Εισαγωγή

Το θέμα της παρούσας μελέτης είναι η  κατάσταση των Επτανήσων και συγκεκριμένα της Κέρκυρας κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Ήδη από τον τίτλο δημιουργούνται ερωτήματα όπως, ποιά ήταν η διαχείριση των Άγγλων στα Επτάνησα, αν  όντως κατάφεραν να προσφέρουν την προστασία  που είχαν υποσχεθεί  ή  απλά συνέχισαν προς την ίδια πορεία που άνοιξαν οι  Γάλλοι Αυτοκρατορικοί .Η Ένωση των  Επτανήσων  είναι  ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 19^ου αιώνα για την ελληνική Ιστορία. Αξίζει να διερευνηθεί όμως γιατί δίνονταν τόση σημασία στην Κέρκυρα, αν όντως πρόσφεραν σε αυτό το νησί, ποιος ήταν ο τομέας που δέχθηκε τις περισσότερες παρεμβάσεις, πόσο συνέδραμε αυτό στην πορεία της  και τι επιδράσεις είχε άραγε στην Ελλάδα μετά την ένωση τους.  

Ανάκτορα Αγίου Γεωργίου και Μιχαήλ

Υποδομές

Η συμβολή της Μεγάλης Βρετανίας στις υποδομές των επτανησίων ήταν μηδαμινή με εξαίρεση την Κέρκυρα. Η Κέρκυρα ως πρωτεύουσα της αγγλικής αυτής αποικιοκρατίας λάμβανε ιδιαίτερη μεταχείριση. Επομένως, οι Κερκυραίοι ακολουθούν την «Βιομηχανική Επανάσταση» στο τομέα της βιομηχανίας, της τεχνολογίας και της δημογραφίας. Συγκεκριμένα η Κέρκυρα ενώνεται με  τα προάστια της μέσω της διάνοιξης των παραλιακών δρόμων Γαρίτσας - Μαντούκι. Αναλυτικότερα από το 1814  δημιουργείται οδικό δίκτυο. Εκπονήθηκε το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο για την νέα πόλη και κατασκευάστηκαν οι παραλιακοί δρόμοι στο Μαντούκι και την Γαρίτσα. Κατεδαφίστηκαν τμήματα από τα τείχη της πόλης προ της Πόρτα Ρεμούντα, η οποία κατεδαφίστηκε το 1837 για να δημιουργήσουν έξοδο από την Γαρίτσα, κατασκευάζοντας το κατηφορικό του παραλιακού δρόμου. Επιπλέον  κατασκεύασαν στο φρούριο τη λεγόμενη καμπάνα, τον αμυντικό προμαχώνα της κορφής και το στρατώνα που στεγάζεται σήμερα ο ναυτικός σταθμός και στο Π. Φρούριο όλους τους στρατώνες που είναι πάνω από την πύλη. Επίσης οχύρωσαν το νησί του Βίδου όπου είχε πρωτοξεκινήσει από τους Γάλλους.

Αγγλικό Φρούριο στο Βίδο

Επιπροσθέτως μέτρα πάρθηκαν και για την ύδρευση αφού κατασκευάστηκε το υδραγωγείο Maitland. Άρχισε με σκοπό την ύδρευση των φρουρίων αλλά επεκτάθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της πόλης. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέοι όροφοι στα σπίτια,  ενώ προσοχή δόθηκε και στην εκπαίδευση με την ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας. Χάρη στο πλήρες οδικό δίκτυο τα αγαθά μεταφέρονταν άμεσα και με ασφάλεια  ενισχύοντας την γεωργία και την βιοτεχνία. Αν και προαναφέρθηκε πως οι Άγγλοι δεν έδωσαν σημασία, η Κέρκυρα απολάμβανε την βελτίωση των μεθόδων καλλιέργειας και επεξεργασίας του ελαίου.[1] Όσον αφορά τον τομέα των γραμμάτων ανάπτυξη σημειώθηκε στην τυπογραφία. Παράλληλα οι Άγγλοι παραχώρησαν οικοδομικές  άδειες  επιτρέποντας την δημιουργία προβιομηχανικών κτηρίων  όπως ατμόμυλων, σιταποθηκών, ανθρακαποθηκών και εργοστασίων. Αναλυτικότερα το 1824 οι αδελφοί Τσίπη λειτουργούν το βυρσοδεψείο, ενώ το 1837 λειτούργει ένας ατμοκίνητος αλευρόμυλος. Κατά χρονολογική προσέγγιση  περίπου το 1829 με 1834 δημιουργείται η σκεπαστή αγορά του Μαρκά  ενώ το 1846 γίνεται η τοποθέτηση δυο γερανών στο λιμάνι.

Ο Μαρκάς

 Εν κατακλείδι το 1850 σχεδιάστηκε ο τοπογραφικός χάρτης της Κέρκυρας από τον Ριβέλλη και Χρόνη που οδήγησε στην κατασκευή του νέου αμαξιτού οδικού δικτύου την επομένη δεκαετία. Τον 19^ο αιώνα λόγω της αύξησης της παραγωγής (π.χ. ελαιουργία)  χτίζονται νέοι χώροι στα ήδη υπάρχοντα βιομηχανικά συγκροτήματα. Όσον αφόρα τον  τομέα της αρχιτεκτονικής προς  τις αρχές του 19^ου αιώνα  παρουσιάστηκαν σημαντικοί ξένοι τεχνίτες. Δημιουργούσαν έργα που είχαν στοιχεία γεωργιανού ρυθμού και του νεοκλασικισμού της Ελλάδας όπως είναι το μνημείο Maitland. Από το 1830 συμμετέχουν Έλληνες αρχιτέκτονες όπως ήταν ο Ιωάννης Χρόνης. Γνωστά έργα αποτελούν η Ιόνιος Τράπεζα, Ιόνιος Βουλή, το χρηματιστήριο και η οικία του Ιωάννη Καποδίστρια. Οι Άγγλοι δημιούργησαν πολυώροφα κτίρια και μεγαλοαστικά κέντρα αφού υπήρχε ανάπτυξη του πληθυσμού.[1]

Οικονομία

Μετά την κυριαρχία των Γάλλων Αυτοκρατορικών ακολουθεί η λεγόμενη βρετανική προστασία. Οι Άγγλοι έδιναν την ψευδαίσθηση πως  θα αντιμετώπιζαν τις ασυδοσίες των προηγούμενων κατακτητών, γεγονός όμως που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Συγκεκριμένα στον κλάδο της γεωργίας δεν πάρθηκε κανένα μέτρο το όποιο θα επέφερε κέρδη .Η αδιαφορία των «προστατών» για την εισαγωγή νέων φυτειών, η παράληψη εκπαίδευσης των αγροτών αλλά και η αδράνεια προς την αντιμετώπιση της μεγάλης μάστιγας της υπαίθρου που ήταν η ελιά μπορούν να θεωρηθούν κάποια από τα παραδείγματα αδιαφορίας των Άγγλων. Ίσως μια κίνηση ενδιαφέροντος να ήταν  ο ερχομός  Μαλτέζων γεωργοκηπουρών στο Αργοστόλι ,όμως η αντίδραση των κεφαλλονιτών σταμάτησε αυτή την κίνηση. Το 1846οι  Άγγλοι ιδρύουν τον γεωργικό σταθμό των Καστελάννων  με διάρκεια ζωής μόλις 4 χρόνια.. Αξιοσημείωτο είναι πως τα Επτάνησα ως αγγλική αποικία δεν διέθεταν ένα σταθερό νόμισμα. Οι πρώτες προσπάθειες καθιέρωσης της στερλίνας ξεκίνησαν το 1825 και, γνώρισε μεγάλη απήχηση το 1830. Η έλλειψη πιστωτικού συστήματος αποτέλεσε μεγάλο πρόβλημα αφού οι εισαγωγικοί δασμοί έφταναν 21,9)2% της αξίας των εμπορευμάτων σε αντίθεση με τα  αγγλικά αγαθά που τα τέλη τους κυμαίνονταν από 2 έως 7%. Όμως οι υψηλοί φόροι έπλητταν την λαϊκή τάξη ενώ οι εισαγωγικοί δασμοί του λαδιού και της σταφίδα έφταναν τα 191/2 % της αξίας τους . Τον Ιανουάριο του 1839  ιδρύεται η ιονική κρατική τράπεζα υστέρα από συμφωνία του αρμοστή, του προέδρου της γερουσίας κόμη Βούλγαρη , τον Γουντ και τον Τζον Ράιτ .Σύμφωνα με τον νομό της βουλής το 1837 για τον τραπεζικό νόμο, η τράπεζα είχε το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης χαρτονομίσματος για μια εικοσαετία. Το 1840 αρχίζει η λειτουργία της  ξεκινώντας τις συναλλαγές .Κύριες δραστηριότητες της, το εμπόριο μεταξύ του νησιού και της  Μεγάλης Βρετανίας και η διενέργεια εμβασμάτων πιστώσεων προς και από τα νησιά. Έτσι η Ιονική Τράπεζα εγκαθίδρυσε ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα βασιζόμενο σε δυτικότροπα  μοντέλα.

[1] Αργυρού Σταυρούλα, η εξέλιξη της βιοτεχνίας βιομηχανίας στην Κέρκυρα, εκδ., α΄πόστροφος ,Κέρκυρα  2010, σελ 24-26

Μετοχή της Ionian Bank Limited

 Η ύπαρξη της τράπεζας με έδρα την Αγγλία δηλώνει ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα στο οποίο το τραπεζικό σύστημα αποτελεί την «καρδιά» του. Εφαρμόζεται ένα οικονομικό μοντέλο αγγλοσαξονικού τύπου. Μέσω ενός τραπεζικού συστήματος προωθείται η ανάπτυξη και δημιουργούνται οικονομικές σχέσεις. Μετά την ένωση η ιονική τράπεζα μαζί με την εθνική τράπεζα είχαν το δικαίωμα έκδοσης νομισμάτων ενώ από το 1865 παραχώρησε στην Ελλάδα δάνειο ύψους 39.000 λιρών .[1]

 

Μεγάλες  δαπάνες

Μεγάλη δαπάνη των επτανήσιων κατά την αγγλική προστασία αποτέλεσε ο στρατός. Χωρίς να ζητηθεί από τους Ιόνιους, οι Άγγλοι προς δικό τους συμφέρον τους επέβαλαν στρατιωτική προστασία. Έτσι οι  Επτανήσιοι πλήρωναν για  την προστασία και τους υπαλλήλους 25,000 λίρες  ετησίως, συμπεριλαμβάνοντας την μισθοδοσία και τη συντήρηση  των αγγλικών ταγμάτων, ενώ από το 1818 έως 1834 το ιόνιο ταμείο πλήρωνε το υπέρογκο ποσό των 568,40 λιρών για τον στρατό. Τις  τεράστιες δαπάνες έρχονται να προσθέσουν οι 13.000 λίρες που αποτελούν  έξοδα του οίκου του Λόρδου  Αρμοστή και την μισθοδοσία των Άγγλων υποδιοικητών στα διάφορα νησιά. Τεράστιο πλήγμα όμως αποτέλεσαν και οι συντάξεις. Όσο φούντωνε το αίσθημα της ένωσης οι Άγγλοι για να αποτρέψουν αντιδράσεις διόρισαν δημόσιους υπαλλήλους  δημιουργώντας τον πυρήνα της Καμαρίλλας. Οι άσκοπες δαπάνες  είχαν ως αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος να αυξάνεται και μέσα σε 20 χρόνια να φτάσει τις 200.000 λίρες. Οι συνταξιούχοι πολίτες  που ήταν παλιοί υπάλληλοι  βασίζονταν στο ταμείο της ιόνιο πολιτείας δυσχεραίνοντας την οικονομική κατάσταση. Επίσης  οι τεράστιοι μισθοί σε βουλευτές  στα μέλη της γερουσίας σε γραμματείς  και κατώτερους υπαλλήλους  και στις δικαστικές αρχές (16.00λ) θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Σύμφωνα με την μεταρρύθμιση του Seaton  την περίοδο του 1847 με 1857  τα έσοδα του ιονικού κράτους ήταν 1.540.780 ενώ τα έξοδα 1.604.978. [2]

[1] Λουκιανού Ζαμίτ , Oικονομία της Επτανήσου επί αγγλικής προστασίας (1815-1864),εκδ., Κέρκυρα 1981 , σελ 6-15

 

[2] Α.Μ Ανδρεάδου ,Η ένωση της Επτανήσου και η διοίκηση της προστασίας, σελ 14 -26

Monte di pieta

Ένας θεσμός που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 5^ου  αιώνα  λαμβάνοντας τόπο στις μικρομεσαίες πόλεις της κεντρικής Ιταλίας. Στόχος ύπαρξης  ήταν η βοήθειας προς άτομα που δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των ιδιωτικών τραπεζών για την παροχή υπηρεσιών. Έτσι το MdP παραχωρούσε χαμηλότοκα καταναλωτικά δάνεια  δεσμεύοντας κινητή περιούσια. Στον ελλαδικό χώρο έφτασε αρχικά στην Κρήτη τον 17^ο  αιώνα ενώ αργότερα εξαπλώθηκε και προς τα νησιά του Ιονίου. Η Κέρκυρα ήταν η πρωτοπόρος δημιουργώντας το  1630-31[1] ενώ αργότερα το 1870  ακολούθησαν η Ζάκυνθος, η Κεφαλονιά και το 1677 η Ιθάκη αντίστοιχα. Το MdP λειτούργησε ως αρωγός για την πάταξη της παραοικονομίας ,των τοκογλύφων αλλά και τον έλεγχο του κινούμενου χρήματος . Πρωταρχικός του ρόλος η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Με το πέρασμα των χρόνων παρατηρείται μια σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην τοκογλυφία και το MdP αλλά και γενικότερα την οικονομική κατάσταση του νησιού .Όπως επισημαίνεται  το 13,9 % προέβαινε στην σύναψη πιστωτικών συμβάσεων ,ενώ το 21,1%  δεν μπορούσε να αποπληρώσει το χρέος. Οι μεταβολές που επήλθαν  μετά την ένωση των Επτάνησα  με την Ελλάδα δεν άφησαν ανεπηρέαστο το MdP .Παρόλα αυτά  αν και το MdP δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει την ένδεια της τοπικής κοινωνίας κατόρθωσε να αναδείξει την  λειτουργία  του χρήματος.

Όροι

Η Αγγλία αποφασίζει  να παραδώσει τα Επτάνησα με κάποιους  όρους  έχοντας στο πλευρό της, την Γαλλία, την Αυστρία  και την Ρωσία. Έχοντας ως πληρεξούσιο τον Χαρίλαο Τρικούπη στην συνέλευση λαμβάνονται οι εξής αποφάσεις.

Αρχικά το εμπόριο και η ναυτιλία με τους ξένους θα παρέμενε το ίδιο. Η Ελλάδα είναι  υποχρεωμένη να καταβάλλει κάθε μήνα στην Αγγλία 10.000 λίρες  οι οποίες θα αποτελούσαν τον πρώτο φόρο. Επίσης υποχρεούται να δίνει σύνταξη στους  βρετανούς υπηκόους της ιονικής κυβέρνησης. Συγκεκριμένα θα κατέβαλε το συνολικό πόσο των 7.403 λίρες  στους υπαλλήλους που είχαν απασχοληθεί στην ιονική πολιτεία, 3.272 σε αυτούς που έχασαν την θέση τους και βρίσκονταν πλέον υπό βρετανική προστασία  αλλά και 403 λίρες σε αυτούς που έχασαν τον μισθό τους. Όπως αναφέρει και στο διάταγμα ο βασιλιάς της Ελλάδος μετά την ένωση των Επτανήσων, την διοίκηση των ιονίων νήσων θα αναλάβει ο έκτακτος απεσταλμένος. Οι αποφάσεις του Λόρδου Μ. Αρμοστή και της γερουσίας παύουν να ισχύουν. Οι αποφάσεις θα παίρνονται από το αρμόδιο υπουργείο ενώ τα έκτακτα και ταξικά έξοδα θα κατατίθενται από το αρμόδιο ταμείο των ιόνιων νήσων[1].

 

Χαρίλαος Τρικούπης

[1] Φ.Ε.Κ. αρ. 25 /1964

[1] Christos Desyllas, Microcredit culture and money trade in Corfu (17^th-19^th cent.), pp 143. At: (file:///C:/Users/hp/Downloads/desyllas.pdf ) 

 

Επίλογος

Εν κατακλείδι συμπεραίνουμε πως  η Κέρκυρα  ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Άγγλων παραμερίζοντας τα υπόλοιπα Ιόνια νησιά. Ας μην διαφεύγει από την μνήμη μας πως η Κέρκυρα ήταν σημαντική  όχι μόνο για την γεωγραφική της θέση αφού αποτελεί την πύλη ανατολής και δύσης αλλά  αποτελεί και έναν οικονομικό πόρο. Επιπλέον η Κέρκυρα ήταν ένα νησί που είχε κυριαρχηθεί και από Γάλλους και από Άγγλους άρα φυσικό επακόλουθο ήταν να έρθουν σε επαφή και με την γαλλική αλλά και με την Βιομηχανική Επανάσταση. Έτσι λοιπόν αν και η αγγλική προστασία  έκανε τεράστιες οικονομικές δαπάνες και παραμέρισε ως επί το πλείστον τα ιόνια νησιά, κατάφερε να αναπτύξει την Κέρκυρα σε διάφορους τομείς όπως κοινωνικούς, οικονομικούς και εκπαιδευτικούς. Η παρουσία βιομηχανιών μπόρεσε όχι μόνο να αναπτύξει την οικονομία της Κέρκυρας κατά την Αγγλοκρατία αλλά και να προσφέρει στην Ελλάδα μετά την ενσωμάτωση της.