Η Κα Kety Tzora ανέβασε το πιο κάτω, πολύ ενδιαφέρον άρθρο, που αφορούσε την ΔΗΜΟΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΕΡΚΥΡΑΣ. Το Corfu Museum με την ευκαιρία αυτή προσθέτει πληροφορίες για την περιπέτεια του Ιδρύματος αυτού.

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Κέρκυρας είναι η αρχαιότερη Δημόσια Βιβλιοθήκη στην Ελλάδα. Βιβλιοθήκες στην Κέρκυρα υπήρχαν τουλάχιστον από τα τέλη του 17ου αιώνα, στην ιερογραμματεία του Μεγάλου Πρωτοπαπά των Ορθοδόξων, στη Λατινική Αρχιεπισκοπή και σε μονές όπως η Παναγία στην Παλαιοκαστρίτσα, η Παναγία η Πλατυτέρα, η Ζωοδόχος Πηγή στους Καστελάνους Μέσης (δωρεά του Ιππότη Μαρίνου Πρόσπερου στα 1694), η Αγία Αικατερίνη στην πόλη, ο Άγιος Φραγκίσκος, η Παναγία της Τενέδου και η Αγία Ιουστίνη στη Γαρίτσα.

Τον αρχικό πυρήνα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης αποτέλεσε η δωρεά του βιβλιόφιλου Κανονικού Ιάκωβου Φραγκίσκου Σαβέριου Κανάλ, τοποτηρητή για πολλά χρόνια του Λατίνου Μητροπολίτη στην Κέρκυρα, ο οποίος πεθαίνοντας στα 1758, χάρισε στην Κερκυραϊκή Κοινότητα την πλούσια σε ποιότητα και ποσότητα βιβλιοθήκη του, που διατηρούσε στην καθολική μονή της Αγίας Ιουστίνης (Santa Giustina) στη Γαρίτσα. (Σχετκό άρθρο του Μουσείου: To  Δεύτερο Ναυτικό Νοσοκομείο στον κόσμο στην Κέρκυρα:  Αγία Ιουστίνa (Santa Giustina) *1)

http://www.corfu-museum.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=63%3Asanta-giustina-corfu&catid=19%3Acorfu-notes-&Itemid=50&lang=el 

Επιπλέον κατέθεσε διακόσια χρυσά τσεκίνια στο Ενεχυροδανειστήριο επ΄ ονόματι των Συνδίκων της πόλης ώστε με τους τόκους να γίνεται η συντήρηση, η φύλαξη και ο εμπλουτισμός των βιβλίων της με νέους τόμους.

Στην από 6 Ιανουαρίου διαθήκη του Ιάκωβου Φραγκίσκου Σαβέριου Κανάλ,  μεταξύ άλλων αναφέρεται:

Ελληνική Μετάφραση

«Στη Δημόσια Βιβλιοθήκη η οποία υπάρχει στην Κέρκυρα ιδρυμένη εις το προάστιο των Γαστράδων (Γαρίτσας) παρά την μονή των μεταρρυθμισμένων Π.Πατέρων της Αγίας Ιουστίνης, αφήνω χρυσίνους διακοσίους αρ 200 για να παραδοθούν στο ιερό ίδρυμα του εν Κερκύρα ενεχυροδανειστηρίου ο δε τόκος αυτών να εισπράττεται από τους εφιστάται επιφανείς Συνδίκων της περίβλεπτου ταύτης κοινότητας και χρησιμεύει ωφέλεια της βιβλιοθήκης αυτής τόσο για την αύξησης αυτής με την αγορά άλλων βιβλίων , όσο και για την αναπλήρωση κάθε αναγκαίου σε αυτή ,με σκοπό να ευδοκιμεί και η ύπαρξης αλλά και να διατηρείται με αξιοπρέπεια τέτοιο πολύ ωφέλιμο ίδρυμα από το οποίο δύναται να ωφελούνται οι φιλομαθείς και οι λόγιοι και να χρησιμοποιείται ακόμα για την αξιοπρέπεια του κόσμου και της πόλεως αυτής»

Από τη μονή της Αγίας Ιουστίνος, για πρακτικούς λόγους, μεταφέρθηκε στην πόλη στη μονή της Τενέδου.*2) Όταν επί Γάλλων Δημοκρατικών καταργήθηκαν οι μονές, τα βιβλία από πολλές μονές συγκεντρώθηκαν στη μονή Τενέδου,*3) όπου στις 28 Ιουλίου 1798 εγκαινιάστηκε η Δημόσια Βιβλιοθήκη Κέρκυρας από τον Comeyra*4). Η Βιβλιοθήκη τέθηκε υπό την άμεση επίβλεψη και φροντίδα του Έλληνα γιατρού Αντώνιου Μαρούλη και βιβλιοθηκάριος ορίστηκε ο νεαρός Ιωάννης Μαρμαράς.*5) Ονομάστηκε Εθνική Βιβλιοθήκη Νομού Κερκύρας και συμπληρώθηκε με τα βιβλία από τις μονές της Ευαγγελιστρίας (Annunziata) και του Αγίου Φραγκίσκου, φθάνοντας έτσι τους 4.000 τόμους.

Ατυχώς στις 20 Νοεμβρίου 1798 ο βιβλιοθηκάριος Ι. Μαρμαράς αντικαταστάθηκε από τον νεαρό Ιακωβίνο Gaetano Rusconi από την Πάδοβα, που είχε ακολουθήσει τους Γάλλους στην Κέρκυρα. Αυτός 'καθάρισε' τη βιβλιοθήκη από τα κατά την κρίση του επιζήμια για την επανάσταση βιβλία, είτε καταστρέφοντάς τα είτε πουλώντας τα, μειώνοντας έτσι τους 4.000 τόμους, που είχαν καταλογογραφηθεί, σε 1605.*6)

Επί Επτανήσου Πολιτείας η Δημόσια Βιβλιοθήκη Κέρκυρας οργανώθηκε με εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας και εμπλουτίστηκε με αγορές και δωρεές, φθάνοντας τους 7.000 τόμους. * 7) Τότε κανονίστηκε και η Σφραγίδα της Βιβλιοθήκης, που πήρε σαν έμβλημα την Απήδαλο Κερκυραϊκή Τριήρη και ολόγυρά της τις λέξεις: Bibliotheca Publica Corcyrese. Τα χρόνια αυτά βιβλιοθηκάριος ήταν ο νεαρός λόγιος Ανδρέας Μουστοξύδης, διακεκριμένος στα Γράμματα και την Αρχαιολογία.

Τον Μάιο του 1808*8) στη Βιβλιοθήκη Κέρκυρας ενσωματώθηκε η πλούσια βιβλιοθήκη του Ανδρέα Καλογερά, αποτελούμενη από 1675 τόμους με έργα Λατίνων Ποιητών και Λογογράφων.
Έτσι εμπλουτισμένη προσαρτήθηκε στην Ιόνιο Ακαδημία *9) και βοήθησε πολύ στη λειτουργία της. Ο Γκίλφορδ την εμπλούτισε ακόμη περισσότερο με 25.000 τόμους και προκάλεσε και άλλες δωρεές (Ζωσιμάδων, Γ. Μοντσενίγου, Α. Πολυλά, Μ. Πιέρρη, Ν. Ζαμπέλη) και αγορές, φθάνοντας ακόμη στο σημείο να παραχωρήσει και την προσωπική του συλλογή χειρογράφων.

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε πως όλες οι πιο κάτω σημειώσεις προέρχονται από το βιβλίο : ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ  ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΜΟΣ XVII Λ.ΒΡΟΚΙΝΗ ΕΡΓΑ ΤΟΜΟΣ Β! ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Κ.Θ. ΔΗΜΑΡΑ, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΩΣΤΑ ΔΑΦΝΗ, ΚΕΡΚΥΡΑ 1973 σελ.174-231.Σε όποια σημεία του άρθρου υπάρχει διαφορετική πηγή σημειώνεται επί τόπου.

*1)Η μονή της Αγίας Ιουστίνης  κατείχε  εκτός από  θρησκευτικά βιβλία και άλλα μη θρησκευτικού περιεχομένου. Αυτό διότι οι καλόγηροι εκτός της θρησκευτικής τους λατρείας είχαν γνώσεις εμπειρικής Ιατρικής,  -μη ξεχνάμε ότι  η Μονή ήταν και νοσοκομείο,-  μελετούσαν τα βιβλία αυτά για να εμπλουτίσουν  τις   γνώσεις τους ώστε να είναι χρήσιμοι  στους άπορους ασθενείς. Με την πάροδο του χρόνου η βιβλιοθήκη  εμπλουτίστηκε και με υλικό  άλλων κλάδων, έτσι έφτασε να γίνει  η μεγαλύτερη και σε  ποσότητα αλλά και σε ποιότητα βιβλίων από το σύνολο των Βιβλιοθηκών των άλλων μοναστηριών. Με την προσθήκη των βιβλίων του Κανάλ και  τα χρήματα που άφησε για την αξιοπρεπή παρουσία της, η Βιβλιοθήκη της Μονής έγινε αναγνωστήριο για κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή.

*2)Η συγκέντρωση όλων αυτών των βιβλίων στην Μονή της Αγίας Ιουστίνης, προβλημάτισε τους Συνδίκους της πόλης, για το αν θα έπρεπε, να αφήσουν όλον αυτόν τον πλούτο στην επιμέλεια των καλόγηρων.

Μαζί με τον παραπάνω λόγο συνέτρεχαν και άλλοι , οι οποίοι οδήγησαν στην ανάπτυξη της ιδέας της μεταφοράς της στην πόλη στην Μονή της Υ.Θ. Τενέδου. Οι επιπρόσθετοι λόγοι ήταν : πρώτον, η απόσταση  που βρίσκονταν η Βιβλιοθήκη ήταν μεγάλη για την εποχή εκείνη, δεύτερον, ο τότε  δρόμος ήταν δύσβατος με αποτέλεσμα η πρόσβαση ιδιαίτερα κατά τη χειμερινή περίοδο να καθίσταται δύσκολη. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ, πώς  οι δύο τελευταίοι λόγοι είχαν σαν αποτέλεσμα,  ο αριθμός των μελετητών κατά την χειμερινή περίοδο να είναι μηδενικός. Στο μεταξύ διάστημα πολλοί από τους καλόγηρους  της Αγ. Ιουστίνης είχαν μετ’ εγκατασταθεί στην Υ.Θ. Τενέδου, λόγω του μικρού αριθμού των καλόγηρων που βρίσκονταν σε αυτή. Από το 1795 οι Σύνδικοι της Κοινότητος άρχισαν, να συζητάνε το θέμα της μεταφοράς. Για την μεταφορά αυτή έπαιξε ρόλο και η εγκατάσταση των καλόγηρων από την μία μονή στην άλλη, η οποία είχε ως αποτέλεσμα ο αριθμός των εναπομεινάντων  καλογήρων στην Αγ. Ιουστίνη να μην είναι ικανός για την συντήρηση της βιβλιοθήκης. Μεγάλη αντίδραση για την μεταφορά, είχε ο Ηγούμενος της Μονής, παρόλο που οι καλόγηροι στην Υ Θ Τενέδου το ζητούσαν. Κι ενώ οι σύνδικοι επέμεναν στην απόφασή τους, ο Ηγούμενος έγραψε στον Επαρχιακό προϊστάμενο του τάγματος των Ιακωβίνων στην Βενετία το εξής : «των βιβλίων εποιούντο χρήσιν αυτοί οι μονασταί». Προς τον Επαρχιακό προϊστάμενο έστειλαν επιστολή και οι Σύνδικοι με ημερομηνία 6 Μαρτίου του 1795 καθώς επίσης και στον Ιππότη Νάνην της Βενετίας, υποστηριχτή των αιτημάτων των Κερκυραίων στη Βενετική διοίκηση, πληροφορώντας τον για την ανάγκην της μεταφοράς και ζητώντας του να προσπαθήσει για την επιβολή της από τις Βενετικές Αρχές. Τελικά την 26η Μαΐου 1795 αποφασίστηκε η μεταφορά και εγκρίθηκε το ποσό 120 ενετικών ταλίρων συνυπογράφοντας πρωτόκολλο με τους καλόγηρους, ότι το ποσό αυτό δίνεται για την φροντίδα της μεταφοράς των βιβλίων και για τον τρόπο της μελλοντικής συντήρησης αυτών. Οι Σύνδικοι τότε της Κοινότητας ήταν οι Βιάρος Πετρετίνος, Ιωάννης Χαλικιόπουλος, Σπυρίδων Καποδίστριας και ο Ηλίας Θεοτόκης.

Ενώ τα πάντα ήταν έτοιμα για την μετακόμιση και έμενε μόνο η υπογραφή των καλόγηρων για την εργολαβία, που θα αναλάμβανε την μεταφορά, οι μοναχοί αποφάσισαν να μην υπογράψουν την σύμβαση. Απευθύνθηκαν, λοιπόν,  προς τον τότε Λατίνο Αρχιεπίσκοπο και  ζήτησαν να ανασταλεί η απόφαση του Γενικού Προβλεπτή, διότι ο Κανάλ στην διαθήκη του  άφηνε την δική του βιβλιοθήκη,  στην Μονή της Αγ.Ιουστίνης και όχι στην πόλη της Κέρκυρας.

Η διαμάχη συνεχίστηκε και η μεταφορά δεν έγινε μέχρι και την κατάληψη της Κέρκυρας από τους Δημοκρατικούς Γάλλους.

3)Η μεταφορά έγινε ένα μήνα περίπου μετά την αλλαγή του πολιτεύματος (Ιούλιος 1797).Ο τότε εκτελών χρέη Δημοσίου Αρχιμηχανικού Π. Παρμεζάν, έλαβε την εντολή της δημιουργίας  μιας μεγάλης αίθουσας, στον δεύτερο όροφο οικίας, που βρίσκονταν στο βόρειο μέρος της μονής Υ.Θ. Τενέδου. Επίσης ανέλαβε την κατασκευή νέων ραφιών και τη συντήρηση των παλαιών, στα οποία μεταφέρθηκαν τα βιβλία. Ζητήθηκε από τους μοναχούς ο κατάλογος των βιβλίων της διαθήκης Κανάλ και επιπλέον ο απολογισμός των εσόδων εκ των τόκων της κατάθεσης Κανάλ, που σύμφωνα με την διαθήκη έπρεπε να πηγαίνουν για την συντήρηση και επαύξηση της Βιβλιοθήκης. Το αίτημα αυτό στάλθηκε προς τον επίτροπο της Μονής Άγγελο Τζανίνη, ο οποίος ισχυρίστηκε, ότι εισέπρατταν  τους τόκους οι σύνδικοι. Γι’ αυτό ζήτησε τα έσοδα από τον τοκισμό, να καταβάλλονται πλέον στο μοναστήρι.

Όσον αφορά την Δημόσια βιβλιοθήκη εκδίδεται η κάτωθι διαταγή.

Η ελληνική μετάφραση είναι :

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΙΣΟΤΗΣ

ΤΟ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟΝ

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΝ ΔΗΜΑΡΧΙΑΝ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Ο πολίτης Άγγελος Τζανίνης επίτροπος της μονής  Τενέδου, με υπόμνημα που  έστειλε προς εμάς τους Δημαρχιακούς Πολίτες γράφει, ότι ο ευεργέτης κανονικός Ιάκωβος Φραγκίσκος Κανάλ ,έκανε στους φιλομαθείς συμπολίτες του την ωφέλιμη δωρεά όλων των εκκλησιαστικών και κοσμικών βιβλίων που είχε στην κυριότητά του. Από τα βιβλία αυτά  καταρτίστηκε η νέα δημόσια βιβλιοθήκη της μονής Υ. Θ Τενέδου, η οποία πριν βρίσκονταν στο μοναστήρι της Αγίας Ιουστίνης. Προστέθηκε δε ότι κατατέθηκε στο Ιερό κατάστημα του ελέους Ενεχυροδανειστήριο το κεφάλαιο 200 χρυσίνων, για να χρησιμοποιηθεί ο τόκος των 10 χρυσίνων για την εκπλήρωση του σκοπού της διαθήκης .Ότι ο πολίτης ποτέ Άγγελος Μοντζάνεγας εφόσον ζει ,θα εισέπραττε τον άνωθεν τόκο και θα τον παρέδιδε στους επιφανείς Μεταρρυθμιστικούς Πατέρες του ειρημένου μοναστηριού. Μετά το θάνατο του Μοντζέναγα ,οι πρώην Σύνδικοι αυτής της πόλεως ανέλαβαν την είσπραξη και σύμφωνα με το παράδειγμα του Μοντζάνεγα παρέδιδαν τον τόκο στους Πατέρες. Για τούτο καταγγέλλει μεν για αυθαιρεσία τους Συνδίκους , δεν παραπονιέται όμως για την  μέχρι τώρα χρήση της προσόδου και ζητά από εδώ και πέρα να αντικαταστήσει αυτός , όσον αφορά την είσπραξη, τους πρώην Συνδίκους

Αφού ανατέθηκε από εσάς το θέμα, να ερευνηθεί από το Βουλευτήριο της αστυνομίας, το Βουλευτήριο θεώρησε σπουδαιότερο από κάθε τι άλλο την έρευνα για τη διαθήκη του αποθανόντος Κανάλ. Αφού βρέθηκε η διαθήκη έβγαλαν το συμπέρασμα, πως και οι πιο πάνω αναφερόμενοι πρώην Σύνδικοι είχαν την εντολή για την είσπραξη του τόκου και, ότι αυτός έπρεπε να πάει, για την αύξηση του αριθμού των βιβλίων και την αναπλήρωση κάθε πράγματος που θα ήταν αναγκαίο για να ευδοκιμήσει και αξιοπρεπώς να συντηρηθεί τόσο μεγάλο και οφέλιμο ίδρυμα.

Ήταν φανερό, ότι μέχρι τότε δεν επετεύχθη η βούληση του διαθέτη και ότι το Δημαρχιακό τούτο σώμα οφείλει με ακρίβεια να εκπληρώνει τη διαθήκη .Το Βουλευτήριο μας ,το οποίο δε γνωρίζει την κατάσταση των ήδη διασωθέντων συγγραμμάτων και, αν αυτά είναι πλήρη και χωρίς να γνωρίζει τι άλλο πρέπει να πράξει για να εξακριβώσει την κατάσταση. Σε περίπτωση που τα αξιόλογα βιβλία είναι ατελή, να προσδιορίσει  πρόσωπα προικισμένα με τις ανάλογες γνώσεις και κρίσεις , και να τα  εξουσιοδοτήσει για την αντικατάστασή τους από τους βιβλιοπώλες της Βενετίας. Να συνάψει δε συμφωνία μαζί τους, ότι η πληρωμή θα γίνεται  από το ετήσιο ποσό των προαναφερομένων 10 χρυσίνων.

Για το λόγο αυτό το Βουλευτήριο εκδίδει προς εσάς το επόμενο σχέδιο θεσπίσματος :

Η προσωρινή Δημαρχεία Κερκύρας αφού έλαβε υπόψη την έκθεση του Βουλευτηρίου της αστυνομίας

Θεσπίζει :

1)Ο πιο πάνω αναφερόμενος ετήσιος τόκος να εισπράττεται από εδώ και πέρα από τον εκάστοτε πρόεδρο της Δημαρχίας .

2)Να εκλέγονται δύο από τους διαπρεπείς πολίτες οι οποίοι έχουν εντρυφήσει στις επιστήμες και τα καλά γράμματα, με σκοπό να εξακριβώσουν μετά προσοχής τα ήδη υπάρχοντα συγγράμματα της προαναφερθείσης βιβλιοθήκης. Στην περίπτωση δε που θα έβγαζαν το συμπέρασμα, ότι τα πλέον αξιόλογα από αυτά ήταν ελλιπή, να διαθέσουν τους εαυτούς τους και να προνοήσουν για τη συμπλήρωση, εάν αυτό είναι δυνατό ή να αποκτήσουν καινούρια.

3)Θα έχουν οι πιο πάνω αναφερόμενοι πολίτες την εξουσιοδότηση να διαπραγματευθούν με κάποιους από τους Ενετούς βιβλιοπώλες, για την απόκτηση των πιο πάνω βιβλίων. Η πληρωμή αυτών να γίνεται με την αποστολή των 10 χρυσίνων ετησίως, τα οποία θα εισπράττονται από το Ενεχυροδανειστήριο και θα καταβάλλονται μετρητά από το πρόεδρο της Δημαρχία

Επειδή δε επείγει τα νυν υπάρχοντα βιβλία να διατηρηθούν, όπως πρέπει, καθήκον έχει να φροντίζει για αυτό ο βιβλιοθηκάριος της μονής. Ο οποίος να επιτρέπει ·δε σε εκείνους που θέλουν να μάθουν, ελεύθερα την είσοδο στην αίθουσα της βιβλιοθήκης ,καθημερινά εκτός από τις εορτάσιμες μέρες, από το τις 9 το πρωί μέχρι τις 12 το μεσημέρι και το δειλινό από τις 9 μέχρι τις 11.

Εκδόθηκε από το πιο πάνω αναφερόμενο Βουλευτήριο το Σεπτέμβριο του 1797 πρώτου έτους της Κερκυραϊκής Ελευθερίας.

Όσον αφορά την παράγραφο 2) η Δημαρχία επέλεξε τον Απρίλιο του 1798, επιτροπή 2 ατόμων, τον Μάρκο Καρατζία και Νικόλαο Καλοσγούρο. Ο τελευταίος λόγω θανάτου του αντικαταστάθηκε από τον Ιουστινιάνη, προκειμένου να εκτελέσουν το έργο που αναφέρεται στην  παράγραφο αυτή. Η επιτροπή αυτή δεν παρήγαγε έργο γιατί,  υπήρξε καθυστέρηση του διορισμού της και άλλαξαν τα σχέδια της Διοίκησης για την οργάνωση της Βιβλιοθήκης.

Η Βιβλιοθήκη βρίσκεται από καιρό σε αδράνεια. Στο μεταξύ, μέρος της αίθουσας έχουν καταλάβει στρατιωτικοί του λόχου των Αλπινιστών.

Το πιο κάτω έγγραφο με ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1797 προσδιορίζει  τις μελλοντικές ενέργειες εκ  μέρους του Πολιτειακού Καθεστώτος.

Περίληψη εγγράφου:

Δήμευση όλων των περιουσιακών αποκτημάτων των Λατινικών Εκκλησιών 28 Οκτωβρίου 1797  (*)

(*)Πηγή:ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ: ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟΝ ΤΕΥΧΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΙΟΝΙΟΥ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΣ ΜΕΡΟΣ Β ΔΗΜΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΕΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΧΡΩΜΟΤΥΠΟΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΑΔΕΛΦ.Γ.ΑΣΠΙΩΤΗ,· 1917

4)Ο P.J.B.Comeyras ήρθε στην Κέρκυρα σαν διοργανωτής της Διοίκησης και Γενικός Επίτροπος. Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης έγιναν με πλήρη επισημότητα και ο Γενικός Επίτροπος μίλησε με θέμα «Περί ανάγκης της εκπαιδεύσεως».

5)Ως Δημαρχιακός διαχειριστής διορίζεται ο Αντώνιος Μαρούλης, ,  ο διαπρεπής Ασκληπιάδης (ιατρός), ο οποίος διαχειρίζεται τότε και τα της Δημόσιας εκπαίδευσης. Αυτός αναλαμβάνει  και την αρμοδιότητα της Βιβλιοθήκης. Αρχιγραμματέας του Μαρούλη, την περίοδο εκείνη, ήταν ο Ιωάννης Μάρμορας, ένας νέος τριάντα ετών, εραστής των γραμμάτων και διακρινόμενος για την τιμιότητά του. Σε αυτόν ανατέθηκε προσωρινά η ευθύνη της Βιβλιοθήκης, μιας και δεν υπήρχε Βιβλιοθηκάριος. Παρόλα αυτά, δεν ήταν δυνατόν να εξυπηρετηθούν οι αναγνώστες καθώς και οι δύο ανωτέρω ήταν επιφορτισμένοι και με άλλα καθήκοντα.

Ο πολίτης Paris που ήρθε στην Κέρκυρα τον Μάιο του 1798, εκτός των άλλων, επιμελήθηκε και της Βιβλιοθήκης, η οποία με την συνεργασία του πολίτη Roulhiere από τότε αναβίωσε.

Βλέποντας   την Βιβλιοθήκη ρημαγμένη και στρατιώτες να κοιμούνται σ’ αυτήν, διατάζει τα στρατεύματα να την εγκαταλείψουν. Επιπροσθέτως,  βλέποντας τα βιβλία των μονών Υ.Θ. Ευαγγελιστρίας και του Αγ. Φραγκίσκου στοιβαγμένα σ’ ένα δωμάτιο διατάζει την μετακόμιση και τακτοποίηση αυτών. Έπειτα έγινε μια γενική καταμέτρηση, όπου ο αριθμός των βιβλίων ανήλθε περί τους 4.000 τόμους. Επί πλέον συγκέντρωσε από τους Γάλλους αξιωματικούς αλλά και την προσφορά του γιατρού Λάζαρου Μόρδου, άλλους 500 τόμους.

Τότε προτείνει στον Ιωάννη Μάρμορα να αναλάβει Βιβλιοθηκάριος. Ο Μάρμορας γνωρίζοντας την μέχρι τότε κατάσταση της Βιβλιοθήκης, υπέβαλε όρους για να αναλάβει την θέση αυτή. Οι όροι αυτοί ήταν: να συνταχθεί κατάλογος όλων των βιβλίων που θα παραλάμβανε, να έχει βοηθό του τον Ιωάννη Παβάν (μιας και ο αρχικά αιτηθείς βοηθός Σταμάτιος Βούλγαρης πέθανε) και να συνταχθεί οργανισμός  παρά του  Αντωνίου Μαρούλη και παράλληλα κανονισμός  λειτουργίας της Βιβλιοθήκης.

Όλα αυτά έγιναν δεκτά από την Κεντρική Διοίκηση η οποία ανέθεσε στον πολίτη Roulhiere να προχωρήσει στην ικανοποίηση των αιτημάτων του Ιωάννη Μάρμορα.

*Πηγή:ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ: ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟΝ ΤΕΥΧΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΙΟΝΙΟΥ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΣ ΜΕΡΟΣ Β ΔΗΜΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΕΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΧΡΩΜΟΤΥΠΟΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΑΔΕΛΦ.Γ.ΑΣΠΙΩΤΗ,  1917

Ο διορισμός του Μάρμορα

*Πηγή:ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ: ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟΝ ΤΕΥΧΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΙΟΝΙΟΥ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΣ ΜΕΡΟΣ Β ΔΗΜΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΕΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΧΡΩΜΟΤΥΠΟΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΑΔΕΛΦ.Γ.ΑΣΠΙΩΤΗ,  1917

Ο κανονισμός λειτουργίας της Βιβλιοθήκης. 

Μετά από όλα αυτά ο Μάρμορας λαμβάνει τα κλειδιά της Βιβλιοθήκης στα μέσα Ιουλίου.

6)Η μη προσέλευση αναγνωστών και η ανικανότητα του Δημόσιου ταμείου να πληρώνει τα αναγκαία για την Βιβλιοθήκη έξοδα, οδήγησαν τον Μάρμορα να παραιτηθεί από την θέση του. Μετά από λίγο χρονικό διάστημα τα κλειδιά της Βιβλιοθήκης παραδίδονται σε έναν Ιακωβίνο τυχοδιώκτη τον  Γαετάνο Ρουσκόνι. Αυτός αναλαμβάνει Βιβλιοθηκάριος και διευθυντής στους ευρισκόμενους στρατιωτικούς αλευρόμυλους, που βρίσκονταν και αυτοί σ’ ένα οίκημα της Μονής Τενέδου. Την 29η Οκτωβρίου ο Ρουσκόνι ανακοινώνει στην Κεντρική διοίκηση την παραλαβή από τον Μάρμορα, υπογράφοντας το ακόλουθο έγγραφο:

Με τον Ρουσκόνι άρχισε η παντελής παρακμή και πλήρης αποσύνθεση της Βιβλιοθήκης. Κατ’ αρχήν ισχυρίζεται ότι έκαψε 106 τόμους διότι θεωρούσε άλλους από αυτούς επικίνδυνους για την Διοίκηση και άλλους επειδή θα έκαναν κακό στη νεολαία που θα τους διάβαζε. Με το πιο κάτω έγγραφό του δίνει την δικαιολογία για την πράξη του αυτή.

Με έγγραφό του στις 23 Οκτωβρίου του 1798 ζητά από την επιτροπή Δημόσιας ασφάλειας να του παραχωρηθούν δωμάτια από τις αίθουσες της Βιβλιοθήκης και μαγειρείο, για να μπορεί να μένει  με τη δικαιολογία, ότι από εκεί θα του είναι πιο εύκολο να παρακολουθεί την Βιβλιοθήκη και τους Αλευρόμυλους. Παράλληλα ζητά να του παραχωρηθεί και ο κήπος για να καλλιεργεί.

Του παραχωρήθηκαν όλα όσα ζήτησε με μόνο περιορισμό τον κήπο να τον χρησιμοποιήσει για ένα εξάμηνο .Έτσι ο Ρουσκόνι έγινε κάτοχος ολόκληρου του δευτέρου (!) ορόφου της οικίας.

Με το πιο κάτω έγγραφο της 22ας Δεκεμβρίου 1798, ζητά από τον πολίτη Vianes της  επιτροπής Δημόσιας ασφαλείας, την επισκευή της στέγης της βιβλιοθήκης,  εκθέτοντας  τους κόπους που κάνει για την λειτουργικότητα της.

Στις 20 Φεβρουαρίου του 1799,μετά από πολυήμερη πολιορκία οι Γάλλοι υπέγραψαν την παράδοση της Κέρκυρας στους Ρωσοτούρκους.

Ο Ρουσκόνι καθ’ όλη  την διάρκεια της πολιορκίας κατέστρεφε έγγραφα όχι μόνο της Γαλλικής Διοίκησης, αλλά και Ενετικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι νέοι κατακτητές. Παράλληλα διέθετε βιβλία σε όποιον του τα ζητούσε (μάλλον με πληρωμή) από τους Γάλλους που θα εγκατέλειπαν την πόλη. Από τους 4.000 τόμους που αριθμούσε η Βιβλιοθήκη, παρέδωσε στην νέα διοίκηση 1.605 και έφυγε από την Κέρκυρα τον Μάρτιο του 1799.

7)Ο Ναύαρχος Ουσακώφ δημιούργησε την «Επί την Κυβέρνησιν των πραγμάτων Επιτροπήν». Η επιτροπή αυτή αποτελούνταν από 16 διακεκριμένα μέλη των επτά νησιών. Η τελευταία ανέλαβε το έργο να περισώσει, όσα από τα έγγραφα και βιβλία είχε διασκορπίσει ο Ρουσκόνι. Με σχετικά έγγραφά της στις 3 και 4 Μαρτίου 1799, επιτάσσει όλα τα έγγραφα και καλεί, όσους έχουν ή γνωρίζουν κατόχους βιβλίων που κλάπηκαν  ή αγοράστηκαν ή αποκτήθηκαν με οποιαδήποτε άλλο τρόπο, να τα καταθέσουν ή να τα καταγγείλουν σε αυτήν.

Βλέπε πιο κάτω την έγγραφη διαταγή:

Η ευθύνη της Βιβλιοθήκης δόθηκε σε έναν άνθρωπο λόγιο και μέλος της προσωρινής διοίκησης, τον Αντώνιο Τριβόλη Πιέρη. Ο Ρουσκόνι ενώπιον της Διοίκησης παρέδωσε στον Πιέρη τον κατάλογο 690 συγγραμμάτων συγκεντρωμένων σε 1605 τόμους. Αναχώρησε από την Κέρκυρα αποκρύπτοντας τις προηγούμενες απογραφές της Βιβλιοθήκης.

Η επιτροπή με ταχύτητα και έλεγχο προσπάθησε να εξιχνιάσει, που και σε ποιούς βρίσκονταν τα διασκορπισμένα βιβλία. Ο Ουσακώφ με προσωπική του επιστολή την 21η Μαρτίου 1799, ανέθεσε στους Κόμητα Βοΐνοβικ και Ιππότη Γιεχάριν, να κάνουν απογραφή των υπαρχόντων βιβλίων και, να την συγκρίνουν με τις παλαιότερες. Παράλληλα να διεξάγουν γενική έρευνα,  ώστε να βρεθούν τα βιβλία αυτά. Επίσης,  έδωσε διαταγή στο Φρούραρχο Νικόλαο κόμη Βούλγαρη  Συνταγματάρχη, την καταδίωξη της παράνομης κατοχής βιβλίων, που ανήκαν στη Δημόσια Βιβλιοθήκη. Η παράδοση των κλειδιών της Βιβλιοθήκης στον  Κόμητα Βοΐνοβικ έγινε στις 17 Μαρτίου 1799.

Αυτό αποδεικνύεται από την πιο κάτω επιστολή του Αντώνιου Πιέρη προς τον Βούλγαρη.

Συγκεντρώθηκαν και παραδόθηκαν, μέχρι τέλη Μαρτίου, στον Κόμη Βιάρο Καποδίστρια  35 τόμοι. Αλλά, επειδή δεν βρίσκονταν προηγούμενες απογραφές, κάλεσαν τον Μάρμορα και τον Ρουσκόνι να παρουσιαστούν και να απολογηθούν. Ο Μάρμορας παρουσίασε το πρωτόκολλο  παραλαβής και παράδοσης προς  τον Ρουσκόνι. Έτσι δεν του απεδόθη ευθύνη. Αντίθετα όλες οι ευθύνες επιρρίφθηκαν  στον Ρουσκόνι, ο οποίος καταδικάστηκε στις 24 Αυγούστου 1799, όπου επέστρεψε στην Κέρκυρα και  οδηγήθηκε στην φυλακή.

Από την εποχή της πολιορκίας μέχρι το 1803, παρόλο που πάρθηκαν τα  πιο πάνω μέτρα που είδαμε, η Βιβλιοθήκη έπεσε σε λήθαργο. Στις 27 Ιουνίου 1799 ένας Κερκυραίος 20 ετών, ο Σπυρίδων Γεώργιος Τουρλινός, έχοντας ήδη δείξει την φιλομάθειά του, ζήτησε με αναφορά του προς τον Πρόεδρο  της Γερουσίας την επιστασία της Βιβλιοθήκης, για να την ταξινομήσει .

Τελικά η αίτηση δεν έτυχε απάντησης λόγω των πολλών διοικητικών πράξεων που λάμβαναν χώρα την εποχή εκείνη. Τον Αύγουστο του 1799 ανατέθηκε στον προαναφερόμενο Πιέρη και τον τότε διαπρέποντα Νικόλαο Πολίτη, να αναλάβουν την απογραφή και αποκατάσταση του ιδρύματος, ώστε να γίνει και πάλι βιώσιμο και να αρχίσει ξανά η κανονική του λειτουργία. Παρά τις προσπάθειές τους την 28η Νοεμβρίου 1799 παραιτήθηκαν της αποστολής τους, προτείνοντας να εγκατασταθεί φύλακας, ο οποίος να έχει την ικανότητα να διασώσει από την φθορά τα εγκαταλελειμμένα Βιβλία. Τελικά στις 10 Δεκεμβρίου του 1799, τοποθετείται ως φύλακας ο Κερκυραίος Αντώνιος Παβέγγιος, έχοντας στην αρμοδιότητά του, όλο το οίκημα στο οποίο βρίσκονταν η Βιβλιοθήκη, τους γύρω χώρους  και τον παραμελημένο ναό  της Υ. Θ.  Τενέδου.

Τελικά συστάθηκε επιτροπή αποτελούμενη από τους Νικόλαο Παδοβάνη ή Παδοβά, Ιωάννη Αρμένη και Φραγκίσκο Αλαμάνο. Ο Νικόλαος Παδοβάς παρέλαβε τα κλειδιά από τον παραιτηθέντα Παβέγγιο, την 5η Μαΐου 1801.Η επιτροπή ανέλαβε την ανασύσταση της Βιβλιοθήκης και όταν ολοκλήρωσε το έργο της, έστειλε στην Διοίκηση την πιο κάτω έκθεση, η οποία μεταφρασμένη από την Ιταλική γλώσσα στην τότε Ελληνική καθαρεύουσα, από τον Λαυρέντιο Βροκίνη, γράφει:

Μετά την έκθεση αυτή, η εγχώριος Διοίκηση ανέθεσε στον Κερκυραίο Συνταγματάρχη και τότε διοικητή του στρατιωτικού Μηχανικού, Ιωάννη Αναστάσιο Καρτάνο, να προβεί στις επισκευές. Τελειώνοντας, ο Καρτάνος υποβάλλει έκθεση του κόστους, το οποίο ανέρχονταν σε Λίρες 981 και Σόλδια 16.

Ο «Εθνικός Ιατρικός Σύλλογος», που ιδρύθηκε στα μέσα Μαΐου του 1802,  προτείνει να στεγαστεί  στις αίθουσες της Βιβλιοθήκης και, παράλληλα να φροντίσει για την φύλαξη, συντήρηση, επανασύσταση και λειτουργία αυτής. Στις 30 Μαΐου του 1802, η Διοίκηση  απάλλαξε από τη επιστασία τον Παδοβάνη και, παρέδωσε τα κλειδιά στον Καθηγητή γιατρό Ιωάννη Φραγκίσκο Τζουλάτη, γραμματέα του Συλλόγου.

Την 3η Ιουλίου του 1802 έγινε η πρώτη συνέλευση του Συλλόγου στις αίθουσες της Βιβλιοθήκης. Μεταξύ των άλλων θεμάτων που συζητήθηκαν, ο γιατρός Αντώνιος Μαρούλης σε ομιλία του, αναφέρθηκε στην σπουδαιότητα της ύπαρξης Δημόσιων Βιβλιοθηκών, στην Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας, στις ζημίες που αυτή είχε υποστεί, από Στρατιωτικές και Πολιτικές ταραχές  και, στην μετατροπή της από τον Σύλλογο σε Εθνικό Σπουδαστήριο.

Η επιτήρηση της Βιβλιοθήκης ανατέθηκε στον ιατρό Τζουλάτη και η σύνταξη του οργανισμού στον ιατρό Αντώνιο Μαρούλη. Ο οργανισμός αυτός ήταν ίδιος με αυτόν του 1798 (βλέπε πιο πάνω).Η μόνη διαφορά ήταν στις ώρες λειτουργίας. Σύμφωνα με το νέο κανονισμό, οι ημέρες και ώρες ήταν : Δευτέρα, Πέμπτη και Σάββατο, μια ώρα πριν το μεσημέρι και μια ώρα μετά από αυτό.

Τότε ορίστηκε και η Σφραγίδα της Βιβλιοθήκης, που έφερε σαν έμβλημα την Απήδαλο Κερκυραϊκή Τριήρη και ολόγυρά της τις λέξεις: Bibliotheca Pubblica Corcyrae (όπως αναφέρεται και στο άρθρο της η Κα Τζώρα).

Όλα τα πιο πάνω εγκρίθηκαν από την Διοίκηση και έτσι στο φύλλο της Gazzeta Urbana,που εξέδιδε ο εικοσαετής τότε Ανδρέας Μουστοξύδης μαζί με τον Μάριο Πιέρη και, με ημερομηνία 26 Ιουλίου 1802, γνωστοποιείται σε όλους τους ενδιαφερόμενους το ωράριο της νέας Δημόσιας Βιβλιοθήκης.

To 1803 διορίζεται από τον Αυτοκρατορικό Πληρεξούσιο της Ρωσίας Κόμη Μοντζενίγο, Αρχιγραμματέας της Επικράτειας, ο Ιωάννης Καποδίστριας. Τον  Οκτώβριο του 1804, ανατέθηκε η ευθύνη της Παιδείας, σε έναν αξιόλογο  άνθρωπο στο χώρο των γραμμάτων, τον Στυλιανό Βλασσόπουλο, ο οποίος παρέλαβε τα κλειδιά της Βιβλιοθήκης. Κατά τον Μάρτιο του 1805 δίπλα από την μονή της Τενέδου δημιουργείται η Δημόσια Ελληνική Σχολή, στην οποία προσαρτάται και η Δημόσια Βιβλιοθήκη. Όλη η Παιδεία ήταν στην ευθύνη του Αρχιγραμματέα Ιωάννη Καποδίστρια, με τον τίτλο: «Γενικός Έφορος της Παιδείας». Ο Καποδίστριας καθόρισε εκ νέου της οργάνωση της Βιβλιοθήκης σε συνδυασμό με την Δημόσια Σχολή εκπαίδευσης, για χρήση της  τόσο από τους καθηγητές και φοιτητές όσο και από ανεξάρτητους μελετητές.

Στην  Βιβλιοθήκη τότε προστέθηκαν και τα βιβλία από την ιδιωτική Βιβλιοθήκη του ιερέα- ιδρυτού της Μονής της Αγίας Αικατερίνης Νικόδημου του Καρυοφυλάκτου. Επιπλέον προστέθηκαν, με αγορά, βιβλία από τους ευεργέτες Ζωσιμάδες και του ιδίου του κόμητος Μονζενίγου, ο οποίος προσέφερε γύρω στους 200 τόμους. Τότε με διαταγή του Καποδίστρια δημιουργήθηκαν νέες βιβλιοθήκες μιας και η αύξηση των βιβλίων και με την συνδρομή των καθηγητών της, ήταν πλέον απαραίτητες. Σχετικές ήταν και οι εισηγήσεις- εκθέσεις του Στυλιανού Βλασσόπουλου.

Παράλληλα με νεώτερη διαταγή του 1806, αποφασίστηκε έρευνα στα σπίτια για την συλλογή των απολεσθέντων βιβλίων κατά την περίοδο Ρουσκόνι και τιμωρία σε όσους δεν τα επέστρεφαν στην βιβλιοθήκη κρατώντας τα παράνομα. Η ευθύνη εκτέλεσης αυτής της διαταγής, ανατέθηκε στον Αντώνιο Μαρούλη. Η επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί μια ποσότητα βιβλίων στην οικία του Μαρούλη, ο οποίος όμως πέθανε τον Νοέμβριο του 1806 και κατά εντολή του κληρονόμου του σφραγίστηκε η οικία του θανόντος. Τη θέση του Μαρούλη ανέλαβε τότε ο νεότατος Ανδρέας Μουστοξύδης. Την 12η Μαρτίου του 1807 την θέση του Καποδίστρια στην Κυβέρνηση έλαβε ο λόγιος Εμμανουήλ Θεοτόκης, ο οποίος καθ’ υπόδειξη του Καποδίστρια ανέλαβε και την διοίκηση  των δύο ιδρυμάτων, δηλαδή της  Βιβλιοθήκης και της Σχολής.

8)Τον Αύγουστο του 1807, η Κέρκυρα έρχεται στα χέρια των Αυτοκρατορικών Γάλλων. Αφού κατήργησε η νέα αρχή τα μέχρι τότε διοικητικά όργανα, επιτάσσει την βιβλιοθήκη και συγκεντρώνει  τα βιβλία που βρήκε στην οικία Μαρούλη, συνεχίζοντας παράλληλα την έρευνα για τα απολεσθέντα βιβλία. Τον Μάιο του 1808 ο Ανδρέας Καλογεράς, ευπατρίδης Κερκυραίος, δωρίζει την ιδιωτική του βιβλιοθήκη, με τον όρο να είναι ισόβιος βοηθός επιστάτη της Βιβλιοθήκης. Ο όρος αυτός γίνεται δεκτός ,όπως φαίνεται από την πιο κάτω έγγραφη απόφαση:

Σύμφωνα με την απόφαση αυτή καθορίστηκε ο μισθός του Καλογερά σε 960 φράγκα ετησίως δηλαδή 80 φράγκα τον μήνα.

Η ελεύθερη μετάφραση που δίδεται από τον Λαυρέντιο Βροκίνη είναι:

Η Βιβλιοθήκη του Καλογερά αριθμούσε 1675 τόμους.

9) (*)Το έτος 1808 διάφοροι διανοούμενοι της Κέρκυρας , αποφάσισαν την ίδρυση επιστημονικού σωματείου υπό μορφή Ινστιτούτου,  το οποίο ονόμασαν «Ιόνιος Ακαδημία». Τον κανονισμό λειτουργίας συνέταξε ο Γάλλος αξιωματικός του μηχανικού, Κάρολος Dupin.

Στις 17 Μαρτίου του 1820, ο Αρμοστής Μαίτλανδ προτείνει τον διορισμό του Λόρδου Γκίλφορδ ως Πρόεδρο και Διευθυντή του υπό ίδρυση  κολλεγίου.

Στις 31 Μαΐου 1828 με την 1β Πράξη του Γ! Κοινοβουλίου το κολλέγιο ονομάζεται πλέον Πανεπιστήμιο. Στην ίδια πράξη συγχωνεύεται η Βιβλιοθήκη μαζί με αυτήν του Ιεροσπουδαστηρίου, ορίζεται η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας και κατατίθεται ο κανονισμός των καθηκόντων του βιβλιοθηκάριου.

Το 1832 αναλαμβάνει την Προεδρία της Επιτροπής Εκπαίδευσης ο Ανδρέας Μουστοξύδης. Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους ο Μουστοξύδης καταθέτει  μια μνημειώδη έκθεση για την κατάσταση στην εκπαίδευση και τον τρόπο βελτίωσής της. Η έκθεση διαιρούνταν σε οκτώ μέρη, όσα και τα τμήματα της εκπαίδευσης. Για τα βοηθητικά ιδρύματα του πανεπιστημίου, μεταξύ των οποίων ήταν και η Βιβλιοθήκη, έκανε ένα προϋπολογισμό συνόλου Λιρών Αγγλίας 847, από τις οποίες οι 213 θα πήγαιναν στην Βιβλιοθήκη.

Στην Βιβλιοθήκη προστέθηκαν χιλιάδες τόμοι, όπως αναφέρει στο άρθρο της η Κα Τζώρα και έφτασε να είναι αξιοζήλευτη σαν τις μεγάλες αντίστοιχες βιβλιοθήκες της Ευρώπης.

Δυστυχώς η πολυετής περιπέτεια  της ύπαρξης της Βιβλιοθήκης, τελείωσε απότομα ένα βράδυ του Σεπτέμβρη του 1943 κατά την διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όπου κάηκε ολοσχερώς.

*πηγή:ΚΕΡΚΥΡΑλΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΜΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ.ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Μ.ΘΕΟΤΟΚΚΗ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ ΕΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩ (1453-1864) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ .Κ.ΔΑΦΝΗ :ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΚΑΙ Ο ΣΠΥΡ.Μ. ΘΕΟΤΟΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΤΟΜΗ .ΚΕΡΚΥΡΑ 1956

Επιμέλεια κειμένου:Τίνα Πετσάλη-Εφη Μήτσιου

Ο Κος Άρης Ραπίδης,Ιδρυτής του Μουσείου Χαρτονομίσματος της Alpha Bank,στο ιστορικό κτήριο της Ιονικής Τραπέζης στην Κέρκυρα,μας έστειλε την μελέτη του:ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ 1798-1940.Από την μελέτη αυτή παρουσιάζουμε το ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΤΕΝΕΔΟΥ που ευγενώς μας πρόσφερε για το CORFU MUSEUM.

ΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΤΕΝΕΔΟΥ 18^Ος – 19^Ος ΑΙΩΝΑΣ

Η Ιστορία της τυπογραφίας στην Κέρκυρα είναι άμεσα  συνδεδεμένη με την πολυτάραχη ιστορία των Ιονίων Νήσων και των συνεχών εναλλαγών των ξένων διοικήσεων σε αυτά κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα.

Η απαρχή γίνεται με την έλευση των Δημοκρατικών Γάλλων στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του 1797, στους οποίους παραχωρήθηκαν τα Ιόνια Νησιά με την συνθήκη του Campo Formio, μετά την κατάληψη της Βενετίας, τον Μάρτιο του 1797, από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Ο γαλλοκορσικανός , επικεφαλής των γαλλικών δημοκρατικών δυνάμεων, στρατηγός Antoine Bonavita Gentili, ανταποκρινόμενος στην σφοδρή επιθυμία των Κερκυραίων για την εγκατάσταση τυπογραφείου στο νησί τους, που πεισματικά σε όλη τη μακραίωνη κυριαρχία τους , οι Βενετοί αρνούνταν να πραγματοποιήσουν, εισηγείται στον Βοναπάρτη την προμήθεια και σύσταση τριών τυπογραφείων πού θα εγκαθίσταντο όχι μόνο στην Κέρκυρα, αλλά και στην Κεφαλληνία και τη Ζάκυνθο. Πλην όμως " … παρότι παρηγγέλθησαν τρία πιεστήρια εις Παρισίους, εν μόνο απεστάλθη, διότι η δημαρχία δεν ηδυνήθη να προμηθεύση το απαιτούμενο ποσόν δια τόσον μεγάλην αγοράν…".

(Εμμ. Ροδακανάκη : Ο Βοναπάρτης και οι Ιόνιοι Νήσοι σ. 99)

Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1798, το τυπογραφείο, εμπλουτισμένο με ελληνικά, γαλλικά και ιταλικά στοιχεία, τα οποία σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες παραχωρήθηκαν από το τυπογραφείο του Firmin Didot, - γνωστό και από τις ελληνικές εκδόσεις των έργων του Κοραή στο Παρίσι –

φθάνει στην Κέρκυρα και εγκαθίσταται στον χώρο πίσω από την Μονή της Παναγιάς του Κορμήλου, εκεί που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου της Τενέδου, πολύ κοντά στην είσοδο του Νέου Φρουρίου.*

Χαρακτικό του Νικ.Βεντούρα

Η εκκλησία αυτή, κτισμένη στα 1678-1688 από τον Λατινοεπίσκοπο Κερκύρας Μάρκο Αντώνιο Μπαρμπαρίγκο, οφείλει την σημερινή της ονομασία στην θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που μετέφεραν Φραγκισκανοί μοναχοί από την Τένεδο, όταν αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν το 1657, διωγμένοι από τους Τούρκους κατακτητές της.

Την εποπτεία και τον συντονισμό για την στελέχωση και λειτουργία του τυπογραφείου έχει ο Κυβερνητικός Επίτροπος (Commissaire du Gouvernement), Pierre- Jacques Bonhomme de Cameyras.

Διευθυντής διορίζεται ο Jules – Paul Jouenne, με βοηθό του τον Jean Briche, ενώ ο Κερκυραίος Σπυρίδων Κονδός αναλαμβάνει διορθωτής και μεταφραστής για την ελληνική γλώσσα, με στοιχειοθέτη τον Ιταλό Giuseppe Salvatore.

Τα εγκαίνια της ‘‘Imprimerie Nationale de Corcyre’’, ή ‘‘της του Γένους Τυπογραφίας εν Κέρκυρα’’, έγιναν με μεγάλη επισημότητα από τις Αρχές και τον λαό.

Το πρώτο έντυπο που τυπώθηκε ήταν μια εγκύκλιος του Γάλλου διοικητή, με ημερομηνία 8/19 Μαΐου 1798, στην οποία μεταξύ άλλων αναφερόταν στην σύσταση του ‘‘πρώτου τυπογραφείου εν Ελλάδι’’ και στην εν γένει διάδοση της παιδείας η οποία οδηγεί στην πρόοδο και στην ευημερία ενώ καταπολεμά την αμάθεια και την τυραννία.

Έτσι λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Ιουλίου 1798, στον ίδιο χώρο, ιδρύεται και η πρώτη Δημόσια Βιβλιοθήκη.

Το τυπογραφείο λειτουργεί σε κανονική βάση, εκδίδονται μονόφυλλες διαταγές και προκηρύξεις των γαλλικών αρχών, αλλά αυτό που αποτελεί σταθμό στην ιστορία της κερκυραϊκής και ελληνικής Τυπογραφίας, είναι η έκδοση τριών πολύ σπουδαίων εντύπων, μεγίστου εθνικού ενδιαφέροντος, στα ελληνικά : πρόκειται για τον ‘‘Θούριο’’, ήτοι, ορμητικός πατριωτικός ύμνος – μια Προσταγή Μεγάλη’’,

τον  ‘‘Ύμνο Πατριωτικό της Ελλάδος και όλη της Γραικίας, προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας’’ του Ρήγα Φεραίου – Βελεστινλή

και τον ‘‘Ύμνο Εγκωμιαστικό παρ’ όλης της Γραικίας  προς τον αρχιστράτηγο Μποναπάρτε’’ του Χριστόφορου Περραιβού, ο οποίος, μετά την σύλληψη του Ρήγα, είχε καταφύγει από την Τεργέστη στην Κέρκυρα.

Οι Δημοκρατικοί Γάλλοι δεν μπόρεσαν όμως να κρατήσουν για πολύ καιρό την Κέρκυρα και τον Φεβρουάριο του 1799 το νησί παραδίδεται στον Ρώσο ναύαρχο Ουσακώφ και τον Τούρκο ομόλογο του Καδήρ Μπέη. Ο διευθυντής του τυπογραφείου Jules- Paul Jouenne παραχωρεί την διεύθυνση του στον Ιταλό στοιχειοθέτη Giuseppe Salvatore, ο οποίος παρέμεινε στην Κέρκυρα.

Το τυπογραφείο εξακολουθεί να λειτουργεί, αλλά μόνο για την έκδοση των εγκυκλίων και διαταγμάτων. Η ‘‘Του Γένους τυπογραφία’’

έδωσε την θέση της στην ‘‘Τυπογραφία Κορυφών’’.

Ευτυχώς η ρωσσοτουρκική κατοχή της Κέρκυρας λήγει στις 21 Μαρτίου 1800 και με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως, οι Ρώσοι αναλαμβάνουν την διοίκηση της ‘‘Επτανήσου Πολιτείας’’ , ενώ ο Ιωάννης Καποδίστριας αναλαμβάνει καθήκοντα γραμματέα.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην τυπογραφία και βοήθησε πολύ στην λειτουργία του τυπογραφείου. Στην αρχή αναθέτει την διεύθυνση του στον Ζαχαρία Χαραμή, ο οποίος όμως λίγο αργότερα πεθαίνει και τον διαδέχεται ο Διονύσιος Σαραντόπουλος,

ο οποίος και προχωρεί στην ριζική αναμόρφωση: παραγγέλνει στην Βενετία καινούργια ελληνικά τυπογραφικά στοιχεία και διάφορα ξυλογραφικά κοσμήματα, ενώ ταξιδεύει συχνά στην Τεργέστη προκειμένου να τελειοποιήσει τις γνώσεις του γύρω από την τυπογραφία. Παράλληλα , μαζί με τον Ανδρέα Μουστοξύδη και τον Μάριο Πιέρρη εκδίδει το 1802 την εφημερίδα ‘‘Gazzeta Urbana’’ (Αστική Εφημερίς),

ενώ από το 1805 μέχρι το 1808, εκδίδεται από τον Εμμ. Θεοτόκη το περιοδικό ‘‘Mercurio Litterario’’.

Με την συνθήκη του Τιλσίτ (7-9 Ιουλίου 1807) τα Ιόνια νησιά και κατά συνέπεια η Κέρκυρα, επανέρχονται στους Γάλλους του Ναπολέοντα και γίνονται γαλλική επαρχία. Η γαλλική αυτοκρατορική διοίκηση με τον Cesar Berthier στην αρχή και τον Francois Xavier Donzelot μετέπειτα, δίνει μεγάλη σημασία στην λειτουργία του τυπογραφείου: διατηρεί τον Διονύσιο Σαραντόπουλο ως διευθυντή, ενώ φροντίζει για την στελέχωση του με εμπειρότερο τεχνικό προσωπικό και νέο εξοπλισμό από την Νεάπολη της Ιταλίας.

Το 1810, το τυπογραφείο μετονομάζεται σε ‘‘Αυτοκρατορική τυπογραφία της Κυβερνήσεως των Ιονίων Νήσων’’,

όπου εκδίδονται εγκύκλιοι και διατάγματα και όχι μόνον : το περιοδικό ‘‘Mercurio Litterario’’ του Εμμ. Θεοτόκη συνεχίζει την έκδοσή του, και παράλληλα κυκλοφορούν τα περιοδικά L’ Arpe και το τρίγλωσσο Le Moniteur Ionien (Ιόνιος Μηνυτήρ – Monitore Jonio), ενώ το 1814 τυπώνεται η ‘‘Ρομέηκη Γλοσα, ή Μηκρή ορμήνηα γηα τα γράμματα κε την ορθογραφήα της ρομέηκης γλοσας’’ του δημοτικιστή Γιάννη Βηλαρά (1771-1823),

Ιωάννης Βηλαράς

στο οποίο διατυπώνει τις γλωσσικές του πεποιθήσεις ενάντια στην ιστορική ορθογραφία (τόνοι, πνεύματα, ομόηχα φωνήεντα). Το 1813, ο Διονύσιος Σαραντόπουλος αντικαθίσταται από τον Ιταλό τυπογράφο Pasquale Gambardella, ο οποίος παραμένει διευθυντής μέχρι τον Ιούνιο του 1814, οπότε η Κέρκυρα παραδίδεται από τους Γάλλους στον Άγγλο στρατηγό James Campbell και αρχίζει η πεντηκονταετής περίοδος της Αγγλικής Προστασίας (1815-1865).

Πρώτος αρμοστής διορίζεται στις 16 Φεβρουαρίου 1816 ο Sir Thomas Maitland, ο οποίος καταργεί το φιλελεύθερο σύνταγμα της Επτανήσου Πολιτείας του 1803 και συντάσσει νέο ανελεύθερο σύνταγμα το 1817, όπου μεταξύ των άλλων, με ειδικό άρθρο καταργεί την ελευθεροτυπία και δεν επιτρέπει την λειτουργία κανενός άλλου τυπογραφείου, παρά μόνον αυτού της Διοικήσεως, ονομάζοντας το ‘‘The Government Printing – Office’’ ή  ‘‘Corfu Government Press’’ .

Διευθυντής διορίζεται ο Δημήτριος Ζερβός και το τυπογραφείο εξοπλίζεται με νέα πιεστήρια και νέους τυπογραφικούς χαρακτήρες στ’ αγγλικά . Δίπλα στο Κυβερνητικό Τυπογραφείο λειτουργεί ένα δεύτερο μικρότερο (προφανώς είναι ένα άλλο γαλλικό που μεταφέρθηκε από την Ζάκυνθο) προορισμένο για ιδιωτικές εκδόσεις, πάντα όμως κάτω από την σκιά της λογοκρισίας, με θέματα επιστημονικά, καλλιτεχνικά ή ποικίλης ύλης, όπως φανερώνουν και οι τίτλοι των περιοδικών που κυκλοφορούσαν : L’ Arte, Τετραφάρδινος Αποθήκη, Ιόνιος Ανθολογία.

Η κατάσταση αυτή για την τυπογραφία παραμένει μέχρι το 1843, όταν ο τότε αρμοστής Λόρδος John Seaton επιτρέπει τη σύσταση ιδιωτικών τυπογραφείων, αλλά μόνο για την έκδοση βιβλίων και εντύπων χωρίς αναφορές στο ‘‘κυβερνητικό έργο’’. Τελικά το 1848, με διάγγελμα του στην Ιόνιο Βουλή προτείνει την κατάργηση των διατάξεων ‘‘περί τύπου’’ του συντάγματος του 1817 και στις 22 Μαΐου 1848 δημοσιεύεται ο Νόμος ‘‘περί ελευθεροτυπίας’’. Αμέσως αρχίζουν να λειτουργούν ιδιωτικά τυπογραφεία και να κυκλοφορούν αρκετές εφημερίδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1849 μέχρι το 1864 έχουμε τουλάχιστον είκοσι διαφορετικού τύπους τίτλους εφημερίδων που κυκλοφορούσαν στην Κέρκυρα, τις οποίες αναφέρουμε και αλφαβητικά : Αναγέννησις (1863), Ανατολή (1863), Ανεξάρτητος (1850), Εθνεγερσία (1861), Ελλάς (1850), Ερμής (1851), Εφημερίς των Ειδήσεων (1855), Εωσφόρος (1858), Ισραηλιτικά Χρονικά (1863), Καθημερινά (1855), Κέρκυρα (1848), Νέα Εποχή (1858), Παλιγγενεσία (1857), Παρατηρητής (1858), Πατρίς (1849),

Ριζοσπάστης (1850), Τιμόνι (1849), Φιλαλήθης (1852), Φιλελεύθερος (1849), Φίλος του Λαού (1850) κ. α.

Το πρώτο ιδιωτικό τυπογραφείο που ιδρύεται το 1849 στην Κέρκυρα, αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου για την  ελευθεροτυπία, είναι ‘‘Ο ΕΡΜΗΣ’’ του Χ. Νικολαίδη – Φιλαδελφέως,

για να ακολουθήσουν αρκετά ακόμα, όπως : το τυπογραφείο ‘‘ Σχερία’’ του Αντ. Πολυλά (1850), το τυπογραφείο των Αντ. Τερζάκη και Χ. Ρωμαίου (1852), το τυπογραφείο ‘‘Ιονία’’ των Σπυρίδωνος και Αρσενίου Κιάων (1857),

το τυπογραφείο ‘‘Κάδμος’’ του Νεόφυτου Καραγιάννη (1865),

το τυπογραφείο ‘‘Κοραής’’ του Ιωσήφ Ναχαμούλη (1869),

το τυπογραφείο ‘‘Αθηνά’’ του Αρσένιου Κιάου (1868),

το τυπογραφείο ‘‘Κέρκυρα’’, το τυπογραφείο ‘‘Η Ελπίς’’ των αδελφών Γ. Ασπιώτη (1873), κ. α.

Μετά την ένωση με την Ελλάδα, το 1865, η τυπογραφία στην Κέρκυρα αναπτύσσεται και ανθεί, πλην όμως, ένα θα είναι τυπογραφείο που θα κυριαρχήσει για έναν αιώνα, όχι μόνο στην Κέρκυρα, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα και σε αρκετές περιπτώσεις και πέρα από τα σύνορα της: το τυπογραφείο ‘‘ΕΛΠΙΣ’’ των αδελφών Γ. Ασπιώτη.

*  

Σήμερα το μουσείο μας παρουσίαζει την δημοσκοπική έρευνα που έγινε και αφορά τη δημιουργία μουσείου τυπογραφίας στης Κέρκυρα. Την έρευνα οποία παραγματοποίησαν οι μαθητές, με την βοήθεια των καθηγητών τους του 3ου Γυμνασίου Κερκύρας.Στο Γυμνάσιο,στους μαθητές και τους καθηγητές τους αξίζουν συγχαρητήρια.Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 17 Μαρτίου 2012 3.00 μ.μ στην πλατεία Λιστόν στην πόλη της Κέρκυρας.Τα έγκυρα ερωτηματολόγια από την έρευνα ήταν 108.

Οι αναλύσεις των πινάκων γίνονται από το Μουσείο μας.Πληροφορίες για την ίδρυση του εργοστασίου Ασπιώτη μπορείται να βρείτε στην διεύθυνση του Μουσείου μας

http://www.corfu-museum.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=10%3A-m-1-&catid=9%3Ahistorical-personalities&Itemid=17&lang=el

Από το δείγμα αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι το 74% ήταν κάτω των 40 ετών.Το ηλικιακό αυτό ποσοστό θεωρείται το δυναμικό παρόν και η τύχη του μέλλοντος του τόπου μας.

Στο πίνακα αυτό το 51% είναι άνθρωποι της εργασίας με την ιδιότητα του υπαλλήλου.

Η ανάλυση του πίνακα αυτού μας οδηγεί σ'ένα συμπέρασμα που το μουσείο μας έχει επισημάνει από την αρχή της ίδρυσης του.Δεν γνωρίζουμε τον τόπο μας.Τα σχολεία μας,η εκκλησία, τα τοπικά ΜΜΕ,οι τοπικοί άρχοντες,τα πολιτιστικά σωματεία κ.λ.π. θα έπρεπε  να φροντίσουν για την διάδοση της τοπικής Ιστορίας.Είμαι σίγουρος ότι το 31% που  γνώριζε ότι το πρώτο τυπογραφείο της Ελλάδος ιδρύθηκε στην Κέρκυρα, κάπου το διάβασαν ή το άκουσαν και δεν το διδάχτηκαν ποτέ.Το 69% είναι σε πλήρη άγνοια.

Ασπιώτης,ένα μεγάλο εργοστάσιο,πρωτοποριακό στο είδος του, που απασχολούσε εκατοντάδες υπαλλήλους.Πολλοί από το ποσοστό του 61% που δεν το γνώριζαν, είχαν προγόνους που δούλευαν εκεί μέσα και έθρεψαν τους παπούδες τους.Είναι κρίμα η άγνοια της τόσο κοντά μας ιστορίας της Κέρκυρας.

Περισσότερο εξειδικευμένη αυτή η ερώτηση.Μια μικρή όμως παρατήρηση στα γραμματόσημα θα έβλεπες ότι το έγγραφαν με μικρά γράμματα.Αλλά δεν γράφονταν μόνο στα γραμματόσημα αλλά και στις τράπουλες,στα σπίρτα,στα σιγαρόχαρτα κ.λ.π.

Εδώ έρχεται και η ώρα της ευθύνης και των ΜΜΕ.Ενώ ένα μεγάλο μέρος το  73% παρακολουθεί τα τοπικά  κανάλια το 69% των Κερκυραίων δεν είχε ιδέα για το πρώτο τυπογραφείο της Ελλάδος.Ιδαίτερο στοιχείο για επιβεβαίωση αυτών είναι  ο πιο κάτω πίνακας.

Παρόλη την άγνοια που εντοπίσαμε πιο πάνω, το 96% θέλει την ίδρυση του Μουσείου.Αυτό είναι λογικό γιατί στο μυαλό των ανθρώπων η ίδρυση ενός μουσείου είναι έννοια θετική.Αυτό το μαθαίνεις στο σχολείο.Η επίσκεψη  όμως σ'ένα μουσείο είναι, σε παρα πολλούς, έννοια αποθητική.

Η απάντηση που έδωσαν οι συμπολίτες μας δηλ.72% στη Βίλα Ρόσα νομίζουμε ότι είναι η πιο σωστή λύση.1)Εκείνος που θέλει να κάνει τη  χορηγία, στη περίπτωσή μας η Τράπεζα Πειραιώς,πρέπει να καταλάβει ότι η τοπική κοινωνία κανονίζει τα του οίκου της,2)Η οικία των Ασπιώτη δικαιούται και να συντηρηθεί και να στεγάσει αυτό, που οι κάτοικοί της,εκεί μέσα, σκέφτηκαν,μελέτησαν,ριψοκινδύνευσαν και έφτιαξαν το πανελλαδικής  εμβέλειας εργοστάσιο.3) Η χορηγία τους θα συνδέσει τ'όνομα τους μ'ένα μνημείο της Ελλάδος που δημιουργήθηκε για την Ελλάδα και όχι όπως τα φρούρια που φτιάχτηκαν από ξένους για να ισχυροποιήσουν τη κατάκτησή τους σ'ένα κομμάτι της Ελληνικής γης, όπως την Κέρκυρα.4)Η ουσία ενός μουσείου είναι το τι περιέχει σαν εκθέματα και όχι να αποτελεί εξωτερικά μια όμορφη βιτρίνα και μέσα να έχει εκθέματα άνευ ουσίας.5) Τόσο περισσότερο διαφημίζεται ο χορηγός που το κατασκεύασε,εάν  μπορεί να είναι εύκολη η πρόσβασή στο μουσείο από  πολύ κόσμο.6) Το όνομα του χορηγού διακρίνεται μέσα από την πανελλαδικότητα της χορηγίας του,με την σχετική βοήθεια των των επισκεπτών,οι οποίοι θα αισθάνονται και θα διαδίδουν ότι βρέθηκαν μέσα στις κραβατοκάμερες και τις τραπεζαρίες των δημιουργών της τυπογραφίας στην Ελλάδα.

Ελπίζουμε και άλλα σχολεία της πόλης μας να μιμηθούν την προσπάθεια για την εκμάθηση της ιστορίας της πόλης μας και υποσχόμεθα ότι το Corfu Museum θα σταθεί συμπαραστάρης.

H Συνεργάτης του Μουσείου και φοιτήτρια του Ιστορικού τμήματος του Ιονίου Πανεπιστημίου Δήμητρα Καρδακάρη, δημοσιεύει σήμερα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη για τη θνησιμότητα στην  Κέρκυρα την περίοδο 1842-1889, δηλ το δεύτερο περίπου μισό του 19ου αι.Η αξία αυτής της μελέτης είναι μεγάλη γιατί  περιλαμβάνει τους θανάτους όταν το νησί βρίσκονταν και υπό την  Αγγλική Προστασία αλλά και μετά  την ένωση με την Ελλάδα.Παράλληλα επεκτείνεται και στην αιτιολόγηση των ασθενειών, συνδέοντάς τες με παλαιότερες και σύγχρονες, καθώς και  τα γεννεσιουργικά αίτια αυτών.Έτσι, παίρνουμε στοιχεία  της τότε ζωής,  του κόπου της εργασίας που κατέβαλε την ανθρώπινη ύπαρξη,  την ιστορική συγκυρία που ειχε σαν επακόλουθο και  την μη επαρκή σίτηση των ανθρώπων, τον κατά ανθρώπινο φύλλο επηρεασμό απο τα πιο πάνω και τελικά την ίδια την κοινωνική ζωή με τις ιδιαιτερότητές της και τα τυχόν ανεξέλεγκτα συμβάντα.Είναι μια εργασία εξαγωγής πολυποίκιλων συμπερασμάτων ιστορικο-λαογραφικού περιεχομένου, της ανθρώπινης ύπαρξης στο νησί μας κατά την περίοδο εκείνη  .Βοήθημα για κάθε μελετητή.

Την ευχαριστούμε!!!

Η Θνησιμότητα στο νησί της Κέρκυρας 1842-1889

Περιεχόμενα

Εισαγωγή.

Η θνησιμότητα ανά φύλλο.

Κατανομή Ετών Θανάτων(1842-1889).

Τόπος Ταφής Θανόντων.

Θνησιμότητα Ανά Ημέρες. 

Θνησιμότητα Ανά Μήνες.

Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Κατανομή Ονομάτων Ανδρών. 

Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων.

Βιβλιογραφία. 

Εισαγωγή.

Μέσα από την επεξεργασία και την ψηφιοποίηση δεδομένων από  ληξιαρχικές πράξεις θανάτων από το 1842 έως το 1889 στην Κέρκυρα, από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στον νομό της Κέρκυρας, σε σύνολο 13.853 καταχωρήσεων θανάτων, δίνονται το επώνυμο και το όνομα του θανόντος, η ηλικία του, το φύλο, το ονοματεπώνυμο πατρός και μητρός, ο τόπος γέννησης, η ημερομηνία θανάτου, η ώρα, η ημερομηνία ταφής, η εκκλησία, το ονοματεπώνυμο του εφημέριου και των δυο παρευρισκομένων μαρτύρων που έλαβαν μέρος στην συγγραφή της ληξιαρχικής πράξης. Επίσης, μέσα από την δημιουργία διαγραμμάτων σχετικών με την συχνότητα θανάτων ανά φύλο, των ετών θανάτου, του τόπου ταφής, των ωρών , μηνών και ημερών, κατά κάποιον  τρόπο αποτυπώνεται μέσα από την δημογραφική προσέγγιση μια πτυχή  της  ιστορίας της Κέρκυρας.

Η θνησιμότητα ανά φύλλο.

Πίνακας 1 Η θνησιμότητα ανά φύλο 1842-1889.

Στον Πίνακα 1, παρατηρούμε την θνησιμότητα ανά φύλο για την περίοδο 1842-1889. Παρατηρούμε ότι η θνησιμότητα στον ανδρικό πληθυσμό είναι αισθητά μεγαλύτερη από αυτή των γυναικών με ποσοστό 55% έναντι του 45% των γυναικών.  Η διαφορά κυμαίνεται στο ποσοστό του 10% και μπορούν να διεξαχθούν πολλά συμπεράσματα πάνω σ’ αυτό το θέμα. Σε ένα πρώτο στάδιο, μπορούμε να πούμε, ότι οι άνδρες είναι πιο επιρρεπής σε ατυχήματα και ασθένειες σε σχέση με τις γυναίκες, καθώς η ενασχόληση τους με σκληροτράχηλα επαγγέλματα και η έλλειψη της κατάλληλης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αποδυνάμωνε τον τελευταίο τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Ένας άνδρας γεννημένος σε ένα νησί, είναι πολύ πιθανόν να ασχοληθεί μελλοντικά με επαγγέλματα που έχουν σχέση με την θάλασσα ή με την ύπαιθρο. Η γεωγραφική θέση της Κέρκυρας, ως βασική δικλείδα επικοινωνίας με την Κεντρική και την Δυτική Ευρώπη, είχε ως αποτέλεσμα να καταστεί πόλος έλξης για την διεξαγωγή τόσο του εμπορίου κοντινών αποστάσεων με τις γειτονικές περιοχές της Ηπείρου, όσο και με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου Πελάγους. Ένα μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού ασχολούνταν με την ναυτιλία, κυρίως με την αλιεία και την διεξαγωγή του εμπορίου και ένα άλλο μέρος είχε στην κατοχή του ένα αριθμό ιστιοφόρων πλοίων, όπου διεξήγε εμπορικές συναλλαγές με τα νησιά των Επτανήσων, τα Διαπόντια νησιά αλλά και την Νότια Ιταλία. Επίσης, η ενασχόληση στην ύπαιθρο, γίνονταν μαζί με τις γυναίκες πολλές φορές σε ομάδες 10 με 15 ατόμων και περιλάμβανε την καλλιέργεια διαφόρων οπωροκηπευτικών, κλάδεμα αμπελιών, παραγωγή κρασιού και λαδιού και εκτροφή ζώων. Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπλανώμενοι όπως ο καστανάς, ο υπαίθριος φωτογράφος, ο θεραπευτής, που πρόσφερε ιατρικές συμβουλές στις οποίες είχε γαλουχηθεί από τον στρατό ή κοντά σε κάποιο γιατρό που του επέτρεπε να δώσει ορισμένες οδηγίες και ο κουρέας προβάτων. Μπορούμε να καταλάβουμε επομένως, ότι η έκθεση σε άσχημες καιρικές συνθήκες σε όλα τα άνωθεν επαγγέλματα σε συνδυασμό με την ελλιπή σίτιση και στέγαση ειδικότερα στην περίπτωση των περιπλανώμενων, κατέστησε ευάλωτο τον ανδρικό πληθυσμό σε ασθένειες, οι οποίες εάν δεν αντιμετωπίζονταν άμεσα είχαν θανατηφόρες συνέπειες.          

Επιπλέον, η διαφορά των θανάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών, έγκειται στο γεγονός ότι οι γεννήσεις των αγοριών ήταν περισσότερες από αυτές των κοριτσιών. Η θνησιμότητα ήταν σχετικά υψηλή την περίοδο αυτή και παρατηρείται γενικώς ότι μια γυναίκα που έφθανε στην ηλικία των 45, κατά πάσα πιθανότητα είχε ζήσει τον θάνατο των γονιών της, των αδελφών της, των περισσότερων παιδιών της και ίσως του συζύγου της.

Καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολούνταν με την γεωργία, μπορούμε να πούμε ότι τόσο άνδρες, όσο και γυναίκες, καταβάλλονταν από τις ασθένειες και τους τραυματισμούς που κάλυπταν μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού. Οι αγρότες αλλά και τα μέλη των οικογενειών τους που δεν αμείβονται αλλά ζουν στο περιβάλλον εργασία τους, εκτίθενται σε πολλούς παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλεια τους. Επίσης δεν είναι γνωστό πόσα παιδιά, μετανάστες ή εποχικοί εργάτες εκτίθενται. Όλοι αυτοί είναι επιρρεπείς σε ατυχήματα, τραυματισμούς και ασθένειες που σχετίζονται με την φύση της δουλειάς τους.

Αρχικά οιτραυματισμοί που προκαλούνταν σε αγροτικούς χώρους μπορεί να είναι να περιλαμβάνονταν από απλά κοψίματα και γρατσουνιές μέχρι μερική ή ολική αναπηρία.

Στις ασθένειες, οι αγρότες έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης πνευμονικών νοσημάτων, δερματίτιδας, μυοσκελετικών συνδρόμων και συναισθηματικές-ψυχολογικές διαταραχές που οφείλονται στο άγχος. Τα αναπνευστικά νοσήματα δεν είναι κάτι καινούργιο για τους εργάτες γης. Το 1713 ο B. Ramazzim έγραψε ότι ‘’τα μηνύματα συλλογής και κοσκινίσματος των σπόρων αποτελούν κίνδυνο για την εμφάνιση αναπνευστικών νοσημάτων’’. Το 1832 ο C. Thackvah περιέγραψε ‘’την σχέση άσθματος και εισπνοής από τα καλαμπόκια’’. Οι διαταραχές που σχετίζονται με την έκθεση σε σκόνη που μεταφέρονται με τον αέρα, που προσβάλλουν τους εργάτες γης. Αυτές είναι: η πνευμονική υπερευαισθησία, το σύνδρομο δηλητηρίασης από οργανική σκόνη, η χρόνια βρογχίτιδα και τα έντονα πνευμονικά συμπτώματα (βήχας δύσπνοια, φλέγματα κ.α.).

Οι ασχολούμενοι με τις αγροτικές εργασίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες μυοσκελετικές καταπονήσεις κατά την εργασία τους. Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις κατά τις γεωργικές εργασίες, η χρήση γεωργικών εργαλείων, (τσάπα, αξίνα, σκαλιστήρι) η ιδιόμορφη στάση του σώματος και η μεταφορά βαρέων φορτίων (φυτών, λιπασμάτων, συσκευών ψεκασμού) είναι αίτια εμφάνισης μυοσκελετικών παθήσεων.
Σε τελευταίο στάδιο, οι αγρότες και οι οικογένειες τους εμφανίζουν ψυχικές διαταραχές οφειλόμενες στο άγχος. Ιδιαίτερα παρουσιάζεται κατάθλιψη, που σχετίζεται με την απομόνωση, τα οικονομικά προβλήματα, τις καιρικές συνθήκες και κυρίως την απογοήτευση από την καταστροφή της σοδειάς. [1]

Κατανομή Ετών Θανάτων(1842-1889).

Πίνακας 2 Κατανομή Ετών Θανάτων

Στον Πίνακα 2 παρατηρούμε την Θνησιμότητα στην Κέρκυρα από το 1842 έως το 1889. Παρατηρούμε λοιπόν μια αυξομείωση των θανάτων η οποία μπορεί να οφείλεται στις καιρικές συνθήκες, σε αρρώστιες και επιδημίες. Ιδιαίτερα στο μεταίχμιο της ένωσης της Κέρκυρας με τον Νεοσύστατο ελληνικό κράτος 1862 με 1864, παρατηρούμε την πληθώρα των θανόντων, όπου το 1862 έχασαν την ζωή τους 1269 άτομα. Αυτό μπορεί να οφείλεται πρώτον, στην μετακίνηση πληθυσμιακού δυναμικού στο νησί από την Ιταλία και τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας, καθώς την περίοδο της Αγγλικής κυριαρχίας στο νησί εκτός από τους Άγγλους είχαν εγκατασταθεί Ιταλοί, Εβραίοι και Έλληνες από τις γειτονικές περιοχές, φαινόμενο που διαπιστώθηκε από την καταγραφή του θανάτου ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού στην Εκκλησία των Λατίνων και την Εβραϊκή Συναγωγή.
Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ο λιμός του 1854 στον  νησί στης Κέρκυρας, ο όποιος προκλήθηκε από την διακοπή προμήθειας σιτηρών στο νησί από την περιοχή του Εύξεινου Πόντου ως αποτέλεσμα του Κριμαϊκού Πολέμου. Από την περίοδο της Βενετικής κυριαρχίας, η Κέρκυρα όπως και τα υπόλοιπα Επτάνησα προμηθεύονταν σιτηρά από την Πελοπόννησο. Ο 19^ος αιώνας όμως, αιώνας των επαναστάσεων τόσο στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όσο και με την εγκαθίδρυση της Βρετανικής Προστασίας στα Επτάνησα το 1815, μετατόπισαν τις εισαγωγές στις ρωσικές ακτές του Εύξεινου Πόντου. Μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα σιτηρά της Ρωσίας έρεαν σε μεγάλες ποσότητες στα επτανησιακά λιμάνια υπό το κρατικό μονοπώλιο, δημιουργώντας μία αίσθηση αφθονίας και ευημερίας.  Το εμπόριο των δημητριακών όσο προσοδοφόρο και αν ήταν, διεκόπη στα μέσα της δεκαετίας του 1850 κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854-56). Τότε, οι δυτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις, με κυρίαρχες δυνάμεις τη Βρετανία και τη Γαλλία, στην προσπάθειά τους να προστατέψουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχαν κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσία και είχαν μεταφέρει τις πολεμικές επιχειρήσεις στη χερσόνησο της Κριμαίας. Καταλαβαίνουμε ότι οι επιπτώσεις από την διακοπή της εμπορικής δραστηριότητας με τον κύριο σιτοβολώνα της εποχής, δημιούργησε προβλήματα επισιτισμού στα Επτάνησα. Άλλωστε, στον τομέα της γεωργικής οικονομίας, η βρετανική διοίκηση είχε αποτύχει να προστατέψει την εγχώρια παραγωγή ελαιολάδου και σταφίδας που είχε πληγεί από ασθένειες.      
Το γεγονός αυτός είχε σημαντικές επιπτώσεις στο νησί της Κέρκυρας και κέντρισε το ενδιαφέρον των Αμερικανών οι όποιοι μέσα από ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στους New York Times, τον Ιούνιο του 1856:

Το Απόσπασμα της εφημερίδας καθώς και η μετάφραση προέρχεται από τον ιστότοπο Corfu History Forum- Η «άγνωστη ιστορία της Κέρκυρας», του κ. Ανδρέα Γραμμένου.   

Λιμός στις Ιονίους Νήσους (μετάφραση)

«Το ξέσπασμα του Ανατολικού (Κριμαϊκού) Πολέμου έχει εντείνει τα δεινά των κατοίκων (των Ιονίων Νήσων), οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν πλέον να εφοδιάζονται με σιτηρά από την Οδησσό και άλλους ρωσικούς λιμένες, καθώς και ότι η συγκέντρωση στρατευμάτων στην Ευρωπαϊκή Τουρκία έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατη την προμήθεια αραβοσίτου ή άλλου είδους τρόφιμα από αυτήν την περιοχή. Το Ιονικό Προτεκτοράτο, το οποίο ανήκει στη Βρετανία από το 1815, εκτείνεται σε περισσότερες από επτά νήσους, με περίπου 220.000 κατοίκους και αποτελεί ένα είδος Δημοκρατίας υπό αριστοκρατική Αρχή. Πρωτεύουσα είναι η Κέρκυρα, μία βρετανική στρατιωτική βάση, ενώ περίπου 4.000 βρετανοί στρατιώτες φρουρούν τις νήσους. Σύμφωνα με δηλώσεις, ένας αριθμός των κατοίκων… είναι πιθανό να αποβιώσει από τον λιμό… και ο κόσμος θα αναρωτηθεί πώς ένα έθνος που αγέρωχα αυτοπροβάλλεται για τη δύναμη, την αξιοπρέπεια, τη φιλανθρωπία του και τόσα άλλα, μπορεί να επιτρέπει οι υπήκοοί του να βυθίζονται σε τέτοια έσχατη ένδεια ώστε να προβαίνουν σε εκκλήσεις προς την αγαθοεργία ξένων για την υποστήριξη που δίκαια περιμένουν από τους αποκαλούμενους προστάτες τους. Τα δεινά αυτών των φτωχών νησιωτών αποτελούν όνειδος για τη Μεγάλη Βρετανία…. Θα ήταν καλύτερο να σπεύσουν στις ηπειρωτικές περιοχές και να ενωθούν με τους Έλληνες επαναστάτες, πολεμώντας κατά των Τούρκων και των Δυτικών Δυνάμεων. Ο πόλεμος παρέχει πολύ ευνοϊκότερες ευκαιρίες από τον λιμό».[1]
Μέσα από το Άρθρο των New York Times που δημοσιεύθηκε τις 6 Ιουνίου το 1854, γίνεται από τον δημοσιογράφο μια κριτική για την έλλειψη των κατάλληλων μέτρων από την Αγγλική Κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της σιτοδείας, οφειλόμενη στην υπέρμετρη αυτοπεποίθηση των Άγγλων οι οποίοι δεν συμμαχούν με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο που επαναστατεί κατά των Οθωμανών. Το πνεύμα της επανάστασης παρατηρούμε ότι είχε ευρεία απήχηση και μπορούμε να διακρίνουμε ένα προφητικό τόνο στα γραφόμενα του δημοσιογράφου, καθώς ο λιμός του 1854 υπήρξε ισχυρό θέλγητρο για την άνοδο των Ριζοσπαστών και κατέστησε εφικτό το όνειρο της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα.

Τόπος Ταφής Θανόντων.

Πίνακας 3 Κατανομή Τόπου Ταφής

Στον Πίνακα 3 που αναφέρεται στον τόπο ταφής, η Κέρκυρα είναι ο συνήθης τόπος ταφής, καθώς η πλειοψηφία των θανόντων κατοικεί στην μητρόπολη σε σύνολο 8.105 θανόντων. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου, οι θάνατοι στην ύπαιθρο να μην δηλωνόταν. Σε ένα πολύ μικρότερο αριθμό η συχνότητα των θανάτων είναι αισθητή στα προάστια της πόλης, όπως στο Μανδούκι σε σύνολο 167 θανόντων  και στον Ποταμό σε σύνολο 181 θανόντων. Παρατηρούμε ότι καταγράφονται και οι θάνατοι από τα Διαπόντια νησιά όπου υπάγονταν διοικητικά στην Κέρκυρα μέχρι και τα μέσα του 20^ου αιώνα, όπου δημιουργείται ο Δήμος Διαποντίων. Ουσιαστικά στα Διαπόντια νησιά Οθωνοί και Μαθράκι, καταγράφονται 66 και 13 θανόντες αντίστοιχα, καθώς το νησί των Οθωνών ήταν το μεγαλύτερο νησί σε μέγεθος και πληθυσμό σε σχέση με την Ερείκουσα και το Μαθράκι.    
Επιπλέον, κρίνεται εύλογο να νοηθεί ότι από την πλειοψηφία των Θανόντων στην πόλη της Κέρκυρας υπάρχουν διαφορές στην καταγωγή αλλά στον τόπο διανομής. Ένα μέρος των θανόντων ήταν μόνο Κερκυραίοι, οι υπόλοιποι ήταν Ιταλοί, Άγγλοι και κυρίως Εβραίοι.  Τέλος, η πλειοψηφία των θανόντων στην πόλη της Κέρκυρας, οφείλεται στους θανάτους όχι μόνο των μόνιμων κατοίκων της, αλλά και τους θανόντες από το νοσοκομείο, πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο και φυλακές του Νησιού.

Θνησιμότητα Ανά Ημέρες

Πίνακας 4 Μέρες της Εβδομάδας

Όπως παρατηρούμε στον πίνακα 4 σχετικά με την συχνότητα θανάτων στις μέρες της εβδομάδας, αριθμημένες από το 1(Κυριακή) έως το 7(Σάββατο). Η αυξομείωση που παρατηρείται στον πίνακα, με εξαίρεση τον αριθμό των 1991 θανόντων την Τετάρτη, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν μπορεί να καθοριστεί εύκολα η μέρα θανάτου, καθώς βιολογικοί, ψυχολογικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες που καθόριζαν την ύπαρξη ασθενειών, θεωρούνται απρόβλεπτα συμβάντα και μια προσπάθεια να εξηγηθεί η αυξημένη θνησιμότητα σε μια ημέρα χωρίς την ύπαρξη των ανάλογων στοιχείων καθίσταται προβληματική. Ιδίως στην περίπτωση, όπου δεν υπάρχει ανοιχτή σύρραξη και πόλεμος η αιτία των θανάτων δεν μπορεί να δοθεί με ακρίβεια.  Μπορούμε να πούμε όμως ότι καθώς η ύπαρξη ασθενειών ήταν η κύρια αιτία θανάτων, έπειτα από την ανίχνευση ασθένειας σε ένα άτομο και τον χρόνο εξάπλωσης συνεπάγονταν ένα διάστημα μεταξύ δυο με τριών εβδομάδων, ανάλογα βέβαια με την ασθένεια και το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου. Όταν μια ασθένεια καταλαμβάνει τον ανθρώπινο οργανισμό  χωρίς την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, πολλαπλασιάζεται το ποσοστό των παθογόνων μικροοργανισμών. Για παράδειγμα μια απλή γρίπη μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρή λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος. Επομένως, ο θάνατος ήταν αργός και παρατείνονταν συνήθως μέχρι τα μέσα της εβδομάδας.

Θνησιμότητα Ανά Μήνες.

Πίνακας 5 Μήνες

Στον Πίνακα 5 αναφερόμαστε στην εποχιακή θνησιμότητα αριθμημένη από τον αριθμό 1(Ιανουάριος) έως τον αριθμό 12(Δεκέμβριος). Η Θνησιμότητα, παρουσιάζεται αυξημένη από τον μήνα Μάρτιο έως και τον Δεκέμβριο, ενώ ελαττώνεται  αισθητά τους μήνες Ιανουάριος, Φεβρουάριο και Σεπτέμβριο. Οι μήνες Ιανουάριος και Δεκέμβριος είναι οι μήνες κατά τους οποίους παρατηρείται η υψηλότερη θνησιμότητα που ενδεχομένως οφείλεται στις αρνητικές επιπτώσεις του χειμώνα  στην υγεία των κατοίκων. Μπορούμε να πούμε ότι κατά την διάρκεια της χειμερινής περιόδου, το νησί της Κέρκυρας  χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα βροχοπτώσεων που σε συνδυασμό με τα επίπεδα της υγρασίας να φθάνουν ορισμένες φορές το επίπεδο του 90%, δημιουργούν ένα κλίμα ψυχρό και υγρό. Η κατάσταση αυτή, ευνοεί την ύπαρξη γρίπης και κυρίως προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα κυρίως με την ύπαρξη άσθματος. Την χειμερινή περίοδο, το γήρας αποτελούσε κυρίως την κυριότερη αιτία θανάτων και τα λοιμώδη νοσήματα. Τα λοιμώδη νοσήματα  αποτελούν και την κυριότερη αιτία θανάτου όλες τις εποχές του έτους κυρίως όμως την άνοιξη και το καλοκαίρι όπου το θερμό κλίμα ευνοεί την αναπαραγωγή και την διάδοση των μικροοργανισμών.

Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Πίνακας 6 Συχνότητα Θανάτων Ανά Δεκαετία.

Πριν προχωρήσουμε στην κατανομή της θνησιμότητας ανά δεκαετία, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 6 από το 1842 έως το 1889 από την νηπιακή μέχρι και την ώριμη ηλικία, θα αναφέρουμε ορισμένα πράγματα για την θνησιμότητα.       

Θέλοντας να δοθεί μια κατανοητή εικόνα για την έννοια την θνησιμότητας και τον τρόπο που επηρεάζει η τελευταία την εξέλιξη μιας κοινωνίας, ο Carlo Chipolla,  στο έργο του η Ευρώπη πριν από την Βιομηχανική Επανάσταση, διακρίνει την θνησιμότητα σε φυσική και καταστροφική. Ως φυσική θνησιμότητα, ορίζει  την θνησιμότητα που απαντάται σε ομαλές περιόδους, απαλλαγμένες από  λιμούς και επιδημίες. Στην περίπτωση αυτή ένα μεγάλο ποσοστό των θανόντων ήταν νήπια και παιδιά.[2] Στον Πίνακα 6 παρατηρούμε λοιπόν, ότι το ύψος της  παιδικής θνησιμότητας είναι στο υψηλότερο επίπεδο την χρονική περίοδο 1842-1889, πράγμα που μας οδηγεί να πούμε ότι η περίοδος αυτή δεν μαστίζονταν από πολέμους, σοβαρούς λιμούς και επιδημίες με εξαίρεση το 1854, πράγμα που ο Chipolla το αναφέρει ως καταστροφική θνησιμότητα.  Υπάρχουν 4.940 καταγεγραμμένοι θάνατοι νηπίων και παιδιών, όπου ένα ποσοστό 50 με 60 τοις εκατό των παιδιών που πέθαιναν ήταν σε ηλικία κάτω από 2 ετών. Εκτός από την βρεφική, υψηλή ήταν και η νηπιακή θνησιμότητα καθώς η συχνότερη ηλικία θανάτου ενός παιδιού κυμαίνονταν στην ηλικία των 5 με 6 ετών. Στην πορεία της θνησιμότητας επομένως την περίοδο 1842-1889, στο νησί χαρακτηριστικό είναι το υψηλό επίπεδο θνησιμότητας και τα την βρεφική και παιδική ηλικία. Η βρεφική θνησιμότητα οφείλεται κυρίως στις μολύνσεις και τα ατυχήματα των γυναικών κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι οποίες απασχολούνταν στα κτήματα και συχνά αναλάμβαναν υποχρεώσεις οι οποίες δεν άρμοζαν στην κατάστασή τους. Παιδική θνησιμότητα οφείλεται και αυτή με την σειρά της σε ατυχήματα και λοιμώξεις.  Στην συνέχεια παρατηρείται μία πτώση της θνησιμότητας, στις επόμενες ηλικίες για να αυξηθεί εκ νέου στην ηλικία των 60 με 80 ετών. Μέσα από το βιβλίο Οικιστικό Πλέγμα και Θνησιμότητα στους Παξούς, των Δημήτριου Αναγιάτη-Pele και της Ιωάννας Αθανασοπούλου, πληροφορούμαστε για την θνησιμότητα στο γειτονικό με την Κέρκυρα νησί των Παξών στα μέσα του 19^ου με 20^ου αιώνα και αναφέρονται η συχνότητα και η σπανιότητα των ασθενειών των κατοίκων του νησιού των Παξών που δεν διαφέρουν πολύ από το νησί της Κέρκυρας. 
Οι ασθένειες που εντοπίζονται συχνά είναι οι ρευματικοί, οι γαστρικοί και οι μιασματικοί πυρετοι τους καλοκαιρινούς μήνες όπως και η ιλαρά. Όπως και οι γαστραλγίες, οι διάρροιες, οι βρογχίτιδες και οι πνευμονίες κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών.       
Κλείνοντας, παραρτητούμε ότι η θνησιμότητα ενώ παραμένει σταθερή στις επόμενιες δεκαετίες ηλικιών, αυξάνεται από την ηλικία των 60 με 80 όπως είναι φυσιολογικό λόγω του γήρατος, αλλά υπάρχουν και οι περιπτώσεις, όπου ένα μιρκό μέρος των κατοίκων ξεπερνούν τα 100 έτη.[3]

Πίνακας 7 Συχνότητα Ωρών Θανάτων

Στον Πίνακα 7, παρατηρούμε τις  Ώρες Θανάτων όπου κυμαίνονται μεταξύ των πρώτων πρωινών ωρών, τις μεσημεριανές και απογευματινές ώρες.  Οι περισσότεροι Θάνατοι καταγράφηκαν τις 2, 6 και 10 το πρωί και από τις  2 το μεσημέρι μέχρι τις 6 το απόγευμα με μια μικρή συχνότητα τις βραδινές ώρες μεταξύ 8 και 10. Μπορούμε να πούμε ότι οι πρώτες πρωινές ώρες και επίσης οι μεσημβρινές και απογευματινές καθίστατο ώρες χαλάρωσης και ξεκούρασης. Όσον αφορά την βρεφική θνησιμότητα μπορούμε να πούμε ότι συμβαδίζει με τις συνήθεις ώρες γεννήσεων που οι πρωινές ώρες μεταξύ 2 το πρωί με 4  και οι μεσημβρινές μεταξύ 12 και 6 το απόγευμα. Ένας σημαντικός παράγοντας αφορά τις υποδομές, όπου ένα σπίτι δεν εξασφάλιζε την ασφάλεια που απαιτούνταν για την προστασία των ανθρώπων από τις καιρικές συνθήκες και σε συνδυασμό με την έλλειψη ηλεκτροδότησης η θνησιμότητα ήταν έντονη τις πρώτες πρωινές ώρες κυρίως τους χειμερινούς μήνες μπορούμε να πούμε και τις μεσημβρινές τις καλοκαιρινές, προσεγγίζοντας και κάνοντας βέβαια μια υπόθεση λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα και τις ώρες θανάτων.

Κατανομή Ονομάτων Ανδρών

Πίνακας 8 Κατανομή Ονομάτων Ανδρών

Στον Πίνακα 8 παρατηρούμε την Κατανομή Ονομάτων Ανδρών από τα οποία τα πιο συνήθη βαπτιστικά ονόματα είναι οι: Σπύρος, Νικόλαος, Παναγιώτης, Δημήτρης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης. Ο Σπυρίδων παρατηρούμε είναι το όνομα που υπερτερεί σε σύνολο 732 ατόμων, καθώς συνδέεται άμεσα με την λατρεία του Αγίου Σπυρίδωνα. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρούμε και στα ονόματα Νικόλαος και Παναγιώτης, όπου σε πρώτη φάση συνδέονται με την χριστιανική λατρεία και σε δεύτερη φάση με την τοπική παράδοση. Όσον αφορά την χριστιανική Λατρεία το βαπτιστικό όνομα Παναγιώτης συνδέονταν με την λατρεία της Θεοτόκου και αποτελεί όχι μόνο για τα Επτάνησα αλλά και για την πλειοψηφία των χριστιανών το επικρατέστερο βαπτιστικό όνομα τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Ένα όνομα που βασίζεται κυρίως στην τοπική παράδοση είναι ο Νικόλαος καθώς θεωρείται προστάτης των ναυτικών. Όπως τονίσαμε και παραπάνω ένα μεγάλο μέρος του Κερκυραϊκού πληθυσμού ασχολούνταν με την ναυτιλία και η λατρεία του Αγίου Νικολάου ήταν ευρέως διαδεδομένη.  Η συχνότητα των ονομάτων αυτών δεν παρουσιάζεται μόνο από τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτων και τα δημοτολόγια του νησιού αλλά και από τις ονομασίες των εκκλησιών. Στα ανδρικά ονόματα  διακρίνεται το ξένο στοιχείο όπως στις γυναίκες. Έχουμε μόνο τα ονόματα από εβραϊκή κοινότητα όπως ο Ιωσήφ.       
Σε ένα δεύτερο στάδιο, μπορούμε να πούμε ότι η  ταύτιση ενός προσώπου πραγματοποιείται με βάση τρία κατάστιχα ονομασίας που επιτρέπουν να εννοηθεί η « γενεακή του ταυτότητα». Το αστικό όνομα από το βαπτιστικό όνομα και το πατρώνυμο- επώνυμο. Το βαπτιστικό όνομα μεταβιβάζεται στον πρωτότοκο γιό από τον παππού από τον πατέρα και αντίστοιχα ο δευτερότοκος γιός κληρονομεί εκείνο του παππού από την μητέρα.

Όπως Παρατηρούμε

και τον Πίνακα 9 σχετικό με την Κατανομή των Επιθέτων, το πατρώνυμο, δηλαδή το επώνυμο, παραπέμπει στην έννοια της « φάρας» ή « ράτσας», καθώς όλοι όσοι έχουν το ίδιο πατρώνυμο θεωρούνται ως κατιόντες του ίδιου μακρινού προγόνου. Το παρώνυμο ή αλλιώς «παρατσούκλι», παραπέμπει Με βάση λοιπόν αυτές τις τρείς βασικές συνιστώσες του ονόματος, η ένταξη σε μια γενιά γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο: η αρσενική πρωτότοκη γραμμή μεταβιβάζει το όνομα από τον παππού στον εγγονό με βάση τον επώνυμο πρόγονο. Στις άλλες γραμμές η αναγωγή στον αρχικό πρόγονο εξαφανίζεται για να αντικατασταθεί στους άρρενες της πρώτης κατιούσας γενιάς. Κατά την ονοματοθεσία επίσης του ονόματος της γενιάς στους δευτερότοκους στην έννοια της γενιάς και  σχηματίζεται είτε από ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, είτε από ένα εξωτερικό περιστατικό που συνδέεται με τον ιδρυτή-πρόγονο ή ακόμα και από ένα παράγωγο του βαπτιστικού ονόματος του ιδρυτή-προγόνου. κλάδους, εκτός από το βαπτιστικό όνομα του γιού του κοινού προγόνου, είναι το παρώνυμο/παρατσούκλι. Τέλος, το να είναι μέλος μιας γενιάς κάποιος σημαίνει ότι ασκεί ένα δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω σε ένα σπίτι, σε συγκεκριμένη συνοικία του χωριού και επίσης σε ένα συγκεκριμένο τμήμα της καλλιεργούμενης γης, τα κτήματα.
Όπως αναφέρει η Μαρία Κουρούκλη στο έργο της Γενιά, Προίκα και Κληρονομιά. Η περίπτωση της Επίσκεψης στην Κέρκυρα, με βάση τον Ιόνιο Αστικό Κώδικα που τέθηκε σε εφαρμογή από το 1841 έως το 1946 και αποτελούνταν από κανόνες που σχετίζονταν με την κληρονομιά και την μεταβίβαση της περιουσίας, η γη μεταβιβάζεται κατά την ανδρική γραμμή στους αμέσως κατιόντες. Σε περίπτωση όπου άρρενες κατιόντες απουσιάζουν, η περιουσία μεταβιβάζεται στους ανιόντες και στους πλάγιους συγγενείς. Μόνο οι εξ αίματος συγγενείς έχουν δικαίωμα πάνω στην κληρονομιά, οι γυναίκες δεν κληρονομούν παρά μόνο σε περίπτωση ανυπαρξίας αρρένων κληρονόμων. Προϋπόθεση για την ανάδειξη κάποιου σε αρχηγό της οικογένειας, αποτελεί η λήψη της κληρονομικής του μερίδας. Κάθε γάμος συνεπάγεται και τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου σπιτιού εκτός βέβαια από την περίπτωση του μοναχογιού ή της μοναχοκόρης, όπου σε αυτή την περίπτωση μπορεί να συστεγάζονται στο σπίτι των γονιών του. Η κατοίκηση στο χωριό είναι πατροτοπική και η οικογένεια του γαμπρού, οφείλει να εξασφαλίζει ένα σπίτι για το νέο ζευγάρι συνήθως επεκτείνοντας ένα τμήμα του πατρικού σπιτιού. Έτσι δικαιολογείται η εντύπωση ενός επισκέπτη όταν αντικρίζει για πρώτη φορά το χωριό, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού του έχει κτιστεί σκαλωτά. Οι γειτονιές του χωριού φέρουν το όνομα μιας οικογένειας μέσω της αλληλοδιαδοχής των γενεών όπου οι πατέρες μεταβίβαζαν την περιοχή αυτή στους γιούς τους. Στην ίδια γειτονιά κατοικούσαν τα πατροπλευρικά ξαδέλφια όπου συνήθιζαν να μοιράζουν από κοινού την χρήση των πηγαδιών, τους λαχανόκηπους ή τους εξωτερικούς φούρνους για ψωμί. Έτσι λοιπόν μια γενιά σε ένα μικρό χωρίο, αποτελείται από τους απογόνους ενός κοινού και γνωστού προγόνου κατά την ανδρογονική γραμμή. Τα  μέλη της έχουν συνείδηση της κοινής τους ταυτότητας, φέρουν το ίδιο όνομα, κατέχουν από κοινού περιουσιακά στοιχεία και ζουν στις περισσότερες περιπτώσεις στην ίδια γειτονιά του χωριού. Το βάθος της γενιάς δεν ξεπερνά τις τρεις γενιές και η διάσπασή της πραγματοποιείται όταν τα μέλη της είναι υπερβολικά πολυάριθμα. Τα γενεακά ονόματα είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένα με τα σπίτια και ιδιαίτερα τις γειτονιές. Από την μεταβίβαση της γης αποκλείονται οι γυναίκες, οι οποίες με τον γάμο τους γίνονται μέλη μιας άλλης οικογένειας και η γη που παίρνουν μαζί τους θα αλλάξει όνομα. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες παίρνουν κάποιο κομμάτι γης τη στιγμή του γάμου τους με την μορφή προίκας, αλλά το ύψος των περιουσιακών αγαθών είναι πολύ μικρότερο συγκριτικά με την μερίδα των αδελφών τους. Κατά προτίμηση παραχωρούσαν σ’ αυτές τη γη που μητέρα τους έφερε στην οικογένεια τη στιγμή του γάμου της. Έτσι λοιπόν στην Επίσκεψη υπάρχουν δυο τύποι έγγειας ιδιοκτησίας: ο πρώτος τύπος είναι ανδρικός και ακολουθεί την ανδρογονική γραμμή μέσω της διαδοχής των γενεών και ο δεύτερος τύπος είναι μια γυναικεία ιδιοκτησία που αλλάζει τιτλούχο και όνομα σε κάθε μεταβίβαση και που περιλαμβάνει μια κατά πολύ μικρότερη έκταση καλλιεργούμενης γης.

Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων.

Πίνακας 10 Κατανομή Γυναικείων Ονομάτων

Στον Πίνακα 10 παρατηρούμε την κατανομή των Γυναικείων Ονομάτων στον νησί της Κέρκυρας. Παρατηρούμε ότι το βαπτιστικό όνομα που υπερτερεί είναι η Μαρία σε σύνολο 832 ατόμων.  Δεν προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση καθώς μέχρι σήμερα το βαπτιστικό όνομα Μαρία στους χριστιανούς ορθόδοξους είναι αυτό που εμφανίζεται συχνά ως γυναικείο όνομα. Το όνομα Μαρία προέρχεται από την λατρεία της Θεοτόκου και την ιδιαίτερη σχέση που κατέχει στην λατρεία των γυναικών καθώς Η Παναγία θεωρούνταν προστάτης των γυναικών και κατεξοχήν θεωρείτο πως πρότυπο της μητρότητας.  Αυτό που προξενεί εντύπωση είναι ότι τα κορίτσια δεν είχαν την ονομασία Σπυριδούλα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η λατρεία του αγίου παρόλο που ήταν διαδεδομένη στα Επτάνησα ήταν κατά βάση «ανδροκρατική». Ο άγιος του τόπου θεωρούνταν ο άγιος των ανδρών, των ανδρών που θα τον προστάτευαν. Επίσης τα ονόματα ήταν κατά βάση κληρονομικά οπότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι το όνομα Σπύρος ένα ανδρικό για την εποχή όνομα, δινόταν από τον παππού στο εγγόνι ή από τον πατέρα στο γιό. Συνήθως οι οικογένειες ήταν πατριαρχικές επομένως η συμβίωση με τον παππού και την γιαγιά επηρέαζε την απόφαση των γονέων για την ονομασία του παιδιού. Ένα άλλο πράγμα που μπορούμε να πούμε είναι ότι  συνήθως δεν γεννιόταν σε μια οικογένεια  ένα  μόνο παιδί και ειδικότερα στην περίπτωση που το πρώτο παιδί ήταν αγόρι έδιναν την ονομασία Σπύρος, του αγίου του τόπου τους. Στο κορίτσι όταν γεννιόταν έδιναν την ονομασία Μαρία της Παναγίας ή το όνομα μιας αγίας, όπως ονομάστηκε και η γιαγιά ή η μητέρα. Πολλά παιδιά εξάλλου επειδή έχαναν την ζωή τους μόλις γεννιούνταν ήταν αφιερωμένα ακόμα και πριν την γέννηση τους στον Άγιο Σπυρίδωνα και στην Παναγία.   

Μια τελευταία παρατήρηση που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αναφορικά με τα γυναικεία βαπτιστικά ονόματα είναι ότι την περίοδο 1842-1889, ο κερκυραϊκός πληθυσμός ήταν ένα μάγμα  καθολικών και χριστιανών, όποτε παρατηρείται και το φαινόμενο να υπάρχουν ονόματα ιταλικής κυρίως προελεύσεως με ονόματα καθολικών αγίων, όπως Ελισάβετ, Ρεγγίνα και Τερέζα.