπόνηση εργασίας για την ιστορική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας από τα αρχαία χρόνια. Αναφέρει χαρακτηριστικά: " [...] είναι μέσα σε αυτά τα βιβλία που θα βρούμε ποιο είναι το νήμα που συνδέει με τρόπο ξεχωριστό τους σημερινούς Έλληνες με εκείνους που κατοικούσαν στην ίδια γενέθλια γη και κατείχαν σημαντική θέση μέσα στον κόσμο της Ηθικής και της Πολιτικής."

Ο Μουστοξύδης πήγε στην Ελβετία τον επόμενο χρόνο (1824). Το 1825 εξέδωσε στο φλωρεντινό περιοδικό Antologia άρθρο με τίτλο "Κάποιες σκέψεις γύρω από την ελληνική γλώσσα" (Alcune considerazioni sulla presente lingua de'Greci) για το οποίο απέσπασε πολλούς επαίνους. Σε αυτό παρουσίαζε ακριβώς ό,τι είχε σκεφτεί να γράψει ο Καποδίστριας. Σε επιστολή του προς τον Καποδίστρια, ο Μουστοξύδης αναφέρει: "Ελπίζω σε λίγες μέρες να σας στείλω μια εργασία μου που βγήκε στο Antologia. Σας ανήκει ουσιαστικά, διότι είστε εσείς, αγαπητέ μου Κόμη, που μου δώσατε το θέμα". (3)

 

Η δραστηριότητα της Φιλόμουσου Εταιρίας επικεντρώνετε σε τέσσερις τομείς: στον οργανωτικό, τον οικονομικό, τον εκπαιδευτικό και τον φιλανθρωπικό. 

 Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του Καποδίστρια και  μετέπειτα Κυβερνήτη, κάλεσε τον Μουστοξύδη ως συνεργάτη του ειδικά για την αναμόρφωση και σύσταση του εκπαιδευτικού συστήματος των Ελλήνων. Ο Καποδίστριας υιοθετεί την εξάπλωση της βασικής εκπαίδευσης στο λαό με την αλληλοδιδακτική μέθοδο. Ο προσανατολισμός του συναιρεί τα επαναστατικά αιτήματα και την πίστη των Ελλήνων διαφωτιστών ότι η στοιχειώδης εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει εγγύηση για ελευθερία, προκοπή και κοινωνική ηρεμία. Τα εκπαιδευτικά μέτρα που παίρνει είναι λαϊκά. Βραχυπρόθεσμα δεν προσανατολίζεται στην ίδρυση σχολείων για προνομιούχους. Ο Καποδίστριας πιστεύει στην αναγκαιότητα της εθνικής αγωγής για ένα λαό, όπως ο ελληνικός, που έβγαινε από μια μακροχρόνια δουλεία.

 

Οι ισχυρές Ελληνικές κοινότητες της Ιταλίας ήταν αυτές της Τεργέστης, της Βενετίας, της Αγκώνας,  και του Φιούμε.

Η Φιλόμουσος Εταιρεία,   είχε εκπροσώπους — και μάλιστα ένθερμους — και στη Βενετία. Από αυτούς θα πρέπει ασφαλώς να μνημονευθούν ο Ανδρέας Μουστοξύδης και ο Σπυρίδωνας Ναράντζης. Και δεν είναι άνευ σημασίας το γεγονός ότι το 1819, που πέρασε από  τη Βενετία ο Ιωάννης Καποδίστριας, έγιναν συντονισμένες προσπάθειες για την επανεξέταση των εκπαιδευτικών προβλημάτων των Ελλήνων της περιοχής. Στις 28 Φεβρουαρίου 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας φρόντισε να σταλούν στον Ανδρέα Μουστοξύδη, για τη Βιβλιοθήκη της Σχολής, ("Ελληνικό Κολλέγιο Θωμά Φλαγγίνη"),  22 τόμοι με έργα Ελλήνων κλασσικών, που είχαν εκδοθεί με την επιμέλεια του Αδαμάντιου Κοραή.

Με τις προσφορές η Βιβλιοθήκη συγκέντρωσε 90 τόμους Ελλήνων ιστορικών κι εκκλησιαστικών συγγραφέων, 14 Λατίνων, 26 Ιταλών κι έναν του Γάλλου καρδινάλιου Richelίeu. Όλα αυτά έπεισαν την Κοινότητα να προχωρήσει στην ανασύσταση μιας συγκροτημένης και συστηματικής βιβλιοθήκης στο κτίριο της Φλαγγινείου. Με απόφαση της 15ης Μαρτίου 1828, πήρε τα πρώτα μέτρα με  σκοπό την μετατροπή της σε Ελληνικό πολιτιστικό κέντρο και  με ειδική εγκύκλιο σε ομογενείς της Βενετίας, αλλά κι άλλων περιοχών, ζήτησε τη συνδρομή τους ή σε χρήματα ή βιβλία, για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης. Η είδηση για την επανασύσταση της Βιβλιοθήκης του κολλεγίου του Κερκυραίου Φλαγγίνη, είχε πλατιά απήχηση όχι μόνο ανάμεσα στα μέλη της Αδελφότητας, αλλά και στις άλλες ελληνικές παροικίες. Η απόφαση πάρθηκε την κατάλληλη στιγμή. Η επανιδρυμένη σχολή Φλαγγίνη γνώριζε τότε τις πιο καλές στιγμές της. Με διευθυντή τον Βαρθολομαίο Κουτλουμουσιανό κι επόπτες τον Ανδρέα Μουστοξύδη και τον Κωνσταντίνο Καβάκο, θεωρούνταν από τον Ιωάννη Καποδίστρια  ένα από τα πιο σωστά οργανωμένα σχολεία του απόδημου ελληνισμού. Υπήρχαν μάλιστα τότε και προοπτικές για την αύξηση του αριθμού των μαθητών της σχολής με αποστολή ορφανών από την Ελλάδα. (4)

Σαν απάντηση στην έκκληση της Αδελφότητας, άρχισαν να φθάνουν από παντού Βιβλία και χρήματα. Ανάμεσα στους δωρητές συναντούμε και ονόματα πολλών μελών  της γειτονικής ελληνικής κοινότητας της Τεργέστης. Τα περισσότερα από τα Βιβλία που στάλθηκαν τότε ήταν εκδόσεις Ελλήνων κλασσικών και εκκλησιαστικά συγγράμματα. Από τα ξενόγλωσσα σημαντικός ήταν ο αριθμός των ιταλικών και των λατινικών έργων. Πολύ λιγότερα ήταν τα συγγράμματα Γάλλων συγγραφέων κι ελάχιστα Άγγλων. Έτσι, ως το Φεβρουάριο του 1830 η ισχνή Βιβλιοθήκη της Φλαγγινείου σχολής απέκτησε 455 διάφορα συγγράμματα.

Ο Καποδίστριας όταν ακόμη βρισκόταν στο Βερολίνο, έναν από τους σταθμούς της περιοδείας του στην Ευρώπη,   απεύθυνε τον Ιούλιο του 1827 επιστολή στον Ανδρέα Μουστοξύδη, ζητώντας να του προμηθεύσει, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, έναν κατάλογο με τα ονόματα όλων των ορφανών και των απόρων παιδιών τα οποία  οι καταστροφές και οι στερήσεις της επαναστατημένης Ελλάδας αναγκαστικά είχαν οδηγήσει στις πόλεις της Ιταλίας. Τον παρακαλούσε ακόμη ότι θα επιθυμούσε πολύ, αν αυτό ήταν εφικτό, να μεταβεί ο ίδιος στο Παρίσι και να του παραδώσει τον κατάλογο. Σκοπός της προσπάθειας αυτής, ήταν, νομίζουμε, να μπορέσει να αντιληφθεί την ικανότητα των προσφύγων μαθητών και  την πνευματική δραστηριότητα που επικρατούσε στις παραπάνω πόλεις. Πρόθεση του ήταν να κρίνει κατά πόσον θα μπορούσε να οργανώσει μια συστηματική και ολοκληρωμένη εκπαίδευση, στην οποία να συμμετέχουν μαθητές απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα των Ελλήνων της Ιταλίας. Απαντώντας ο Μουστοξύδης, τον Νοέμβριο του 1827, τον πληροφορεί ότι υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός παιδιών, 117 αγόρια και κορίτσια, στην Τεργέστη, Βενετία και Αγκώνα . (5)

Έτσι λίγο αργότερα διαπιστώνουμε σε μια απαντητική επιστολή του μετέπειτα Κυβερνήτη προς τον Μουστοξύδη την 7η Δεκεμβρίου 1827, την επιθυμία του να επιθεωρήσει ο ίδιος ο Μουστοξύδης το σχολείο της Αγκώνας, γιατί ο έφορός του Γεώργιος Φραγγιάδης «δεν ήταν και τόσο γραμματιζούμενος».

Λίγες μέρες αργότερα, ο Κυβερνήτης ανακοινώνει, στον Μουστοξύδη, ότι ζήτησε από τον κ. Dufart στο Παρίσι να του αποστείλει τρία κιβώτια με τα συγγράμματα του Κοραή, για να μοιραστούν στα σχολεία της Αγκώνας, της Τεργέστης και της Βενετίας. Για το ίδιο ζήτημα είχε γράψει λίγο πιο πριν, στις 20 Νοεμβρίου 1827 και στον Κοραή τα εξής : «Ο κ.Dufart θέλει σας ζητήσει τρία αντίτυπα των πονημάτων και θέλει σε πληρώσει την τιμήν των με την έκπτωση οποίαν η πατριωτική γενναιοψυχία σου θέλει συγχωρήσει. Εξεύρω ότι τα κατά σε χρηματικά είναι στενά, αλλ’ ελπίζω ότι εις ολίγον καιρόν θέλει παύσει η τοιαύτη στενοχώρια σου». Στις 2 Δεκεμβρίου 1827 του γράφει: «Να είσαι βέβαιος ότι πάω στην Ελλάδα με σκοπούς σαφείς οι οποίοι, εάν λάβουν τη βοήθεια των ομογενών μας και σε κάποιο βαθμό των περιστάσεων, μπορούν να αποδείξουν, ελπίζω, ορθή την καλή σου γνώμη για μένα. Σου εύχομαι λοιπόν, άνδρα σεβάσμιε, υγεία και μακροβιότητα για να κρίνεις τους σκοπούς μου αυτούς, και - τολμώ να πω - για να χαρείς τους καρπούς τους. Ωστόσο, πρόσφερε τη βοήθειά σου στα σχολεία, τα οποία εδρεύουν προσωρινά στην Τεργέστη, τη Βενετία και την Αγκώνα, προς όφελος των Ελληνοπαίδων, τα οποία έριξαν στα παράλια της Αδριατικής οι συμφορές της πατρίδας».( 6 )

 

Ο Μουστοξύδης, απαντώντας στον Καποδίστρια, τον  Φεβρουάριο του 1828 , του υπενθυμίζει ότι δεν θα παραλείψει να δέσει τα βιβλία στις ράχες και τις γωνίες, όπως εκείνος είχε υποδείξει με  επιστολή του την 23η  Νοεμβρίου/3 Δεκεμβρίου 1827. Περιμένει όμως την άδεια του για να  ζητήσει πάλι από τον κ. Dufart ή αλλιώς να προσπαθήσει να τα αγοράσει στη Βενετία αποφεύγοντας έτσι τα έξοδα μεταφοράς τους, που διπλασίαζαν περίπου την τιμή τους. Εκτός  την αποστολή αυτή, ο Μουστοξύδης ήταν επιφορτισμένος από τον Καποδίστρια για την εξεύρεση και άλλων βιβλίων στη Βενετία και το παπικό κράτος. Τα δοκίμια αυτά, κυρίως με θρησκευτικό περιεχόμενο, ό Κυβερνήτης τα θεωρούσε απαραίτητα για τα σχολείο της Ιταλίας. Ζητούσε δηλαδή να αποσταλούν τα δύο σώματα των λόγων του Ηλία Μηνιάτη, ένα για το κάθε σχολείο, ένα για την εκκλησία της κοινότητας, μερικά αντίτυπα της ορθοδόξου κατηχήσεως και το Κυριακοδρόμιο του Θεοτόκη. Κοντά σ’ αυτά επιθυμούσε ακόμη μια προσεγμένη μετάφραση των συγγραμμάτων του Πλούταρχου στην ελληνική γλώσσα και μερικά δόκιμα ιταλικά εγχειρίδια.(7  )

Ιδιαίτερα ευαίσθητοι την εποχή αυτή σε ότι αφορούσε τη ρωσική πολιτική διείσδυση στην Ιταλική και την ελληνική χερσόνησο ήταν οι Αυστριακοί  . Επόμενο λοιπόν ήταν να παρακολουθούνται συστηματικά οι Έλληνες  που εκπροσωπούσαν επίσημα ή ήταν ύποπτοι ότι εξυπηρετούσαν ανεπίσημα ρωσικά πολιτικά συμφέροντα. Στόχος των αυστριακών κατασκόπων ήταν κατά κύριο λόγο, ο Έλληνας πρόξενος της Ρωσίας στη Βενετία Ιππότης Σπυρίδωνας Ναράντζης,ο υποπρόξενος Μάριος Φίλης, ο Έλληνας πρόξενος της Ρωσίας στην Τεργέστη Καίσαρας Πελλεγρίνος, ο επίσημος Έλληνας πρόξενος της Ρωσίας στο Τουρίνο Γεώργιος Μοτσενίγος, ο τότε λόγιος Ανδρέας Μουστοξύδης, ο πρόσφυγας στην Πίζα μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας 'Ιγνάτιος και φυσικά ο Ιωάννης Καποδίστριας. Η περίπτωση του διακεκριμένου Έλληνα φιλόλογου Ανδρέα Μουστοξύδη, που θεωρούνταν από τους πιο ένθερμους υποστηριχτές της ρωσικής πολιτικής στον ελληνικό κόσμο, έχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο γιατί διατηρούσε στενούς δεσμούς με το συμπατριώτη του Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά και γιατί ασκούσε σημαντική επιρροή στην ελληνική Κοινότητα  της Βενετίας, της οποίας άλλωστε υπήρξε δραστήριο μέλος κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής του (1821-1829).

Όλες αυτές οι προσωπικότητες που κινούσαν το  ενδιαφέρον των αυστριακών, ήταν συνδεμένες με τις προσπάθειες για την επέκταση της δραστηριότητας της Φιλόμουσου Εταιρείας στην περιοχή της Βενετίας.

Στις 27-5-1820 ο διευθυντής της αστυνομίας της Βενετίας υπέβαλε έκθεση όπου έγραφε και τα εξής: «…εις Πίζαν ήδη ευρίσκεται από τινων ετών ο πρώην μητροπολίτης της Βλαχίας Ιγνάτιος, ο οποίος, μετά την ειρήνην του Βουκουρεστίου την συναφθείσαν μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, ηναγκάσθη ως ρωσόφιλος να φύγη από την Τουρκίαν και λαμβάνει από την εποχήν εκείνην σημαντικήν σύνταξιν από την Πετρούπολιν και καθώς εχρησιμοποιείτο εις το Βουκουρέστιον δια την εκπαίδευσιν των Βλάχων και των Ελλήνων δια τους σκοπούς και τας βλέψεις της ρωσικής πολιτικής, εξακολουθεί και τώρα την αυτήν εργασίαν και ευρίσκεται εις στενάς σχέσεις με τους πράκτορας της Ρωσίας και της Ιταλίας. Γνωρίζω επίσης από ασφαλή πηγήν, ότι ο Καποδίστριας, ως αρχηγός της Εταιρείας των Φιλομούσων, διέταξεν όλους τους Έλληνας σπουδαστάς, οι οποίοι εστάλησαν από την Εταιρείαν αυτήν προς τελειοποίησιν των σπουδών των εις τα πανεπιστήμια της Γερμανίας και ιδίως της Γοττίγγης, όπως αμέσως αναχωρήσουν από τα πανεπιστήμια αυτά και μεταβούν εις Πίζαν, όπου θα λάβουν οδηγίας. Επειδή η συγκέντρωσις αύτη εις Πίζαν Ελλήνων και Βλάχων σπουδαστών, όπου ευρίσκεται ο πρώην μητροπολίτης Ιγνάτιος, φαίνεται ότι έχει σκοπόν πολιτικόν, όχι μόνον εκ μέρους του Καποδίστρια αλλά μάλλον εκ μέρους της ρωσικής κυβερνήσεως, θεωρώ καθήκον μου να παρακαλέσω Υμάς, όπως λάβητε τα μέτρα εκείνα…».(8)

Στην ενίσχυση του έργου της φιλόμουσου στην περιοχή της Βενετίας απέβλεπε και ο Καποδίστριας, όταν, περνώντας από τη Βενετία τον Ιανουάριο του 1819, συνεργάστηκε στενά με τους κύριους φορείς  της αλλά κι άλλους διακεκριμένους 'Έλληνες της παροικίας. Είναι ενδεικτικό πως ένας από τους στόχους  των επαφών αυτών ήταν  να πείσει τους νέους που συνάντησε στη Βενετία να αφοσιωθούν στις σπουδές τους. Η έλλειψη πολιτικού χαρακτήρα στις εκδηλώσεις αυτές του 'Έλληνα διπλωμάτη, δεν εμπόδισε τις αυστριακές αρχές να παρακολουθήσουν στενά τις κινήσεις του.

Η στάση των Ελλήνων της Βενετίας έναντι του εθνικού ζητήματος υστερούσε οπωσδήποτε σε δυναμισμό, αν συγκριθεί με τη δραστηριότητα άλλων κοινοτήτων της Ιταλίας. Πολλοί μάλιστα ένιωθαν και κάποια πικρία εξαιτίας των ζημιών που είχαν υποστεί στο εμπόριο τους από τις εχθροπραξίες στην ανατολική Μεσόγειο.  Ιδιαίτερα δριμύς στις κρίσεις του για τον περιορισμένο πατριωτικό ζήλο των Ελλήνων της Βενετίας ήταν ο Ανδρέας Μουστοξύδης. Σαν ένας από τους κύριους μοχλούς στις πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του μαχόμενου έθνους, ο Μουστοξύδης διαπίστωνε με πίκρα πόσο μάταιες ήταν οι προσπάθειές του να πείσει τα εύπορα μέλη της κοινότητας να συνεισφέρουν στον αγώνα.  Παρατηρούσε μάλιστα πως η επαγρύπνηση της αυστριακής αστυνομίας αποτελούσε πρόσχημα για την εθνική τους νωθρότητα. Ενδεικτικό επίσης για το κλίμα  που επικρατούσε τότε στην παροικία είναι το περιεχόμενο αναφορών της αυστριακής αστυνομίας, στις οποίες γίνεται λόγος για τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούσε ο Μουστοξύδης κυρίως να κεντρίζει τη φιλοπατρία των συμπατριωτών του. Ανάμεσα στους τρόπους αυτούς ήταν η κυκλοφορία μεταξύ των μελών της παροικίας, πατριωτικών ποιημάτων και λόγων που αφορούσαν την ελληνική ανεξαρτησία. 'Ήδη από την αρχή της Επανάστασης ο ακαταμάχητος Μουστοξύδης μοίραζε το χρόνο του ανάμεσα στην αναδιοργάνωση της σχολής της παροικίας και την περίθαλψη των ελλήνων προσφύγων . Οι πόρτες το σπιτιού του είχαν ανοίξει φιλόξενα σε γυναίκες και γέρους, που ποικίλα πολεμικά γεγονότα είχαν αναγκάσει να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να καταφύγουν στη Βενετία. Ανάμεσα στους πρόσφυγες αυτούς άλλωστε, το 1825, ο σαραντάχρονος τότε Μουστοξύδης διάλεξε τη σύντροφο της ζωής του, τη 18χρονη ορφανή Κυπριωπούλα  Πεζούνα Χάρτα.

Τη φιλοτιμία των Ελλήνων της Βενετίας υποκινούσε και ο ίδιος ο Καποδίστριας, που ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την περίθαλψη και τη μόρφωση των ορφανών του πολέμου. Πολύτιμος βοηθός και συμπαραστάτης στις προσπάθειές του αυτές στάθηκε και πάλι ο στενός του φίλος Ανδρέας Μουστοξύδης.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου ο Μουστοξύδης πήγε στο Παρίσι. Ασφαλώς  είχε την ευκαιρία, σε αλλεπάλληλες συναντήσεις με τον Καποδίστρια , να συζητήσει τα ζητήματα που τους απασχολούσαν και να  σχεδιάσουν την κοινή γραμμή δράσης. Εκεί οπωσδήποτε συζητήθηκε και το ενδεχόμενο της μετάκλησης του Μουστοξύδη στην Ελλάδα, όπου θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες. Ο Μουστοξύδης εγκατέλειψε τη γαλλική πρωτεύουσα στις αρχές Νοεμβρίου του 1827 και μέσω Τουρίνο- Μπολόνιας έφτασε στη Βενετία, ενώ ο Καποδίστριας τον ίδιο μήνα, ακολουθώντας το ίδιο δρομολόγιο, ταξίδευε για την Αγκώνα. Από την πόλη αυτή ο Καποδίστριας έστειλε στα τέλη του ιδίου μήνα, πλήθος επιστολών σε διαπρεπή στελέχη της ελληνικής παροικίας της Βενετίας, ζητώντας τη συνεισφορά τους για την αποκατάσταση των ορφανών του πολέμου. Τα χρήματα θα συγκεντρώνονταν σε ειδικό ταμείο . Ο Καποδίστριας  ένοιωθε  ικανοποίηση για την προσφορά των σχολείων της Βενετίας και της Τεργέστης, τα οποία θεωρούσε ότι ήταν καλά οργανωμένα κι ότι μπορούσαν να χρησιμεύσουν σαν πρότυπο για την οργάνωση παρόμοιου σχολείου στην Αγκώνα. Η παρουσία εξάλλου του Μουστοξύδη και του έμπειρου δασκάλου Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού στη Βενετία την εποχή αυτή, ήταν εγγύηση για τη σωστή δουλειά που θα μπορούσε να γίνει στον τομέα της εκπαίδευσης των νέων. Πραγματικά, ο Μουστοξύδης ικανοποιώντας την επιθυμία του  μετέπειτα Κυβερνήτη για εισαγωγή νέων μαθητών στο ελληνικό σχολείο της παροικίας, ζήτησε με υπόμνημα  του στις αυστριακές αρχές να του επιτρέψουν να αναδιοργανώσει το ελληνικό σχολείο της Βενετίας προσλαμβάνοντας δασκάλους γερμανικής και γαλλικής γλώσσας, καθώς και σχεδίου. Οι Αυστριακοί όμως αντικρούουν με κάποιο σκεπτικισμό την πρόταση. Υποπτεύονταν ότι κάτω από το πρόσχημα της παιδείας, της φιλανθρωπίας και της βοήθειας προς τα ορφανά κρύβονταν ίσως άλλοι στόχοι, συνδεδεμένοι με μυστικές πατριωτικές οργανώσεις. Οπωσδήποτε το ενδιαφέρον του Μουστοξύδη προκάλεσε την ευγνωμοσύνη του Καποδίστρια, που τον Απρίλιο του 1828 ετοιμαζόταν να στείλει από την 'Ελλάδα μεγάλο αριθμό μαθητών στα σχολεία των τριών Κοινοτήτων.(9)

 

 

Οι κινήσεις και οι επαφές του Μουστοξύδη παρακολουθούνταν στενά καθ’ όλη τη διάρκεια και μέχρι το τέλος της παραμονής του στη Βενετία(1829).

Ο Μουστοξύδης, ύστερα από πρόσκληση του Κυβερνήτη, φθάνει στην Αίγινα τον Οκτώβριο του 1829. Οργανώνει την εθνική παιδεία και συνδέει το όνομά του με την ίδρυση της Βιβλιοθήκης  αλλά και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η ευρυμάθεια και το πολυσχιδές των ενδιαφερόντων του συμπεριλάμβαναν και την αρχαιολογία.

Ο Μουστοξύδης ήταν τότε ένας απ’ τους ελάχιστους Έλληνες που γνώριζε ιστορία και ίσως ο μόνος που ήξερε από αρχαιολογία. Αμέσως έβαλε τον κυβερνήτη να υπογράψει διάταγμα με το οποίο απαγορευόταν η πώληση και η εξαγωγή αρχαιοτήτων, καθώς και κάθε ανασκαφή σε ελληνικό έδαφος που δεν είχε κρατική άδεια. 


Διοριστήριο ΄Eγγραφο

Διοριστήριο Ἔγγραφο τοῦ Ἀνδρέα Μουστοξύδη

(ΓΑΚ, Γεν. Γραμμ.)

(Σχέδιον)

Ἀρ. 49 Ἑλληνική Πολιτεία

Ψήφισμα Γ!  Ὁ Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος

Θεωροῦντες τήν ἀνάγκην καί τήν ὠφέλειαν τοῦ νά κάμωμεν βαθμηδόν τήν συλλογήν ὅλων τῶν ἀρχαιοτήτων, τάς ὁποίας καλύ­πτει εἰσέτι τό ἔδαφος τῆς Ἑλλάδος, καί αἱ ὁποῖαι, δυνάμεναι νά συντελέσωσιν εἰς τήν πρόοδον τῆς Φιλολογίας καί τῶν Τεχνῶν, εὐρίσκονται διεσπαρμένοι εἰς διάφορα μέ­ρη τῆς Ἐπικρατείας.

Θεωροῦντες ὡς πρώτην ἀνάγκην νά ἐμπιστευθῶμεν τό ἔργον τοῦτο εἰς πολίτην ἔμπειρον περί τήν ἀρχαιολογίαν, ὅστις θέ­λει ἐνασχοληθῆ περί τά μέτρα, τά ὁποῖα ἡ Κυβέρνησις θέλει ἐνεργήσει πρός ἐπιτυχίαν τούτου τοῦ σκοποῦ. Ἐπιθυμοῦντες νά σαφηνισθῶσιν αἱ εἰς τό Ὀρφανοτροφεῖον τῆς Αἰγίνης ἀποκείμεναι ἀρχαιότητες καί ὅσαι θέλουν αὐξήσει ἀκολούθως ταύτην τήν ουλλογήν.

Ψ η φ ί ζ ο μ ε ν

Α'. Ὁ κύριος Ἀνδρέας Μουστοξύδης, ἐγνω­σμένος διά τάς ἀρχαιολογικάς καί φιλολο­γικάς γνώσεις του, διορίζεται Διευθυντής καί Ἔφορος τοῦ Ἐθνικοῦ Μουσείου.

Β. Ὀφείλει νά καθυποβάλῃ εἰς τήν Κυβέρνησιν τά ἀναγκαῖα μέτρα πρός ἐνέργειαν τοῦ παρόντος ψηφίσματος.

Γ. Ὁ ἐπί τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καί τῆς Δημο­σίου Παιδεύσεως Γραμματεύς νά ἐνεργήσῃ τό παρόν ψήφισμα.

Ἐν Ναυπλίῳ τῇ 21 Ὀκτωβρίου 1829

Ὁ Κυβερνήτης

Ἰ. Ἀ. Καποδίστριας

Ὁ ἐπί τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καί τῆς Δημοσί­ου Παιδεύσεως Γραμματεύς

Ν. Χρυσόγελος

 

Το εις το εξωτερικό σκέλος της Ελληνικής Επανάστασης λειτούργησε δυναμικά και αποτελεσματικά. Έπαιξε ρόλο που ήταν αδιανόητο αλλά και πολύ βοηθητικό για τους μαχόμενους Έλληνες. Μάζευε χρήματα, κοινοποίησε σε όλη την Ευρώπη το δίκαιο των μαχητών, έστελνε όπλα, συνέλλεγε και περιέθαλπε τους πρόσφυγες, εκπαίδευε τους νέους. Τα Ιόνια νησιά με τους ανθρώπους των ήταν η κινητήρια δύναμη του εξωτερικού σκέλους.

    Κατά τον Αριστοτέλη «Δύο πηγαίνουν μαζί, διότι και οι δυο είναι πιο ικανοί να κατανοήσουν  από κοινού και να ενεργήσουν». Η φιλία και η συνεργασία του Καποδίστρια και του Μουστοξύδη στηρίχθηκε  στην κοινή καταγωγή, στη βαθιά γνώση της ιστορίας του Ελληνισμού, στη κοινή ιδεολογία, στην εμπιστοσύνη που απέκτησαν μεταξύ τους, στον κοινό στόχο της απελευθέρωσης της Ελλάδος και στην ικανότητα να κατανοήσουν από κοινού και να ενεργήσουν. Απόδειξη αποτελεί ότι όταν σκοτώσανε τον ένα, ο άλλος αποποιήθηκε όλα τα καθήκοντα του  και γύρισε στην Κέρκυρα όπου ασχολήθηκε με τις ιστορικές μελέτες του.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

 

(1)_Κρίστοφερ Μ.Γουντχάουζ «Καποδίστριας. Ο θεμελιωτής της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας»σελ.29

2) ΑΡΤΕΜΗ ΞΑΝΘΟΠΟΥΑΟΥ - ΚΥΡΙΑΚΟΥ :Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ (1797 - 1866)  ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ  ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ  ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΡ. 19 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1978

3)Το εν λόγω κείμενο αποτελεί ουσιαστικά μια σύνοψη τμήματος της αξιόλογης εισήγησης της κ. Κωνσταντίνας Ζάνου με τίτλο "Σταχυολογήματα από την ανέκδοτη αλληλογραφία Καποδίστρια-Μουστοξύδη" που περιέχεται στο βιβλίο "Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ - κριτικές προσεγγίσεις και επιβεβαιώσεις" (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2015).

4) ο.π .2

5 )ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΤ Βοηθού της έδρας της 'Ιστορίας των Νεωτέρων Χρόνων ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΟΙΚΙΑΣ ΤΗΣ ΑΓΚΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ον ΑΙ.

6)ο.π.5

7)ο.π.2

8) Θέματα Ελληνικής Ιστορίας: Η ίδρυση και οι δραστηριότητες της "Φιλόμουσου Εταιρείας" της Βιέννης (1814-1820)

9)Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας. Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1965, σελ. 19-20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αναζήτηση

Corfu Museum

Corfu Museum….τι μπορεί να είναι αυτό;

Θα το έλεγα με μια λέξη…. Αγάπη! Για ένα νησί που το γνωρίζουμε ελάχιστα. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε ότι δεν το γνωρίζουμε. Στόχος λοιπόν είναι να το γνωρίσουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε, μέσα από το χθες και το σήμερα, γιατί αλλιώς πως θα το αγαπήσουμε; Αγαπάω ατομικά και ομαδικά έχει επακόλουθο…. φροντίζω….. μάχομαι… και σέβομαι. Αγάπη προς την Κέρκυρα είναι το Corfu Museum και τίποτε άλλο.

Μετρητής

Εμφανίσεις Άρθρων
3864935