Ο αφορισμός είναι  εύρημα των λειτουργών της Εκκλησιαστικής εξουσίας προκειμένου να προκαλούν τον εκφοβισμό των ανθρωπίνων ψυχών, την  υποδούλωση των ατόμων, εκμεταλλευόμενοι την αγωνία του κόσμου για την μεταθανάτιο ζωή και εν γένει το άγνωστο.

Παραθέτουμε πιο κάτω ιστορικά στοιχεία για  τους αφορισμούς στην Κέρκυρα, αρχίζοντας  την εισαγωγή στο θέμα αυτό, με την περιγραφή που δίνει ο Ιερέας Α.Χ.Τσίτσας στην ιστορική μελέτη του: «ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΜΠΟΡΓΑ ΤΩΝ ΚΟΡΦΩΝ»-ιζ΄ αιώνας-. Δελτίο της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας 1976 έτος 13 αριθ,13 σελ.115

Θέαμα συνηθισμένο, στους Κορφούς του ιζ΄αιώνα (17ος αιων.),μια μικρή, απόκοσμη, μαυροφορεμένη λιτανεία που ξεκινά από μια από τις αμέτρητες εκκλησίες της μικρής πολιτείας και αφού ελιχθεί στα στενά δαιδαλόμορφα καντούνια, σταματά σ΄ ένα πλάτωμα, απέξω από την εκκλησία, σπίτι ή εργαστήρι στον φόρο της χώρας ή των μπόργκων, έξω από τις πόρτες των τειχών, ή αλλού οπουδήποτε και διαβάζει ¨εις επήκοον¨ του συγκεντρωμένου λαού το μεγάλο αφορισμό…….. Δε θα πέφταμε ίσως πολύ έξω αν παραδεχώμαστε, ότι το γεγονός του αφορισμού ήταν, παρά τον μακάβριο χαρακτήρα του και την τρομακτική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε, ιδιαίτερα εκείνα τα χρόνια , μια αλλαγή αρκετά υπολογίσιμη, στη μεγάλη νέκρα της εποχής ……

Ο αφορισμός ήταν σκληρή τιμωρία που απευθύνονταν στον πνευματικό κόσμο του ανθρώπου. Γίνονταν με επίσημη εκκλησιαστική τελετή.  Οι ποινές του αφορισμού εκσφενδονίζονταν κατ’ αγνώστου, ή συγκεκριμένου ατόμου, δίνοντάς του ορισμένη διορία για να εμφανιστεί στις εκκλησιαστικές αρχές, αλλιώς θεωρούνταν αναθεματισμένος, καταραμένος όχι μόνο ο ίδιος,  αλλά  αυτό είχε επέκταση και στους απογόνους του. Αφορούσε επίσης όσους γνώριζαν κάτι για το μεγάλο ή μικρό παράπτωμα, είτε από προσωπική αντίληψη είτε από πληροφορίες που είχαν ακούσει και δεν το αναφέρανε στην εκκλησιαστική αρχή.

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α. Τσίτσα)

Μεγάλος Πρωτοπαπάς τότε, ήταν ο Χριστόδουλος Βούλγαρης.

(πηγή  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Το οικόσημο του Μεγάλου Πρωτοπαπά Χριστόδουλου Βούλγαρη (1675-1693)

Η προφορική παράδοση λέει, ότι η πομπή είχε την εκκίνησή της σε καθορισμένη μέρα και ώρα από την εκκλησία και κατευθυνόταν  στον τόπο που θα γίνονταν ο αφορισμός.Εμπρός πήγαινε ο Σταυρός με τον εσταυρωμένο, δηλ ο Σταυρός που έβγαινε την Μεγάλη Παρασκευή, πίσω ακολουθούσαν οι παπάδες με πένθιμα άμφια και μαύρα κεριά και οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα.Μπορεί κανείς να  φανταστεί  μια φοβερή παράσταση,  η οποία παίζονταν σε βάρος της φοβίας των απλών ανθρώπων. Στο δρόμο οι παπάδες έψαλαν χαμηλόφωνα τροπάρια που ψάλλονται  την Μεγάλη Πέμπτη, θέλοντας  με αυτό να παρομοιάσουν τον αφορισμένο με τον Ιούδα.

Ο Γάλλος περιηγητής Σεντ- Σοβέρ, κατάπληκτος από την παρακολούθηση ενός αφορισμού γράφει:

Ο λαός συγκλονιζόταν σε τέτοιο βαθμό από αυτούς τους αφορισμούς ώστε είχε πειστεί ότι η γη έτρεμε τη στιγμή που διαβαζόταν το ανάθεμα.Είδα ανθρώπους να εκδηλώνουν τον τρόμο τους φωνάζοντας και κάνοντας σαν η γη να είχε πράγματι σειστεί.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Ὀταν η πομπή έφτανε στον τόπο του αφορισμού διάβαζαν  ψαλμούς .Τον 34 με τις φοβερές κατάρες,τον 36 και τον 108 με στοίχους χαρακτηριστικούς για τις κατάρες.

Απόσπασμα του ψαλμού 108

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α. Τσίτσα)

Στο πιο κάτω έγγραφο του Πρωτοπαπά Χριστόδουλου Βούλγαρη  με ημερομηνία 19 Ιουνίου 1679, καθορίζονται οι προαναφερόμενοι ψαλμοί που θα ψέλνονται στους αφορισμούς.

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

Μια ματιά στους 16 τόμους του Αρχείου των Μεγάλων Πρωτοπαπάδων που διενήργησε η Κα Αριάδνη Γερούκη, στα 4.377 αφοριστικά έγγραφα του Ιστορικού Αρχείου Κερκύρας των ετών 1675-1797 για το σύνολο της Πόλης ,Μπόργα ή εξώπολα και στα χωριά της εποχής καταμετρά:

-1.559 αφορισμούς για κλοπές

-1.152 για οροθέτηση ακινήτων (τερμονολόγηση)

-965 για ιδιωτικά χρέη και «σολδιάτικα» ( ετήσιες προσόδους σε χρήματα ή προϊόντα).

-303 για συκοφαντίες

-241 αναζητήσεις δημοσίων και ιδιωτικών εγγράφων.

-226 για εκδικήσεις.

-149 για εμπορικές διαφορές.

-118 αναζητήσεις χαμένων αντικειμένων.

-75 για ιεροσυλίες.

-18 για υγειονομικών μέτρων κατά της πανούκλας.

-14 για ψηφοθηρία στις εκλογές του Συμβουλίου των Ευγενών.

-12 για ενοικίαση δημοσίων φόρων.

-και 3 για παράνομους γάμους.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Όπως παρατηρούμε ο αφορισμός ζητιέται από τους πάντες .Τον ζητούν πολύ εύκολα και για ασήμαντες  τις περισσότερες φορές, αιτίες.

Αφορισμός για κλοπή μιας μάλλινης ζώνης.11/1/1691.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Τον ζητούν άντρες-γυναίκες,άρχοντες-φτωχοί,αξιωματούχοι ντόπιοι και Βενετσιάνοι ,κληρικοί-λαϊκοί,Ορθὀδοξοι-Λατίνοι,ακόμη και Εβραίοι.Στην  πόλη της Κέρκυρας είχαμε έναν αφορισμό κάθε 15 ημέρες περίπου και στα χωριά πολύ περισσότερους.Βλέπουμε λοιπόν, ότι, μέσα στο σκοτάδι της εποχής, οι ιερωμένοι εκμεταλεύονται την αμορφωσιά και την φοβία του κόσμου, επιβάλουν την ισχύ τους και αναδυκνείονται απονομείς της δικαιοσύνης παρόλο που υπήρχαν Βενετικά  και εκκλησιαστικά δικαστήρια.

Ο αφορισμός γίνονταν πάντα με την παρουσία του μεγάλου πρωτοπαπά ή από εξουσιοδοτημένο από αυτόν ιερέα. Ο Βάιλος οσφριζόμενος την οικονομική ωφέλεια που είχε η εκκλησία από τους αφορισμούς, δεν άφησε τον εαυτό του απ’ έξω.Από το 1682 η δική του άδεια είναι απαραίτητη.Μπορούσε δε να απορρίψει το αίτημα. Όμως και εκείνος που ζητούσε τον αφορισμό, είχε το δικαίωμα να καταφύγει απ’ευθείας  στη Βενετία και να πετύχει το σκοπό του.

Στην περίπτωση που ο αφορισμός γινότανε για την πρόληψη επιδημίας,(θανατικού) λάμβαναν μέρος όλοι οι ιερείς της χώρας.Αναφέρουμε  περιπτώσεις όπως 1η) ο Βάιλος Βαρθολομαίος Vitturi ζητά αφορισμό για να ανακαλύψει «γραφές,ηνστρομέντα,αποφάσεις,παρτίδες,αποδείξεις νοδαρικές,αναγραφές παλαιαίς,ήτε άλλες γραφές όπου να περιέχουν διά την εμπαρουνίαν ονομαζομένην του αγίου ιππολίτου,και  αλτάβηλα, την οποίαν  ποσεδέρη….» 2η) οι Κανονικοί του Ντόμου για να μάθουν «τα όσα ευρίσκονται αφιερωμένα εις το ιερόν Καπίτολο των ευλαβεστάτων κανονικών εις στην περιοχήν του Κατακαλού…..» και 3η) και αυτός ακόμη ο λατινεπίσκοπος Μαρκ’Αντώνιος  Barbarigo «επιθυμώντας…να κάμη νέαν αναγραφήν εις τα παντοία αγαθά της μεγάλης εκκλησίας (Ντόμου) και τόπους αυτής.»

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

Αντίτυπο επιτιμίου κυριχθέν στην εξοχή την 3η Ιουλίου 1693, από τον Μεγάλο Πρωτοπαπά Αναστάσιο Αυλωνίτη.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Επιτίμιο ή κανόνας στην Ορθόδοξη  Εκκλησία αποκαλείται η πράξη που πρέπει να καταβάλει ο εξομολογούμενος πιστός, ως θεραπευτική άσκηση κατά της αμαρτητιτικής επιθυμίας και ως απόδειξη της αληθινής μετανοίας του (Wikipedia).

Από τα προφωνήματα, θα μπορούσε κάποιος  να σκεφθεί, ότι δεν υπήρχε μέρος που να μη γίνονταν αφορισμοί. Οι περισσότεροι εντοπίζονται  στην περιοχή της Αγ.Παρασκευής ,των Αγ.Πάντων,στην Porta Reale,στο Καμπιέλλο,στην Πόρτα της Σπηλιάς, την Σπιανάδα,στο νέο Φρούριο και στην περιοχής της Loggia, το σημερινό Δημαρχείο.

Στους αφορισμούς της εποχής του Πρωτοπαπά Βούλγαρη εμφανίζονται και γνωστά ονόματα που έχουν σχέση με την ιστορία του τόπου,όπως του Θωμά Φλαγγίνη Ιδρυτή του Φλαγγινιανού φροντιστηρίου στον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας ,του Νικόδημου Καροφύλλατου, κτήτορα  της μονής της Αγίας Αικατερίνης και του ιππότη Πρόσπερου Μαρίνη κτήτορα της μονής της Παναγίας Χρυσοπηγής των Καστελλάνων Μέσης.

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

Εάν επεκταθούμε  λίγο στους αφορισμούς, με βάση τα ευρήματα  της κυρίας Αριάδνης Γερούκη που προαναφέραμε και τα εξετάσουμε κατά περίπτωση από την μελέτη Πρωταγμάτων , θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε:

Αφορισμοί· για τις κλοπές:

Μετά από την δύση του ηλίου, ο χώρος έπαιρνε μία τρομακτική σιγή. Οι περισσότεροι άνθρωποι, άρχοντες και φτωχοί, αμπαροκλειδωνότανε·στα σπίτια τους και το σκοτάδι επικρατούσε στους δρόμους.Εδώ θα επικαλεστούμε δύο στίχους από τον Διονύσιο Σολωμό.

«Βγαίνει ο κλέφτης για να κλέψει

Κι ο φονιάς για να φονέψει»

Αφορισμός για την διάρρηξη μαγαζιού, στην εμπορική περιοχή Σπηλιά.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Κλοπές γινόντουσαν  σε  σημαντικά  και ασήμαντα πράγματα.Κύριος  στόχος ήταν τα χρήματα,μετά ήταν τα χρυσαφικά και τα ασημικά και στη συνέχεια οτιδήποτε άλλο, όπως, οικοσκευές ρούχα κ.λ.π. Αξιοσημείωτο είναι ένα προφώνημα αφορισμού στις 23/2/1687 το οποίο εκτός από κλοπή εγγράφων αναφέρει ότι  έκλεψαν από την Παλαιόπολη «τα μάρμαρα τόσον πελεκισμένα, όσο και απελέκιτα όπου έμελλε να σερβίρουν εις την νέαν λότζα.»

Εύκολη λεία για τους  λωποδύτες, ήταν εκεί  όπου ο θάνατος, μαζί με το πένθος έφερνε αναστάτωση σε ένα σπίτι.

Ανάμεσα στα θύματαν των κλεφτών έχουν και οι εβραίοι την μερίδα τους. Αν και αλλόθρησκοι, καταφεύγουν  στην ορθόδοξη εκκλησία για να ζητήσουν αφορισμό.

Οι πράττοντες το αδίκημα της ληστείας δεν διακρίνουν ούτε πρόσφυγες ούτε φτωχούς. Τα οικιακά σκεύη φτωχών αλλά και πλουσίων, αποτελούν στόχους τους. Μέσα στις κλοπές συμπεριλαμβάνονται  και οι ιεροσυλίες, διότι οι εκκλησίες ήταν πρόκληση για τους κλέφτες. Μέσα σε αυτές εύρισκαν, χρήματα,ασήμι,καντήλια η δισκοπότηρα η θυμιατά, τα οποία είχαν σεβαστό βάρος εξαιρώντας την καλλιτεχνική τους αξία που καθόλου δεν τους ενδιέφερε. Από την μανία τους δεν ξέφυγε ούτε ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα. Ένα βράδυ του Μάρτη του 1680 « κάποιοι ετόλμησαν να πάρουν…ένα κανδύλι ασυμένιο, οπού ήτον κρεμασμένο διά τον εσταυρομένον  οπού είναι επί του άμβονος.» Άλλη φορά κλέψανε ένα από τα τρία ασημένια καντήλια μέσα στην κρύπτη του Ιερού Σκηνώματος  (13 Απριλίου 1685.)

Πολλές φορές ο κλέφτης βρίσκει την ευκαιρία και κρύβεται μέσα στην εκκλησία από την προηγούμενη το βράδυ.Οι ιερόσυλοι είναι αδίστακτοι κι όπως δεν τους εμποδίζουν οι καστρόπορτες των εκκλησιών με τους καδηνάτσους και τις αμπάρες τους, άλλο τόσο δεν τους τρομάζουν οι κατάρες των αφορισμών.

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

Οροθέτηση,( τερμονολόγηση)  ακινήτων:

Για το θέμα αυτό, δεν έχουμε να αναφέρουμε τίποτα το ιδιαίτερο διότι  ο αφορισμός στις περιπτώσεις αυτές, είχε τον ρόλο  που  σήμερα έχουν   τα δικαστήρια, δηλ. τα εκκλησιαστικά αναθέματα προέρχονταν  σαν αποτέλεσμα μιας κοινωνικής διαδικασίας που επέσυρε θρησκευτικό  αποκλεισμό μέσα από τις συγκρούσεις  που υπήρχαν και υπάρχουν μέσα στην κοινωνία.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Αφορισμός για κληρονομική διαφορά από την περιοχή Γαρίτσας στην Κέρκυρα.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Αφορισμός για αναγραφή μπαρουνίας «Αγίου Ιππολύτου και Αλταβίλα»,(11 Ιουνίου 1675.)

Ιδιωτικά χρέη και «σολδιάτικα» ( ετήσιες προσόδους σε χρήματα ή προϊόντα).

Σολδιάτικο η Σολιάτικο (το): Παροχή κτήματος που προέρχεται από εδαφονομή.

Εδαφονόμιο είναι συμβόλαιο, που σύμφωνα με τον Ιόνιο Κώδικα  παραχωρείται ένα αστικό κτήμα σε κάποιον με την υποχρέωση να πληρώνει  με συμφωνημένη αμοιβή κάθε χρόνο χρήματα ή είδη. Η παραχώρηση μπορεί να είναι επ’ αόριστο  ή για   καθορισμένο χρόνο. Δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 20 έτη αλλά εάν ο υπόχρεος για τρία συνεχή έτη δεν καταβάλει αυτά που υποχρεούται τότε δύναται να διαλυθεί το σολδιάτικο.

Από τα πιο πάνω συμπεραίνουμε ότι η εκκλησία θα πρέπει να κέρδισε πολλά χρήματα, από τους αφορισμούς για τα χρέη και σολδιάτικα, όταν όπως αναφέρεται και πιο πάνω, από τους 4377 αφορισμούς, οι 965 αφορούσαν την κατηγορία αυτή.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Αφορισμός για αναγνώριση χρέους χωρίς έγγραφο (20 Δεκεμβρίου1680.)

Συκοφαντίες:

Η Συκοφαντία δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί το προχειρότερο και συνηθέστερο όπλο των δειλών και μικροπρεπών ανθρώπων. Και στα παλαιότερα χρόνια που μας απασχολούν, όπως δυστυχώς και σε κάθε εποχή, φαίνεται πως ήταν στην ημερησία διάταξη. Πως λοιπόν μπορούσε να μην αποτελέσει μία από τις αιτίες για την κήρυξη του αφορισμού;

(πηγή βλέπε πιο πάνω Α.Τσίτσα)

Οι πιο πολλές περιπτώσεις συκοφαντίας  αφορούν την απιστία των γυναικών.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Χωρισμός  (απόδεμα) ανδρογύνου, μάγια κατά της «φυσικής και σαρκικής συνάφειας…»

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Συκοφαντία νεκρού, του Ιωάννου Ταρτάγιου, ότι « εβουρκολάκιασε».

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Μπροστά στο σπίτι της Κασσανδρίνας  Καντσότου, στη Σπηλιά Κερκύρας κηρύσσεται αφορισμός για τα μάγια που ανακάλυψε ένας «κατεργάρης»(ναυτικός εργάτης), καθώς της καθάριζε τον φούρνο που έχει στο υπόγειο. Ήταν «κόκαλα ενός ορνιθόπουλου, ενωμένα με διάφορα καρφιά και στρίγγλες»23 Νοεμβρίου 1681.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Αφορισμός  για να λυθούν τα μάγια «καρδόπονον  ανυπόφορον» στην κερκυραία κυράτζα Μαρία Κονέλη.16 Αυγούστου 1681.

(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ:ΙΣΤΟΡΙΚΑ «Αφορισμός» 24 Φεβρουαρίου 2005)

Συκοφαντία ότι η Καλίτζα Λουπίνα «συνέλαβε και ετεκνοποίησε».

Για ψηφοθηρία στις εκλογές του Συμβουλίου των Ευγενών.

Κάθε χρόνο, τον Νοέμβριο γίνονταν οι εκλογές των μελών του Μεγάλου Συμβουλίου των ευγενών και των χρονικών αξιωματούχων, Συνδίκων, Χρονικών Δικαστών, Υγειονομικών Προβλεπτών, Τιμητών και Υπερασπιστών της Κοινότητος. Οι εκπρόσωποι αυτοί ήταν άμισθοι.

Οι εκλέκτορες δεν ψήφιζαν άξια άτομα που θα αναλάμβαναν την ευθύνη του λειτουργήματος τους,  αλλά ψήφιζαν αυτούς που είχαν μαζί τους συμφέρον και φιλοπροσωπία, για να μπορούν να τους χρησιμοποιούν όπως  αυτοί ήθελαν. Η Βενετική Κυβέρνηση για να αποτρέψει αυτή την κατάσταση προσέφυγε και στον αφορισμό που διαβάζονταν πριν από τις εκλογές «εις το κονσέγιο εις την Σπιανάδα».

Οι αφορισμοί στην Κέρκυρα, παρόμοιοι πιστεύω και σε άλλα μέρη, είχαν σαν σκοπό να απλώσουν οι εκκλησιαστικοί πατέρες την «πνευματική μάχαιρα» πάνω από έναν κόσμο που είχε και έχει μια μεταφυσική αγωνία και άγνοια. Την χρησιμοποίησαν με όσο πιο βάναυσο τρόπο με σκοπό την συμμόρφωση και υποταγή της κοινωνίας σ’ αυτούς, πέρα από κάθε θρησκευτική ιδεολογία και πέρα από κάθε πνευματική αξία.

Η ματαιοδοξία τους  ξεπερνά κάθε κοινωνικό κριτήριο ευπρέπειας ή δικαιοσύνης και στόχος τους ήταν η διατήρηση της εξουσίας τους επί του καταπιεζόμενου λαού αλλά και ο πλουτισμός τους. Είναι αξιόλογο να δούμε τα αποτελέσματα αυτής της τακτικής. Όπως αναφέρει ο Ιερέας Τσίτσας «τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Μόνο 59 από τους 471 αφορισμούς της θητείας του Χ.Βούλγαρη που ιδιαίτερα μελετήθηκαν, παρουσιάστηκαν ένας ,λίγοι ἠ πολλοί, για να καταθέσουν, πάντως όχι οι κύριοι υπεύθυνοι.

Εδώ οδηγούμαστε  στο συμπέρασμα ότι το μέτρο ήταν αναποτελεσματικό κι  αυτό γιατί κατά την άποψή  μας αυτοί που έκλεβαν τα ασήμια της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα ουδόλως τους επηρέαζαν οι κατάρες των παπάδων. Παρόλα αυτά οι αγνοί άνθρωποι που δεν είχαν σχέση με το έγκλημα πίστευαν ότι μέσα από τον αφορισμό κάτι θα κατάφερναν.

Η αλήθεια είναι ότι οι θεοσεβούμενοι πλήρωναν και οι πνευματικοί τους πατέρες κέρδιζαν. Θεωρούμε την πράξη αυτή της εκκλησίας απαράδεκτη από κάθε άποψη. Δυστυχώς και σήμερα όμως υπάρχει και τρομάζει, εάν και από μερικούς μητροπολίτες έχει απαγορευτεί (στην Κέρκυρα από τον μητροπολίτη Μεθόδιο).