Ο ΠΛΑΤΩΝ ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΣ γράφει :

Στο άρθρο:Το θέατρο είναι μόνο η αφορμή: αρχιτεκτονικές προτάσεις και

κοινωνικές διεργασίες σχετικά με την σκηνή της Κέρκυρας (18ος –

19ος αι.).

Η περιγραφή της εικόνας του θεάτρου μας διασώζεται από ένα πολύ

μεταγενέστερο κείμενο που όμως ανταποκρίνεται με αρκετή ακρίβεια στη ν εικόνα

που παρουσίαζε το θέατρο κατά τον 18ο αιώνα . Ο Α.Ι . Μανούσος σε κείμενο που

δημοσιεύτηκε το 1863 στο περιοδικό Ολύμπια10 παραδίδει την ακόλουθη περιγραφή:

 

«Τρείς σειρές θεωρείων και ύπερθεν αυτών το υπερώον, [το θεωρείον...]

διαιρούμενον εις τρία τμήματα , ων το μεν εξ ευωνύμων της σκηνής ήν

πρωορισμένον δια τους εμπόρους, το δε εκ δεξιών δια πάν κοινωνικόν

στοιχείον, ενώ το ακριβώς απέναντι ε νέμοντο απολυταρχικώς οι

λεγόμενοι ευγενείς , διότι διηρούντο εν γένει οι τότε μακάριοι της

Κερκύρας αστοί εις τάξεις... Έμπροσθεν της σκηνή η ορχήστρα, όπισθεν

αυτής τα εδώλια των διακεκριμένων θέσεων και εις το βάθος της

αιθούσης φύρδην μίγδην ο όχλος».

 

Ακριβέστερη είναι όμως η παρουσίαση του θεάτρου από έναν άγγλο περιηγητή ο

οποίος στα 1822 παρουσιάζει το θέατρο με σαφέστερη κριτική διάθεση.

 

«[…] το σώμα του κτηρίου είναι άνισο σχεδόν παράταιρο, πολύ στενό για

το μήκος του με αποτέλεσμα το πέταλο στο οποίο βρίσκονται τα θεωρεία

να είναι τόσο στενό που το κάθε θεωρείο να εμποδίζει τη θέα του άλλου.

Τα θεωρεία διαμορφώνονται με διαχωριστικές επιφάνειες οι οποίες αντί

να ακολουθούν το σχήμα του πέταλου είναι παράλληλες με την σκηνή και

γι αυτό μόνο δύο θεατές να μπορούν να παρακολουθήσουν κάπως

ικανοποιητικά. Το κτήριο είναι εξίσου άσχημα φωτισμένο όσο είναι

σχεδιασμένο, αλλά παρόλα αυτά το εσωτερικό είναι αρκετά όμορφο για

ένα τόσο inconsiderable place.»

Στο θέατρο αυτό, όπου την γενική διεύθυνση είχε ο στόλαρχος που έφερε τον τίτλο Previde del Teatro, παίζονταν κατ’ αρχάς δράματα, κωμωδίες και ιλαροτραγωδίες, συνήθως από επαγγελματίες ηθοποιούς και κατά περίπτωση από ερασιτέχνες νέους της ανώτερης κοινωνικής τάξης  της Κέρκυρας. Στην τελευταία αυτή περίπτωση τους γυναικείους ρόλους έπαιζαν πάντοτε νέοι, διότι απαγορεύονταν να ανέβει στη σκηνή γυναίκα εκτός αν ήταν επαγγελματίας ηθοποιός.

Εννοείται ότι οι παραστάσεις  δίνονταν  πάντοτε στην Ιταλική γλώσσα. Στην αυτήν γλώσσα δημοσιεύονταν και τα θεατρικά προγράμματα.

Από το 1773 εισήχθησαν στο θέατρο τα μελοδράματα, τα  μπαλέτα και οι παντομίμες. Η ορχήστρα πάντοτε απαρτίζονταν από τους μουσικούς του ναυτικού, του στρατού ξηράς και από φιλότεχνους  Κερκυραίους .

Στο θέατρο πήγαιναν κατ’ αρχή μόνο άνδρες, μετέπειτα δε επετράπη η είσοδος στις παντρεμένες, οι οποίες  όμως έπρεπε να κάθονται  μέσα στα θεωρεία τα οποία μπροστά είχαν υφαντό διαφανές κιγκλίδωμα. Μετά όταν καταργήθηκαν τα θεωρεία αυτά, υποχρεώθηκαν όταν πηγαίνουν στο θέατρο να έχουν πάντα προσωπίδες.

Στο θέατρο αυτό,  τέσσερα χρόνια πριν από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, δηλ. τις 22 Ιανουαρίου του 1817, ακούστηκε για πρώτη φορά η Ελληνική γλώσσα η οποία δόνησε τις καρδιές όλων των τάξεων των κατοίκων, οι οποίοι με  απερίγραπτη ανυπομονησία  περίμεναν την ημέρα να έρθει « Ο ενθουσιασμός, έγραψε κάποιος την εποχή εκείνη, με τον οποίον όλαι αι κλάσεις των εγκατοίκων επρόσμεναν αυτήν την παράστασιν, η  αγαλλίασις με την οποίαν την ήκουσαν,ο πόθος που έδειξαν ότι θρέφουν δια την ενδυνάμωσιν της Γλώσσης,είναι λαμπραίς απόδειξαις,ότι οι Γραικοί βλέπουν πάντοτε την Γλώσσαν των ως την Ιερωτέραν κληρονομίαν από τα όσα πατρογονικά ερείπια τους έμειναν. Εκείνο το μερίδιον του Έθνους, το οποίον, όσοι εξετάζουν μόνο κατ΄επιφάνειαν την κατάστασιν των Γραικών,ήθελαν είπη ότι εξετελέσθη με απροσποίητες κινήσεις έδειξεν πόσον θρησκευτικά τιμά,πόσον τρυφερά ποθεί την Εθνικήν των γλωσσών, και πόσον πολύν μέρος του γνησίου αυτής ιδιώματος ηδυνήθη να διασώση.»

Στο πρόγραμμα το βράδυ αυτό, ήταν η τραγωδία του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού,

« Η Πολυξένη» η οποία για πρώτη φορά από την έκδοσή της θα έβλεπε το φως επί σκηνής. Η «Πολυξένη» εκδόθηκε το 1814 στην Βιέννη με τον εξής τίτλο. « Πολυξένη» τραγωδία σε πέντε πράξεις  διηρημένη, συγγραφείσσα  μεν  παρά του Ευγενεστάτου Άρχοντος μεγάλου Ποστελνίκου Κύριου Ιακώβου Ρίζου,του άλλως Νερουλού, αφιερωθήσα δε προς τους Φιλογενείς. Εν Βιέννη εκ της τυπογραφίας του Ιωάννη Βαρθόλδου Σουηκίου1814».

Πολύ πριν από την ώρα της παράστασης   το θέατρο γέμισε κόσμο από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Μεταξύ των πρώτων, διακρίνονταν ο Μέγας Αρμοστής  Μαίτλανδ,

όλοι οι πρόκριτοι των Ελλήνων και οι Αρχές της πόλης.

Λίγο πριν την έναρξη της παράστασης ένας  από τους ηθοποιούς απήγγειλε από τη σκηνή το εξής ποίημα αγνώστου ποιητή:

Αρχίζει ιδού αρχίζει, αυγή να ανατέλλη!

Το ηθικόν σκοτάδι που των γραικών τα μέλη

Τα νοερά αμαύρυνεν

Δείχνει που υπενδίδει,ευθύς που της θαλάσσης

Η ανίκητος θυγατήρ,της ευτυχίας  βάσις

Της εδικής μας έγινεν.

Όσα καλά, ουαί μας! Μετά την πικράν πτώσιν

Των προπατόρων είχεν η τύχ’αποξενώσει

Από την γήν την Πάτριον.

Και με Γραικών την πτώχειαν τα άλλα έθν΄επλούτει

Πάλιν μας τα εισάγει,η Δέσποινά μας τούτη

Με γνώμην ελευθέριον.

Και προσθέτει με τα τινας στίχους:

Μ’ ευμένειαν δεχθήτε ελληνικά γραμμένην

Και από ομογενείς σας αρχήθεν συνθεμένην

Αυτήν μας την παράστασιν.

Συγχώρησιν στα λάθη,θερμώς παρακαλούμεν

Στης έλλειψες συμπάθειαν ολίγην καν ας βρούμεν

Στην τέτοιαν περίστασιν.

Ύστερ’ από αιώνας,είναι φορά η πρώτη

Οπού  η γλώσσα,ακόμι και όντας εις Νηπιότη

Προβαίνει εις το θέατρον.

Στην συνδρομήν σας στέκει,γενναίοι Συμπολίται!

Στην ενδυνάμωσίν σας,η γη που κατοικήτε

Στο φως να φέρη δεύτερον

Αισχύλους και Ευρυπίδες: να καυχηθή  στης γλώσσας

Την έμφυτ’ αρμονίαν,ν’ αναιρεθούν τα τόσα

Αλλοεθνών σαρκάσματα.

Ημείς δε από ζήλον μονάχα κινημένοι

Εις την σκηνήν πατούμεν. Α! ξεύρω φορτωμένοι

Από μεγάλα σφάλματα.

Αν με ψυχήν  γενναίαν, ευγνώμονες φανήτε

εις την καλήν μας γνώμην τώρα, βεβαιωθήτε

πως κι άλλας  παραστάσεις, από ημάς θα ιδήτε

στο μέλλον μ’ ευχαρίστηση.

Συ δε Βουλής το τέκνον, καύχημα ευγενείας,

ενώ στην κεφαλήν σου, στεφάνια ευχαριστίας

τόσων εθνών στολίζουσι.

Νεύσον, Ναι! καταδέξου, ταις δάφναις των ιόνων

Με σέβας προσφερόμεναις, αφού τον τόσον χρόνον

Εσύντριψας Τυφώνα,και μ’ ένα νεύμα μόνον.

Μας φέρνεις ‘ς αναγέννησιν.

Την απαγγελία του ποιήματος αυτού παρακολούθησαν οι θεατές δακρύζοντες από συγκίνηση. Αμέσως μετά άρχισε η παράσταση  «Πολυξένη», την οποία μετά θρησκευτικής προσοχής και παλμούς της καρδιάς παρακολούθησαν οι πάντες, μηδέ αυτού του Αγγλόγλωσσου  Αρμοστή  εξαιρουμένου.

Την ίδια ημέρα της δημοσίευσης και πριν από το ποίημα η Gazzetta Jonia σημειώνει:

Η Gazzetta Jonia 25 Ιανουαρίου 1817 γράφει:

Δυστυχώς, περί της επιτυχίας ή όχι της παράστασης και των λαβούτων μέρος σ’ αυτή νέων, δεν υπάρχουν πληροφορίες. Μερικές ημέρες μετά την παράσταση η τότε εκδοθείσα  στην Κέρκυρα «Εφημερίς των Ιονίων Νήσων» έγραφε τα εξής:

«Είναι ευχής άξιον να δυναμωθούν όσοι  νέοι φίλοι του καλού  τρέχουν με ακούραστη επιμονή στο δύσκολο στάδιο της καλλιέργειας της γλώσσας. Είναι προς όφελος να μην ανακαταληφθεί η κατά καιρούς εξακολούθηση Ελληνικών παραστάσεων. Το θέατρο  λειτούργησε  μεταξύ των Εθνών ως το δυνατότερο μέσο, όχι μόνο για την φώτιση  και την εξευγένιση των ηθικών αισθημάτων, αλλά και για την αύξηση της προόδου της γλώσσας. Μεταξύ μάλιστα των Γραικών είναι το συντομότερο σχολείο, στο οποίο το πλήθος, θα διδάσκεται την γλώσσα και θα μπορεί σιγά-σιγά να την ακολουθεί και να την φτάνει στα καθημερινά για την αναγέννησή της, πατήματα, και αν κατά καλή τύχη μέσα από εμάς γεννηθούν νέοι Αισχύλοι, νέοι Ευριπίδες, καθώς μεταξύ των άλλων Εθνών βρεθήκανε οι Δάντες , οι Κορνήλιοι και οι Σαίξπηρ, όπως φαίνεται μέχρι τώρα η τόσο ακανόνιστη γλώσσα μας, θα αναδειχθεί αυτή με σταθερό χαρακτήρα και θα προβληθεί  αυτή κάθε αυτή με απροσποίητη και γνήσια μορφή.

Ιονικές Νήσοι! Η Νέμεσις, σας ευεργέτησε τα μέγιστα βάζοντάς σας στη θέση να δώσετε αρχή της νομοθεσίας στην Νεοελληνική γλώσσα, σε σας έπεσε ο κλήρος να εκτελέσετε το έργο αυτό. Αισθανθείτε το μέγεθος της ευθύνης σας αυτής και πολλαπλασιάστε το ζήλο σας.»

Το ύφος της τραγωδίας αυτής είναι εύληπτο και γλαφυρό. Ο Συγγραφέας δείχνει μεγάλη γνώση των ιδιωμάτων της γλώσσας και με επιτυχία μεταχειρίστηκε την δύναμή της. Έως τώρα, οι ξένοι Σοφοί, μας έκριναν  ότι όσο αφορά  την ποίησή μας ,λείπει η ευαισθησία και αυτό το συμπέραναν από την διάθεση που όλοι είχαμε για τους ομοιοκατάληκτους στίχους. Επειδή έτσι  είμαστε  συνηθισμένοι, δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε με διαφορετικό τρόπο την όποια  αηδία προξενεί η επανάληψη των καταλήξεων, παρά μόνο όταν ακούσαμε το αποτέλεσμα της στιχουργικής αρμονίας επί σκηνής. Εκεί φαίνεται σε πόσα μαρτύρια υποβάλλονται για τόσες ώρες τα αυτιά του ακροατή  από την αδιάκοπη επανάληψη της ομοιοκαταληξίας και το περισσότερο, πόση δυσκολία υπάρχει στον ηθοποιό ώστε να επιβάλει την έκφραση των παθών μπερδεμένος κατά κάποιο τρόπο με το πείσμα να τραγουδά στίχους.

Η εν λόγω τραγωδία, υπόκειται στα ίδια ελαττώματα παρότι είχε την καλή τύχη να γραφτεί   από έναν από τους καλύτερους ποιητές του Έθνους και εξ’ αιτίας αυτού δείχνει έξοχη φυσική απλότητα στους στίχους.

Το αντικείμενο αυτής, επειδή όλο στηρίζεται μέσα στα Βασίλεια ,εμπόδισε τον ποιητή να βοηθηθεί από ποικιλία  σκηνών, χωρίς όμως αυτό να την αδυνατεί και να μειώνει την προσοχή . Ο συγγραφέας  θα έδινε μεγαλύτερο αποτέλεσμα στο σύγγραμμά του, εάν με περισσότερη σπουδή απέφευγε τους πολύ μακροσκελείς διαλόγους, οι οποίοι παρότι είναι εμπλουτισμένοι από λαμπρές ιδέες και πολύ πετυχαίνουν  τους χαρακτήρες του ήθους, με το πολύ τους μάκρος  καταπνίγουν εκείνη την βίαιη κίνηση των δυνατών αισθημάτων, μάλιστα όταν η τραγωδία είναι απλή στις περιστάσεις της και μέτρια στην δυνατότητα των παθημάτων.

Το Έθνος χρωστά μια πρωτότυπη τραγωδία και είναι έτοιμο να στεφανώσει τον Κύριο Ρίζο για τους από εδώ και πέρα κόπους του.»

Η παράσταση επαναλήφθηκε  μετά από μερικές ημέρες και πάλι, μέσα σε ακράτητο ενθουσιασμό. Περιστάσεις αναπόφευκτες διέκοψαν την εξακολούθηση των Ελληνικών παραστάσεων. Αλλά ούτε η επιθυμία του κοινού έσβησε, ούτε η προθυμία της Ελληνικής νεολαίας  η οποία εκτός των άλλων είχε κατά τον χρονογράφο της εποχής εκείνης,  να παλέψει για πολύ καιρό με πολλά εμπόδια και μάλιστα με την έλλειψη δραμάτων, είτε πρωτοτύπων, είτε μεταφρασμένων  στην Νεοελληνική γλώσσα.

Το 1819, παίχτηκε στην σκηνή του θεάτρου,

μπαλέτο με τον τίτλο «Η παρά Φαίαξιν άφιξις του Οδυσσέως». Ο χορός ήταν αναπαράσταση των στην Οδύσσεια-Η και Θ- περιγραφόμενων εορτών και πανηγύρεων  οι οποίες δόθηκαν προς τιμή του φιλοξενούμενου Οδυσσέα από τον Βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοο. Τα άσματα του ποιητή Γεωργίου Ρίκκη μελοποιήθηκαν από τον μουσικοδιδάσκαλο Στέφανο Πογιάγο. Το μπαλέτο γράφηκε με προτροπή του Αρμοστή  Άδαμ, ο οποίος για να γίνει καλή η εκτέλεση του έργου, διόρισε επιτροπή από τον ποιητή Γεώργιο Ρίκκη, τον Καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Γεράσιμο Πιτζιμάνο ο οποίος  έφτιαξε τον ιματισμό και τον Γουλιέλμο Καρτράιτ ο οποίος όντας βαθιά μελετημένος στην Ελληνική Αρχαιολογία, έδωσε τα σχέδια του σκηνικού διάκοσμου, τα οποία εκτέλεσε ο ευρισκόμενος τότε στην Κέρκυρα σκιτσογράφος  Andra Zampiga.

 

Την θεατρική απραξία διέκοψε η κατά το 1825 άφιξη στην Κέρκυρα του διαπρέποντα στο Βουκουρέστι ενθουσιώδους  Κωνσταντίνου Κυριάκου Αριστία,

ο οποίος έχοντας την επιθυμία να διαδώσει και στην Κέρκυρα την υποκριτική τέχνη, διοργάνωσε άμεσα θίασο από ερασιτέχνες στον οποίο δίδαξε τον «Ορέστη» του Αλφιέρη σύμφωνα με το εις το Βουκουρέστι γενόμενη παράσταση.(*)

 

 

Η «Πολυξένη», κατά γενική παραδοχή, ήταν ένα αποτυχημένο έργο, αλλά στην περίπτωση της παράστασης στην Κέρκυρα έπαιξε έναν άλλο ρόλο. Για πρώτη φορά στην Ελληνική Εθνότητα ακούστηκε έργο στην ελληνική γλώσσα μετά από πολλά χρόνια σιωπής. Είναι γεγονός ό,τι όταν οι Άγγλοι ήρθαν στην Κέρκυρα εντόπισαν ένα Ιταλόφωνο λαό επηρεασμένο από τα ήθη και έθιμα της μακρόχρονης υποταγής στην Βενετία. Προσπάθησαν  τότε, για πολιτικούς λόγους, να εξυψώσουν το Ελληνικό αίσθημα των ντόπιων και να τονίσουν την προέλευσή τους από την Αρχαία Ελλάδα. Αν παρατηρήσουμε την κρατική τότε εκδιδόμενη εφημερίδα, θα δούμε  αγγελίες προς τους νέους για τη συγγραφή έργων στην Ελληνική γλώσσα, πολλές φορές μάλιστα και με αμοιβή. Για το λόγο αυτό βλέπουμε παρόντα στην Ελληνική παράσταση  «Πολυξένη» τον πλέον μισητό Αρμοστή Μαίτλανδ.   Μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στο 1817 δηλ τέσσαρα χρόνια πριν ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση. Τελικά όλο αυτό το εγχείρημα βγήκε σε βάρος των Άγγλων μετά το 1821.

 

(*) Πηγή:Ιστορία του Νεοελληνικού Θεάτρου, Τα πρώτα έτη του εν Κερκύρα Θεάτρου. Νικολάου Λάσκαρη