H Συνεργάτης του Μουσείου και φοιτήτρια του Ιστορικού τμήματος του Ιονίου Πανεπιστημίου Δήμητρα Καρδακάρη, δημοσιεύει σήμερα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη για τη θνησιμότητα στην  Κέρκυρα την περίοδο 1842-1889, δηλ το δεύτερο περίπου μισό του 19ου αι.Η αξία αυτής της μελέτης είναι μεγάλη γιατί  περιλαμβάνει τους θανάτους όταν το νησί βρίσκονταν και υπό την  Αγγλική Προστασία αλλά και μετά  την ένωση με την Ελλάδα.Παράλληλα επεκτείνεται και στην αιτιολόγηση των ασθενειών, συνδέοντάς τες με παλαιότερες και σύγχρονες, καθώς και  τα γεννεσιουργικά αίτια αυτών.Έτσι, παίρνουμε στοιχεία  της τότε ζωής,  του κόπου της εργασίας που κατέβαλε την ανθρώπινη ύπαρξη,  την ιστορική συγκυρία που ειχε σαν επακόλουθο και  την μη επαρκή σίτηση των ανθρώπων, τον κατά ανθρώπινο φύλλο επηρεασμό απο τα πιο πάνω και τελικά την ίδια την κοινωνική ζωή με τις ιδιαιτερότητές της και τα τυχόν ανεξέλεγκτα συμβάντα.Είναι μια εργασία εξαγωγής πολυποίκιλων συμπερασμάτων ιστορικο-λαογραφικού περιεχομένου, της ανθρώπινης ύπαρξης στο νησί μας κατά την περίοδο εκείνη  .Βοήθημα για κάθε μελετητή.

Την ευχαριστούμε!!!

Η Θνησιμότητα στο νησί της Κέρκυρας 1842-1889

Περιεχόμενα

Εισαγωγή.

Η θνησιμότητα ανά φύλλο.

Κατανομή Ετών Θανάτων(1842-1889).

Τόπος Ταφής Θανόντων.

Θνησιμότητα Ανά Ημέρες. 

Θνησιμότητα Ανά Μήνες.

Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Κατανομή Ονομάτων Ανδρών. 

Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων.

Βιβλιογραφία. 

Εισαγωγή.

Μέσα από την επεξεργασία και την ψηφιοποίηση δεδομένων από  ληξιαρχικές πράξεις θανάτων από το 1842 έως το 1889 στην Κέρκυρα, από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στον νομό της Κέρκυρας, σε σύνολο 13.853 καταχωρήσεων θανάτων, δίνονται το επώνυμο και το όνομα του θανόντος, η ηλικία του, το φύλο, το ονοματεπώνυμο πατρός και μητρός, ο τόπος γέννησης, η ημερομηνία θανάτου, η ώρα, η ημερομηνία ταφής, η εκκλησία, το ονοματεπώνυμο του εφημέριου και των δυο παρευρισκομένων μαρτύρων που έλαβαν μέρος στην συγγραφή της ληξιαρχικής πράξης. Επίσης, μέσα από την δημιουργία διαγραμμάτων σχετικών με την συχνότητα θανάτων ανά φύλο, των ετών θανάτου, του τόπου ταφής, των ωρών , μηνών και ημερών, κατά κάποιον  τρόπο αποτυπώνεται μέσα από την δημογραφική προσέγγιση μια πτυχή  της  ιστορίας της Κέρκυρας.

Η θνησιμότητα ανά φύλλο.

Πίνακας 1 Η θνησιμότητα ανά φύλο 1842-1889.

Στον Πίνακα 1, παρατηρούμε την θνησιμότητα ανά φύλο για την περίοδο 1842-1889. Παρατηρούμε ότι η θνησιμότητα στον ανδρικό πληθυσμό είναι αισθητά μεγαλύτερη από αυτή των γυναικών με ποσοστό 55% έναντι του 45% των γυναικών.  Η διαφορά κυμαίνεται στο ποσοστό του 10% και μπορούν να διεξαχθούν πολλά συμπεράσματα πάνω σ’ αυτό το θέμα. Σε ένα πρώτο στάδιο, μπορούμε να πούμε, ότι οι άνδρες είναι πιο επιρρεπής σε ατυχήματα και ασθένειες σε σχέση με τις γυναίκες, καθώς η ενασχόληση τους με σκληροτράχηλα επαγγέλματα και η έλλειψη της κατάλληλης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αποδυνάμωνε τον τελευταίο τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Ένας άνδρας γεννημένος σε ένα νησί, είναι πολύ πιθανόν να ασχοληθεί μελλοντικά με επαγγέλματα που έχουν σχέση με την θάλασσα ή με την ύπαιθρο. Η γεωγραφική θέση της Κέρκυρας, ως βασική δικλείδα επικοινωνίας με την Κεντρική και την Δυτική Ευρώπη, είχε ως αποτέλεσμα να καταστεί πόλος έλξης για την διεξαγωγή τόσο του εμπορίου κοντινών αποστάσεων με τις γειτονικές περιοχές της Ηπείρου, όσο και με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου Πελάγους. Ένα μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού ασχολούνταν με την ναυτιλία, κυρίως με την αλιεία και την διεξαγωγή του εμπορίου και ένα άλλο μέρος είχε στην κατοχή του ένα αριθμό ιστιοφόρων πλοίων, όπου διεξήγε εμπορικές συναλλαγές με τα νησιά των Επτανήσων, τα Διαπόντια νησιά αλλά και την Νότια Ιταλία. Επίσης, η ενασχόληση στην ύπαιθρο, γίνονταν μαζί με τις γυναίκες πολλές φορές σε ομάδες 10 με 15 ατόμων και περιλάμβανε την καλλιέργεια διαφόρων οπωροκηπευτικών, κλάδεμα αμπελιών, παραγωγή κρασιού και λαδιού και εκτροφή ζώων. Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπλανώμενοι όπως ο καστανάς, ο υπαίθριος φωτογράφος, ο θεραπευτής, που πρόσφερε ιατρικές συμβουλές στις οποίες είχε γαλουχηθεί από τον στρατό ή κοντά σε κάποιο γιατρό που του επέτρεπε να δώσει ορισμένες οδηγίες και ο κουρέας προβάτων. Μπορούμε να καταλάβουμε επομένως, ότι η έκθεση σε άσχημες καιρικές συνθήκες σε όλα τα άνωθεν επαγγέλματα σε συνδυασμό με την ελλιπή σίτιση και στέγαση ειδικότερα στην περίπτωση των περιπλανώμενων, κατέστησε ευάλωτο τον ανδρικό πληθυσμό σε ασθένειες, οι οποίες εάν δεν αντιμετωπίζονταν άμεσα είχαν θανατηφόρες συνέπειες.          

Επιπλέον, η διαφορά των θανάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών, έγκειται στο γεγονός ότι οι γεννήσεις των αγοριών ήταν περισσότερες από αυτές των κοριτσιών. Η θνησιμότητα ήταν σχετικά υψηλή την περίοδο αυτή και παρατηρείται γενικώς ότι μια γυναίκα που έφθανε στην ηλικία των 45, κατά πάσα πιθανότητα είχε ζήσει τον θάνατο των γονιών της, των αδελφών της, των περισσότερων παιδιών της και ίσως του συζύγου της.

Καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολούνταν με την γεωργία, μπορούμε να πούμε ότι τόσο άνδρες, όσο και γυναίκες, καταβάλλονταν από τις ασθένειες και τους τραυματισμούς που κάλυπταν μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού. Οι αγρότες αλλά και τα μέλη των οικογενειών τους που δεν αμείβονται αλλά ζουν στο περιβάλλον εργασία τους, εκτίθενται σε πολλούς παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλεια τους. Επίσης δεν είναι γνωστό πόσα παιδιά, μετανάστες ή εποχικοί εργάτες εκτίθενται. Όλοι αυτοί είναι επιρρεπείς σε ατυχήματα, τραυματισμούς και ασθένειες που σχετίζονται με την φύση της δουλειάς τους.

Αρχικά οιτραυματισμοί που προκαλούνταν σε αγροτικούς χώρους μπορεί να είναι να περιλαμβάνονταν από απλά κοψίματα και γρατσουνιές μέχρι μερική ή ολική αναπηρία.

Στις ασθένειες, οι αγρότες έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης πνευμονικών νοσημάτων, δερματίτιδας, μυοσκελετικών συνδρόμων και συναισθηματικές-ψυχολογικές διαταραχές που οφείλονται στο άγχος. Τα αναπνευστικά νοσήματα δεν είναι κάτι καινούργιο για τους εργάτες γης. Το 1713 ο B. Ramazzim έγραψε ότι ‘’τα μηνύματα συλλογής και κοσκινίσματος των σπόρων αποτελούν κίνδυνο για την εμφάνιση αναπνευστικών νοσημάτων’’. Το 1832 ο C. Thackvah περιέγραψε ‘’την σχέση άσθματος και εισπνοής από τα καλαμπόκια’’. Οι διαταραχές που σχετίζονται με την έκθεση σε σκόνη που μεταφέρονται με τον αέρα, που προσβάλλουν τους εργάτες γης. Αυτές είναι: η πνευμονική υπερευαισθησία, το σύνδρομο δηλητηρίασης από οργανική σκόνη, η χρόνια βρογχίτιδα και τα έντονα πνευμονικά συμπτώματα (βήχας δύσπνοια, φλέγματα κ.α.).

Οι ασχολούμενοι με τις αγροτικές εργασίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες μυοσκελετικές καταπονήσεις κατά την εργασία τους. Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις κατά τις γεωργικές εργασίες, η χρήση γεωργικών εργαλείων, (τσάπα, αξίνα, σκαλιστήρι) η ιδιόμορφη στάση του σώματος και η μεταφορά βαρέων φορτίων (φυτών, λιπασμάτων, συσκευών ψεκασμού) είναι αίτια εμφάνισης μυοσκελετικών παθήσεων.
Σε τελευταίο στάδιο, οι αγρότες και οι οικογένειες τους εμφανίζουν ψυχικές διαταραχές οφειλόμενες στο άγχος. Ιδιαίτερα παρουσιάζεται κατάθλιψη, που σχετίζεται με την απομόνωση, τα οικονομικά προβλήματα, τις καιρικές συνθήκες και κυρίως την απογοήτευση από την καταστροφή της σοδειάς. [1]

Κατανομή Ετών Θανάτων(1842-1889).

Πίνακας 2 Κατανομή Ετών Θανάτων

Στον Πίνακα 2 παρατηρούμε την Θνησιμότητα στην Κέρκυρα από το 1842 έως το 1889. Παρατηρούμε λοιπόν μια αυξομείωση των θανάτων η οποία μπορεί να οφείλεται στις καιρικές συνθήκες, σε αρρώστιες και επιδημίες. Ιδιαίτερα στο μεταίχμιο της ένωσης της Κέρκυρας με τον Νεοσύστατο ελληνικό κράτος 1862 με 1864, παρατηρούμε την πληθώρα των θανόντων, όπου το 1862 έχασαν την ζωή τους 1269 άτομα. Αυτό μπορεί να οφείλεται πρώτον, στην μετακίνηση πληθυσμιακού δυναμικού στο νησί από την Ιταλία και τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας, καθώς την περίοδο της Αγγλικής κυριαρχίας στο νησί εκτός από τους Άγγλους είχαν εγκατασταθεί Ιταλοί, Εβραίοι και Έλληνες από τις γειτονικές περιοχές, φαινόμενο που διαπιστώθηκε από την καταγραφή του θανάτου ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού στην Εκκλησία των Λατίνων και την Εβραϊκή Συναγωγή.
Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ο λιμός του 1854 στον  νησί στης Κέρκυρας, ο όποιος προκλήθηκε από την διακοπή προμήθειας σιτηρών στο νησί από την περιοχή του Εύξεινου Πόντου ως αποτέλεσμα του Κριμαϊκού Πολέμου. Από την περίοδο της Βενετικής κυριαρχίας, η Κέρκυρα όπως και τα υπόλοιπα Επτάνησα προμηθεύονταν σιτηρά από την Πελοπόννησο. Ο 19^ος αιώνας όμως, αιώνας των επαναστάσεων τόσο στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όσο και με την εγκαθίδρυση της Βρετανικής Προστασίας στα Επτάνησα το 1815, μετατόπισαν τις εισαγωγές στις ρωσικές ακτές του Εύξεινου Πόντου. Μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα σιτηρά της Ρωσίας έρεαν σε μεγάλες ποσότητες στα επτανησιακά λιμάνια υπό το κρατικό μονοπώλιο, δημιουργώντας μία αίσθηση αφθονίας και ευημερίας.  Το εμπόριο των δημητριακών όσο προσοδοφόρο και αν ήταν, διεκόπη στα μέσα της δεκαετίας του 1850 κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854-56). Τότε, οι δυτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις, με κυρίαρχες δυνάμεις τη Βρετανία και τη Γαλλία, στην προσπάθειά τους να προστατέψουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχαν κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσία και είχαν μεταφέρει τις πολεμικές επιχειρήσεις στη χερσόνησο της Κριμαίας. Καταλαβαίνουμε ότι οι επιπτώσεις από την διακοπή της εμπορικής δραστηριότητας με τον κύριο σιτοβολώνα της εποχής, δημιούργησε προβλήματα επισιτισμού στα Επτάνησα. Άλλωστε, στον τομέα της γεωργικής οικονομίας, η βρετανική διοίκηση είχε αποτύχει να προστατέψει την εγχώρια παραγωγή ελαιολάδου και σταφίδας που είχε πληγεί από ασθένειες.      
Το γεγονός αυτός είχε σημαντικές επιπτώσεις στο νησί της Κέρκυρας και κέντρισε το ενδιαφέρον των Αμερικανών οι όποιοι μέσα από ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στους New York Times, τον Ιούνιο του 1856:

Το Απόσπασμα της εφημερίδας καθώς και η μετάφραση προέρχεται από τον ιστότοπο Corfu History Forum- Η «άγνωστη ιστορία της Κέρκυρας», του κ. Ανδρέα Γραμμένου.   

Λιμός στις Ιονίους Νήσους (μετάφραση)

«Το ξέσπασμα του Ανατολικού (Κριμαϊκού) Πολέμου έχει εντείνει τα δεινά των κατοίκων (των Ιονίων Νήσων), οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν πλέον να εφοδιάζονται με σιτηρά από την Οδησσό και άλλους ρωσικούς λιμένες, καθώς και ότι η συγκέντρωση στρατευμάτων στην Ευρωπαϊκή Τουρκία έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατη την προμήθεια αραβοσίτου ή άλλου είδους τρόφιμα από αυτήν την περιοχή. Το Ιονικό Προτεκτοράτο, το οποίο ανήκει στη Βρετανία από το 1815, εκτείνεται σε περισσότερες από επτά νήσους, με περίπου 220.000 κατοίκους και αποτελεί ένα είδος Δημοκρατίας υπό αριστοκρατική Αρχή. Πρωτεύουσα είναι η Κέρκυρα, μία βρετανική στρατιωτική βάση, ενώ περίπου 4.000 βρετανοί στρατιώτες φρουρούν τις νήσους. Σύμφωνα με δηλώσεις, ένας αριθμός των κατοίκων… είναι πιθανό να αποβιώσει από τον λιμό… και ο κόσμος θα αναρωτηθεί πώς ένα έθνος που αγέρωχα αυτοπροβάλλεται για τη δύναμη, την αξιοπρέπεια, τη φιλανθρωπία του και τόσα άλλα, μπορεί να επιτρέπει οι υπήκοοί του να βυθίζονται σε τέτοια έσχατη ένδεια ώστε να προβαίνουν σε εκκλήσεις προς την αγαθοεργία ξένων για την υποστήριξη που δίκαια περιμένουν από τους αποκαλούμενους προστάτες τους. Τα δεινά αυτών των φτωχών νησιωτών αποτελούν όνειδος για τη Μεγάλη Βρετανία…. Θα ήταν καλύτερο να σπεύσουν στις ηπειρωτικές περιοχές και να ενωθούν με τους Έλληνες επαναστάτες, πολεμώντας κατά των Τούρκων και των Δυτικών Δυνάμεων. Ο πόλεμος παρέχει πολύ ευνοϊκότερες ευκαιρίες από τον λιμό».[1]
Μέσα από το Άρθρο των New York Times που δημοσιεύθηκε τις 6 Ιουνίου το 1854, γίνεται από τον δημοσιογράφο μια κριτική για την έλλειψη των κατάλληλων μέτρων από την Αγγλική Κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της σιτοδείας, οφειλόμενη στην υπέρμετρη αυτοπεποίθηση των Άγγλων οι οποίοι δεν συμμαχούν με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο που επαναστατεί κατά των Οθωμανών. Το πνεύμα της επανάστασης παρατηρούμε ότι είχε ευρεία απήχηση και μπορούμε να διακρίνουμε ένα προφητικό τόνο στα γραφόμενα του δημοσιογράφου, καθώς ο λιμός του 1854 υπήρξε ισχυρό θέλγητρο για την άνοδο των Ριζοσπαστών και κατέστησε εφικτό το όνειρο της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα.

Τόπος Ταφής Θανόντων.

Πίνακας 3 Κατανομή Τόπου Ταφής

Στον Πίνακα 3 που αναφέρεται στον τόπο ταφής, η Κέρκυρα είναι ο συνήθης τόπος ταφής, καθώς η πλειοψηφία των θανόντων κατοικεί στην μητρόπολη σε σύνολο 8.105 θανόντων. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου, οι θάνατοι στην ύπαιθρο να μην δηλωνόταν. Σε ένα πολύ μικρότερο αριθμό η συχνότητα των θανάτων είναι αισθητή στα προάστια της πόλης, όπως στο Μανδούκι σε σύνολο 167 θανόντων  και στον Ποταμό σε σύνολο 181 θανόντων. Παρατηρούμε ότι καταγράφονται και οι θάνατοι από τα Διαπόντια νησιά όπου υπάγονταν διοικητικά στην Κέρκυρα μέχρι και τα μέσα του 20^ου αιώνα, όπου δημιουργείται ο Δήμος Διαποντίων. Ουσιαστικά στα Διαπόντια νησιά Οθωνοί και Μαθράκι, καταγράφονται 66 και 13 θανόντες αντίστοιχα, καθώς το νησί των Οθωνών ήταν το μεγαλύτερο νησί σε μέγεθος και πληθυσμό σε σχέση με την Ερείκουσα και το Μαθράκι.    
Επιπλέον, κρίνεται εύλογο να νοηθεί ότι από την πλειοψηφία των Θανόντων στην πόλη της Κέρκυρας υπάρχουν διαφορές στην καταγωγή αλλά στον τόπο διανομής. Ένα μέρος των θανόντων ήταν μόνο Κερκυραίοι, οι υπόλοιποι ήταν Ιταλοί, Άγγλοι και κυρίως Εβραίοι.  Τέλος, η πλειοψηφία των θανόντων στην πόλη της Κέρκυρας, οφείλεται στους θανάτους όχι μόνο των μόνιμων κατοίκων της, αλλά και τους θανόντες από το νοσοκομείο, πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο και φυλακές του Νησιού.

Θνησιμότητα Ανά Ημέρες

Πίνακας 4 Μέρες της Εβδομάδας

Όπως παρατηρούμε στον πίνακα 4 σχετικά με την συχνότητα θανάτων στις μέρες της εβδομάδας, αριθμημένες από το 1(Κυριακή) έως το 7(Σάββατο). Η αυξομείωση που παρατηρείται στον πίνακα, με εξαίρεση τον αριθμό των 1991 θανόντων την Τετάρτη, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν μπορεί να καθοριστεί εύκολα η μέρα θανάτου, καθώς βιολογικοί, ψυχολογικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες που καθόριζαν την ύπαρξη ασθενειών, θεωρούνται απρόβλεπτα συμβάντα και μια προσπάθεια να εξηγηθεί η αυξημένη θνησιμότητα σε μια ημέρα χωρίς την ύπαρξη των ανάλογων στοιχείων καθίσταται προβληματική. Ιδίως στην περίπτωση, όπου δεν υπάρχει ανοιχτή σύρραξη και πόλεμος η αιτία των θανάτων δεν μπορεί να δοθεί με ακρίβεια.  Μπορούμε να πούμε όμως ότι καθώς η ύπαρξη ασθενειών ήταν η κύρια αιτία θανάτων, έπειτα από την ανίχνευση ασθένειας σε ένα άτομο και τον χρόνο εξάπλωσης συνεπάγονταν ένα διάστημα μεταξύ δυο με τριών εβδομάδων, ανάλογα βέβαια με την ασθένεια και το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου. Όταν μια ασθένεια καταλαμβάνει τον ανθρώπινο οργανισμό  χωρίς την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, πολλαπλασιάζεται το ποσοστό των παθογόνων μικροοργανισμών. Για παράδειγμα μια απλή γρίπη μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρή λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος. Επομένως, ο θάνατος ήταν αργός και παρατείνονταν συνήθως μέχρι τα μέσα της εβδομάδας.

Θνησιμότητα Ανά Μήνες.

Πίνακας 5 Μήνες

Στον Πίνακα 5 αναφερόμαστε στην εποχιακή θνησιμότητα αριθμημένη από τον αριθμό 1(Ιανουάριος) έως τον αριθμό 12(Δεκέμβριος). Η Θνησιμότητα, παρουσιάζεται αυξημένη από τον μήνα Μάρτιο έως και τον Δεκέμβριο, ενώ ελαττώνεται  αισθητά τους μήνες Ιανουάριος, Φεβρουάριο και Σεπτέμβριο. Οι μήνες Ιανουάριος και Δεκέμβριος είναι οι μήνες κατά τους οποίους παρατηρείται η υψηλότερη θνησιμότητα που ενδεχομένως οφείλεται στις αρνητικές επιπτώσεις του χειμώνα  στην υγεία των κατοίκων. Μπορούμε να πούμε ότι κατά την διάρκεια της χειμερινής περιόδου, το νησί της Κέρκυρας  χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα βροχοπτώσεων που σε συνδυασμό με τα επίπεδα της υγρασίας να φθάνουν ορισμένες φορές το επίπεδο του 90%, δημιουργούν ένα κλίμα ψυχρό και υγρό. Η κατάσταση αυτή, ευνοεί την ύπαρξη γρίπης και κυρίως προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα κυρίως με την ύπαρξη άσθματος. Την χειμερινή περίοδο, το γήρας αποτελούσε κυρίως την κυριότερη αιτία θανάτων και τα λοιμώδη νοσήματα. Τα λοιμώδη νοσήματα  αποτελούν και την κυριότερη αιτία θανάτου όλες τις εποχές του έτους κυρίως όμως την άνοιξη και το καλοκαίρι όπου το θερμό κλίμα ευνοεί την αναπαραγωγή και την διάδοση των μικροοργανισμών.

Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Πίνακας 6 Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Πριν προχωρήσουμε στην κατανομή της θνησιμότητας ανά δεκαετία, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 6 από το 1842 έως το 1889 από την νηπιακή μέχρι και την ώριμη ηλικία, θα αναφέρουμε ορισμένα πράγματα για την θνησιμότητα.       

Θέλοντας να δοθεί μια κατανοητή εικόνα για την έννοια την θνησιμότητας και τον τρόπο που επηρεάζει η τελευταία την εξέλιξη μιας κοινωνίας, ο Carlo Chipolla,  στο έργο του η Ευρώπη πριν από την Βιομηχανική Επανάσταση, διακρίνει την θνησιμότητα σε φυσική και καταστροφική. Ως φυσική θνησιμότητα, ορίζει  την θνησιμότητα που απαντάται σε ομαλές περιόδους, απαλλαγμένες από  λιμούς και επιδημίες. Στην περίπτωση αυτή ένα μεγάλο ποσοστό των θανόντων ήταν νήπια και παιδιά.[2] Στον Πίνακα 6 παρατηρούμε λοιπόν, ότι το ύψος της  παιδικής θνησιμότητας είναι στο υψηλότερο επίπεδο την χρονική περίοδο 1842-1889, πράγμα που μας οδηγεί να πούμε ότι η περίοδος αυτή δεν μαστίζονταν από πολέμους, σοβαρούς λιμούς και επιδημίες με εξαίρεση το 1854, πράγμα που ο Chipolla το αναφέρει ως καταστροφική θνησιμότητα.  Υπάρχουν 4.940 καταγεγραμμένοι θάνατοι νηπίων και παιδιών, όπου ένα ποσοστό 50 με 60 τοις εκατό των παιδιών που πέθαιναν ήταν σε ηλικία κάτω από 2 ετών. Εκτός από την βρεφική, υψηλή ήταν και η νηπιακή θνησιμότητα καθώς η συχνότερη ηλικία θανάτου ενός παιδιού κυμαίνονταν στην ηλικία των 5 με 6 ετών. Στην πορεία της θνησιμότητας επομένως την περίοδο 1842-1889, στο νησί χαρακτηριστικό είναι το υψηλό επίπεδο θνησιμότητας και τα την βρεφική και παιδική ηλικία. Η βρεφική θνησιμότητα οφείλεται κυρίως στις μολύνσεις και τα ατυχήματα των γυναικών κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι οποίες απασχολούνταν στα κτήματα και συχνά αναλάμβαναν υποχρεώσεις οι οποίες δεν άρμοζαν στην κατάστασή τους. Παιδική θνησιμότητα οφείλεται και αυτή με την σειρά της σε ατυχήματα και λοιμώξεις.  Στην συνέχεια παρατηρείται μία πτώση της θνησιμότητας, στις επόμενες ηλικίες για να αυξηθεί εκ νέου στην ηλικία των 60 με 80 ετών. Μέσα από το βιβλίο Οικιστικό Πλέγμα και Θνησιμότητα στους Παξούς, των Δημήτριου Αναγιάτη-Pele και της Ιωάννας Αθανασοπούλου, πληροφορούμαστε για την θνησιμότητα στο γειτονικό με την Κέρκυρα νησί των Παξών στα μέσα του 19^ου με 20^ου αιώνα και αναφέρονται η συχνότητα και η σπανιότητα των ασθενειών των κατοίκων του νησιού των Παξών που δεν διαφέρουν πολύ από το νησί της Κέρκυρας. 
Οι ασθένειες που εντοπίζονται συχνά είναι οι ρευματικοί, οι γαστρικοί και οι μιασματικοί πυρετοι τους καλοκαιρινούς μήνες όπως και η ιλαρά. Όπως και οι γαστραλγίες, οι διάρροιες, οι βρογχίτιδες και οι πνευμονίες κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών.       
Κλείνοντας, παραρτητούμε ότι η θνησιμότητα ενώ παραμένει σταθερή στις επόμενιες δεκαετίες ηλικιών, αυξάνεται από την ηλικία των 60 με 80 όπως είναι φυσιολογικό λόγω του γήρατος, αλλά υπάρχουν και οι περιπτώσεις, όπου ένα μιρκό μέρος των κατοίκων ξεπερνούν τα 100 έτη.[3]

Πίνακας 7 Συχνότητα Ωρών Θανάτων

Στον Πίνακα 7, παρατηρούμε τις  Ώρες Θανάτων όπου κυμαίνονται μεταξύ των πρώτων πρωινών ωρών, τις μεσημεριανές και απογευματινές ώρες.  Οι περισσότεροι Θάνατοι καταγράφηκαν τις 2, 6 και 10 το πρωί και από τις  2 το μεσημέρι μέχρι τις 6 το απόγευμα με μια μικρή συχνότητα τις βραδινές ώρες μεταξύ 8 και 10. Μπορούμε να πούμε ότι οι πρώτες πρωινές ώρες και επίσης οι μεσημβρινές και απογευματινές καθίστατο ώρες χαλάρωσης και ξεκούρασης. Όσον αφορά την βρεφική θνησιμότητα μπορούμε να πούμε ότι συμβαδίζει με τις συνήθεις ώρες γεννήσεων που οι πρωινές ώρες μεταξύ 2 το πρωί με 4  και οι μεσημβρινές μεταξύ 12 και 6 το απόγευμα. Ένας σημαντικός παράγοντας αφορά τις υποδομές, όπου ένα σπίτι δεν εξασφάλιζε την ασφάλεια που απαιτούνταν για την προστασία των ανθρώπων από τις καιρικές συνθήκες και σε συνδυασμό με την έλλειψη ηλεκτροδότησης η θνησιμότητα ήταν έντονη τις πρώτες πρωινές ώρες κυρίως τους χειμερινούς μήνες μπορούμε να πούμε και τις μεσημβρινές τις καλοκαιρινές, προσεγγίζοντας και κάνοντας βέβαια μια υπόθεση λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα και τις ώρες θανάτων.

Κατανομή Ονομάτων Ανδρών

Πίνακας 8 Κατανομή Ονομάτων Ανδρών

Στον Πίνακα 8 παρατηρούμε την Κατανομή Ονομάτων Ανδρών από τα οποία τα πιο συνήθη βαπτιστικά ονόματα είναι οι: Σπύρος, Νικόλαος, Παναγιώτης, Δημήτρης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης. Ο Σπυρίδων παρατηρούμε είναι το όνομα που υπερτερεί σε σύνολο 732 ατόμων, καθώς συνδέεται άμεσα με την λατρεία του Αγίου Σπυρίδωνα. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρούμε και στα ονόματα Νικόλαος και Παναγιώτης, όπου σε πρώτη φάση συνδέονται με την χριστιανική λατρεία και σε δεύτερη φάση με την τοπική παράδοση. Όσον αφορά την χριστιανική Λατρεία το βαπτιστικό όνομα Παναγιώτης συνδέονταν με την λατρεία της Θεοτόκου και αποτελεί όχι μόνο για τα Επτάνησα αλλά και για την πλειοψηφία των χριστιανών το επικρατέστερο βαπτιστικό όνομα τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Ένα όνομα που βασίζεται κυρίως στην τοπική παράδοση είναι ο Νικόλαος καθώς θεωρείται προστάτης των ναυτικών. Όπως τονίσαμε και παραπάνω ένα μεγάλο μέρος του Κερκυραϊκού πληθυσμού ασχολούνταν με την ναυτιλία και η λατρεία του Αγίου Νικολάου ήταν ευρέως διαδεδομένη.  Η συχνότητα των ονομάτων αυτών δεν παρουσιάζεται μόνο από τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτων και τα δημοτολόγια του νησιού αλλά και από τις ονομασίες των εκκλησιών. Στα ανδρικά ονόματα  διακρίνεται το ξένο στοιχείο όπως στις γυναίκες. Έχουμε μόνο τα ονόματα από εβραϊκή κοινότητα όπως ο Ιωσήφ.       
Σε ένα δεύτερο στάδιο, μπορούμε να πούμε ότι η  ταύτιση ενός προσώπου πραγματοποιείται με βάση τρία κατάστιχα ονομασίας που επιτρέπουν να εννοηθεί η « γενεακή του ταυτότητα». Το αστικό όνομα από το βαπτιστικό όνομα και το πατρώνυμο- επώνυμο. Το βαπτιστικό όνομα μεταβιβάζεται στον πρωτότοκο γιό από τον παππού από τον πατέρα και αντίστοιχα ο δευτερότοκος γιός κληρονομεί εκείνο του παππού από την μητέρα.

Όπως Παρατηρούμε

και τον Πίνακα 9 σχετικό με την Κατανομή των Επιθέτων, το πατρώνυμο, δηλαδή το επώνυμο, παραπέμπει στην έννοια της « φάρας» ή « ράτσας», καθώς όλοι όσοι έχουν το ίδιο πατρώνυμο θεωρούνται ως κατιόντες του ίδιου μακρινού προγόνου. Το παρώνυμο ή αλλιώς «παρατσούκλι», παραπέμπει Με βάση λοιπόν αυτές τις τρείς βασικές συνιστώσες του ονόματος, η ένταξη σε μια γενιά γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο: η αρσενική πρωτότοκη γραμμή μεταβιβάζει το όνομα από τον παππού στον εγγονό με βάση τον επώνυμο πρόγονο. Στις άλλες γραμμές η αναγωγή στον αρχικό πρόγονο εξαφανίζεται για να αντικατασταθεί στους άρρενες της πρώτης κατιούσας γενιάς. Κατά την ονοματοθεσία επίσης του ονόματος της γενιάς στους δευτερότοκους στην έννοια της γενιάς και  σχηματίζεται είτε από ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, είτε από ένα εξωτερικό περιστατικό που συνδέεται με τον ιδρυτή-πρόγονο ή ακόμα και από ένα παράγωγο του βαπτιστικού ονόματος του ιδρυτή-προγόνου. κλάδους, εκτός από το βαπτιστικό όνομα του γιού του κοινού προγόνου, είναι το παρώνυμο/παρατσούκλι. Τέλος, το να είναι μέλος μιας γενιάς κάποιος σημαίνει ότι ασκεί ένα δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω σε ένα σπίτι, σε συγκεκριμένη συνοικία του χωριού και επίσης σε ένα συγκεκριμένο τμήμα της καλλιεργούμενης γης, τα κτήματα.
Όπως αναφέρει η Μαρία Κουρούκλη στο έργο της Γενιά, Προίκα και Κληρονομιά. Η περίπτωση της Επίσκεψης στην Κέρκυρα, με βάση τον Ιόνιο Αστικό Κώδικα που τέθηκε σε εφαρμογή από το 1841 έως το 1946 και αποτελούνταν από κανόνες που σχετίζονταν με την κληρονομιά και την μεταβίβαση της περιουσίας, η γη μεταβιβάζεται κατά την ανδρική γραμμή στους αμέσως κατιόντες. Σε περίπτωση όπου άρρενες κατιόντες απουσιάζουν, η περιουσία μεταβιβάζεται στους ανιόντες και στους πλάγιους συγγενείς. Μόνο οι εξ αίματος συγγενείς έχουν δικαίωμα πάνω στην κληρονομιά, οι γυναίκες δεν κληρονομούν παρά μόνο σε περίπτωση ανυπαρξίας αρρένων κληρονόμων. Προϋπόθεση για την ανάδειξη κάποιου σε αρχηγό της οικογένειας, αποτελεί η λήψη της κληρονομικής του μερίδας. Κάθε γάμος συνεπάγεται και τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου σπιτιού εκτός βέβαια από την περίπτωση του μοναχογιού ή της μοναχοκόρης, όπου σε αυτή την περίπτωση μπορεί να συστεγάζονται στο σπίτι των γονιών του. Η κατοίκηση στο χωριό είναι πατροτοπική και η οικογένεια του γαμπρού, οφείλει να εξασφαλίζει ένα σπίτι για το νέο ζευγάρι συνήθως επεκτείνοντας ένα τμήμα του πατρικού σπιτιού. Έτσι δικαιολογείται η εντύπωση ενός επισκέπτη όταν αντικρίζει για πρώτη φορά το χωριό, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού του έχει κτιστεί σκαλωτά. Οι γειτονιές του χωριού φέρουν το όνομα μιας οικογένειας μέσω της αλληλοδιαδοχής των γενεών όπου οι πατέρες μεταβίβαζαν την περιοχή αυτή στους γιούς τους. Στην ίδια γειτονιά κατοικούσαν τα πατροπλευρικά ξαδέλφια όπου συνήθιζαν να μοιράζουν από κοινού την χρήση των πηγαδιών, τους λαχανόκηπους ή τους εξωτερικούς φούρνους για ψωμί. Έτσι λοιπόν μια γενιά σε ένα μικρό χωρίο, αποτελείται από τους απογόνους ενός κοινού και γνωστού προγόνου κατά την ανδρογονική γραμμή. Τα  μέλη της έχουν συνείδηση της κοινής τους ταυτότητας, φέρουν το ίδιο όνομα, κατέχουν από κοινού περιουσιακά στοιχεία και ζουν στις περισσότερες περιπτώσεις στην ίδια γειτονιά του χωριού. Το βάθος της γενιάς δεν ξεπερνά τις τρεις γενιές και η διάσπασή της πραγματοποιείται όταν τα μέλη της είναι υπερβολικά πολυάριθμα. Τα γενεακά ονόματα είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένα με τα σπίτια και ιδιαίτερα τις γειτονιές. Από την μεταβίβαση της γης αποκλείονται οι γυναίκες, οι οποίες με τον γάμο τους γίνονται μέλη μιας άλλης οικογένειας και η γη που παίρνουν μαζί τους θα αλλάξει όνομα. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες παίρνουν κάποιο κομμάτι γης τη στιγμή του γάμου τους με την μορφή προίκας, αλλά το ύψος των περιουσιακών αγαθών είναι πολύ μικρότερο συγκριτικά με την μερίδα των αδελφών τους. Κατά προτίμηση παραχωρούσαν σ’ αυτές τη γη που μητέρα τους έφερε στην οικογένεια τη στιγμή του γάμου της. Έτσι λοιπόν στην Επίσκεψη υπάρχουν δυο τύποι έγγειας ιδιοκτησίας: ο πρώτος τύπος είναι ανδρικός και ακολουθεί την ανδρογονική γραμμή μέσω της διαδοχής των γενεών και ο δεύτερος τύπος είναι μια γυναικεία ιδιοκτησία που αλλάζει τιτλούχο και όνομα σε κάθε μεταβίβαση και που περιλαμβάνει μια κατά πολύ μικρότερη έκταση καλλιεργούμενης γης.

Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων.

Πίνακας 10 Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων

Στον Πίνακα 10 παρατηρούμε την κατανομή των Γυναικείων Ονομάτων στον νησί της Κέρκυρας. Παρατηρούμε ότι το βαπτιστικό όνομα που υπερτερεί είναι η Μαρία σε σύνολο 832 ατόμων.  Δεν προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση καθώς μέχρι σήμερα το βαπτιστικό όνομα Μαρία στους χριστιανούς ορθόδοξους είναι αυτό που εμφανίζεται συχνά ως γυναικείο όνομα. Το όνομα Μαρία προέρχεται από την λατρεία της Θεοτόκου και την ιδιαίτερη σχέση που κατέχει στην λατρεία των γυναικών καθώς Η Παναγία θεωρούνταν προστάτης των γυναικών και κατεξοχήν θεωρείτο πως πρότυπο της μητρότητας.  Αυτό που προξενεί εντύπωση είναι ότι τα κορίτσια δεν είχαν την ονομασία Σπυριδούλα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η λατρεία του αγίου παρόλο που ήταν διαδεδομένη στα Επτάνησα ήταν κατά βάση «ανδροκρατική». Ο άγιος του τόπου θεωρούνταν ο άγιος των ανδρών, των ανδρών που θα τον προστάτευαν. Επίσης τα ονόματα ήταν κατά βάση κληρονομικά οπότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι το όνομα Σπύρος ένα ανδρικό για την εποχή όνομα, δινόταν από τον παππού στο εγγόνι ή από τον πατέρα στο γιό. Συνήθως οι οικογένειες ήταν πατριαρχικές επομένως η συμβίωση με τον παππού και την γιαγιά επηρέαζε την απόφαση των γονέων για την ονομασία του παιδιού. Ένα άλλο πράγμα που μπορούμε να πούμε είναι ότι  συνήθως δεν γεννιόταν σε μια οικογένεια  ένα  μόνο παιδί και ειδικότερα στην περίπτωση που το πρώτο παιδί ήταν αγόρι έδιναν την ονομασία Σπύρος, του αγίου του τόπου τους. Στο κορίτσι όταν γεννιόταν έδιναν την ονομασία Μαρία της Παναγίας ή το όνομα μιας αγίας, όπως ονομάστηκε και η γιαγιά ή η μητέρα. Πολλά παιδιά εξάλλου επειδή έχαναν την ζωή τους μόλις γεννιούνταν ήταν αφιερωμένα ακόμα και πριν την γέννηση τους στον Άγιο Σπυρίδωνα και στην Παναγία.   

Μια τελευταία παρατήρηση που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αναφορικά με τα γυναικεία βαπτιστικά ονόματα είναι ότι την περίοδο 1842-1889, ο κερκυραϊκός πληθυσμός ήταν ένα μάγμα  καθολικών και χριστιανών, όποτε παρατηρείται και το φαινόμενο να υπάρχουν ονόματα ιταλικής κυρίως προελεύσεως με ονόματα καθολικών αγίων, όπως Ελισάβετ, Ρεγγίνα και Τερέζα.