«… ένας από τους καλύτερους τενόρους της Ιταλίας»

Η πορεία του τραγουδιστή που θα μας απασχολήσει εδώ, του Giovanni Battista (ή Giambattista) Verger, δεν αποτέλεσε εξαίρεση στο πλαίσιο του παραπάνω συστήματος. Καλλιτεχνικά, όμως, ο Ιταλός τενόρος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους τραγουδιστές της ιταλικής μελοδραματικής σκηνής του 19^ου αιώνα. Μάλιστα θεωρείται ότι συνέβαλλε καταλυτικά στη διαμόρφωση της μέχρι σήμερα γνωστής χροιάς και των τεχνικών δυνατοτήτων της φωνής του τενόρου στο χώρο του «μπελ κάντο», χαρακτηριστικά που κωδικοποιήθηκαν μέσα από τα έργα του Donizetti.

 O Verger γεννήθηκε το 1796 στη Ρώμη, όπου και σπούδασε, και τα βιογραφικά σημειώματα που τον αφορούν αναφέρουν, ότι πρωτοεμφανίστηκε λίγο πριν το 1819 στο Βασιλικό Θέατρο της Μάλτας. Εκεί απέσπασε και την πρώτη του ευμενή κριτική, η οποία προέβλεπε ότι θα εξελισσόταν σε έναν από τους καλύτερους τενόρους της Ιταλίας.

Το Δεκέμβριο του 1819 έλαβε μέρος στην πρεμιέρα του έργου του Donizetti Il falegname di Livonia στη Βενετία, αλλά η σταδιοδρομία του άρχισε να εξελίσσεται ραγδαία από το 1824. Η φήμη που απόκτησε τον οδήγησε στις σημαντικότερες μελοδραματιές σκηνές εντός και εκτός Ιταλίας τραγουδώντας ήδη συντεθειμένα έργα, καθώς και συμμετέχοντας σε παγκόσμιες πρεμιέρες μελοδραμάτων σημαντικών και διάσημων την εποχή εκείνη συνθετών. Είναι χαρακτηριστικό, ότι εκτός του Donizetti (με τον οποίο συνεργάστηκε για τελευταία φορά το 1828), έργα ειδικά για τον Verger δημιούργησαν ο Mercadante, o Generali και o Coccia, ενώ στο ρεπερτόριο του τραγουδιστή συμπεριλαμβάνονταν έργα του Paer, του Meyerbeer, του Bellini και βεβαίως του Rossini, ο οποίος εκτιμούσε ιδιαίτερα το φωνητικό ταλέντο και τη σκηνική παρουσία του χαρισματικού αυτού τενόρου. Η τελευταία γνωστή εμφάνιση του Verger πραγματοποιήθηκε το 1839. Στη συνέχεια άρχισε να δραστηριοποιείται ως ιμπρεσάριος στη Βαρκελώνη και στο Παλέρμο, όπου το 1860 κατοικούσε ήδη μόνιμα.

Ο Verger στην Κέρκυρα

Μια άγνωστη πτυχή με ελληνικό ενδιαφέρον στη ζωή του εξαιρετικού Ιταλού τενόρου αποτελεί το πέρασμά του από το θέατρο της Κέρκυρας στα πρώτα βήματα της καριέρας του. Ως γνωστό, τουλάχιστον από τα τέλη του 18^ου αιώνα το διοικητικό κέντρο των Επτανήσων αποτελούσε αναπόσπαστο, αν και επαρχιακό, μέρος της ιταλικής μελοδραματικής «βιομηχανίας». Όταν ο Verger αποβιβαζόταν στο λοιμοκαρθατήριο της Κέρκυρας στις 24 Απριλίου 1815, η εξέχουσα μελλοντική εξέλιξή του θα του φαινόταν μάλλον απίθανη. Την ημέρα εκείνη ο νεαρός τενόρος περιστοιχιζόταν από αρκετούς ακόμα Ιταλούς μουσικούς και τραγουδιστές, όπως τον Ανκονετάνο βαρύτονο Filippo Campolucci και τον Ναπολιτάνο τενόρο Pasquale Recupito. Ως εγγυητής της παραμονής τους στην Κέρκυρα υπέγραψε ο πρόεδρος της τριμελούς επιτροπής του θεάτρου San Giacomo

, γεγονός που δείχνει σαφέστατα ότι όλοι τους θα λάμβαναν μέρος στις οπερατικές δραστηριότητες της πόλης. Ο Verger κατέλυσε στην εβραϊκή συνοικία της πόλης, χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν νοίκιασε κάποιο διαμέρισμα ή έμεινε σε κάποιους από τους βοηθητικούς χώρους που κατείχε το κερκυραϊκό θέατρο στη συνοικία αυτή.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δήλωση του νεαρού βιρτουόζου σχετικά με την ηλικία του, αφού το 1815 υποστήριζε ότι ήταν εικοσιενός ετών, δηλαδή γεννημένος το 1794 και όχι το 1796. Βεβαίως, την εποχή εκείνη (και όχι μόνο) η δήλωση μεγαλύτερης ηλικίας από την πραγματική ήταν συχνά για τους νέους καλλιτέχνες ένας εύσχημος τρόπος να αποφύγουν χρονοβόρες γραφειοκρατικές διατυπώσεις.

Ο Verger παρέμεινε στην Κέρκυρα μέχρι τα τέλη Μαΐου του 1816, όπως αποδεικνύουν οι διαδοχικές ανανεώσεις της άδειας παραμονής του, πάντοτε με την εγγύηση του προέδρου του θεάτρου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι ανανεώσεις αυτές γίνονταν για τους μη Επτανήσιους εργαζόμενους του θεάτρου χωρίς την υποχρέωση καταβολής των αντίστοιχων παράβολων, ελάφρυνση που ασφαλώς είχε σκοπό να διευκολύνει τα εκτός Ιονίων στελέχη του και έμμεσα την αρτιότερη οργάνωση των παραστάσεων.

Δυστυχώς η έρευνα δεν έχει ακόμα φέρει στο φως τίτλους συγκεκριμένων οπερατικών έργων της περιόδου 1815–1816, ώστε να σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του ρεπερτορίου που πιθανόν να τραγούδησε ο Verger. Εντούτοις, μια αρκετά καλή ιδέα προσφέρουν τα όσα αναφέρουν σε κοινό ιδιωτικό συμφωνητικό ο Verger και ο καταγόμενος επίσης από τη Ρώμη ιμπρεσάριος του San Giacomo , Giovanni Battista Negrini.

Στις 11 Μαΐου 1816 ο τραγουδιστής και ο ιμπρεσάριος προωθούσαν στην Εκτελεστική Αστυνομία συμφωνητικό που αφορούσε στην οργάνωση μιας ευεργετικής συναυλίας. Τα έσοδά της θα καρπώνονταν ο Verger και η αδελφή του, η οποία ασφαλώς βρισκόταν ήδη στην Κέρκυρα, χωρίς, ωστόσο,  ακόμα να προκύπτει από πουθενά αν αυτή ανήκε στο θίασο του κερκυραϊκού θεάτρου. Η εκδήλωση, η οποία θα πραγματοποιούνταν μέχρι τις 20 Μαΐου, είχε λάβει και την έγκριση του νεοδιορισθέντος Βρετανού αρμοστή Thomas Maitland, ο οποίος ουσιαστικά είχε και τον πολιτικό έλεγχο του θεάτρου.

Στην παραπάνω συναυλία θα παρουσιαζόταν «ολόκληρη η φάρσα [farsa: είδος σύντομης κωμικής όπερας] με τίτλο L’ignanno felice

με την προσθήκη και άλλων κομματιών» εξαιτίας της μικρής διάρκειάς της «εξαιρουμένων, όμως, αποσπασμάτων του Il matrimonio segreto» (προφανώς της όπερας του Cimarosa). Η περιγραφή του L’ ignanno felice ως μιας φάρσας  μικρής διάρκειας οδηγεί στη βεβαιότητα, ότι πρόκειται για το ομότιτλο μονόπρακτο έργο του Rossini (Βενετία, θέατρο San Moise, 1812), παρά για το δίπρακτο εκείνο του Paisiello (Νάπολη, θέατρο Fondo, 1798). Η ανάγκη προσθήκης και άλλων μουσικών αποσπασμάτων για να επιτευχθεί η παρουσίαση μιας πλήρους οπερατικής βραδιάς γίνεται προφανέστερη αν σκεφθεί κανείς, ότι οι φάρσες εξ ορισμού διαρκούσαν λίγο και κατά κανόνα σε κάθε παράσταση έπρεπε να παρουσιάζονται δύο έργα του είδους αυτού με την εμβόλιμη παρέμβαση ενός μπαλέτου. Σε κάθε περίπτωση, η παρουσίαση του L’ ignanno felice στην Κέρκυρα αποτελεί την πρωιμότερη γνωστή παράσταση έργου του Rossini στην Ελλάδα.

Με τα παραπάνω δεδομένα μπορούμε να πούμε, ότι στην κερκυραϊκή παράσταση του ροσσινικού έργου ο Verger απέδωσε τον ρόλο του Bertrando και η αδελφή του εκείνον της Isabella. Το L’ ignanno felice, όμως, απαιτεί και τη συμμετοχή τριών μπάσων, για τα ονόματα δύο εκ των οποίων μας πληροφορεί επίσης το ίδιο έγγραφο: ο Verger είχε αποσπάσει την υπόσχεση του ιμπρεσάριου για την έγκαιρη διάθεση χάριν της ευεργετικής τού σαραντάχρονου Filippo Campolucci και τού επίσης καταγόμενου από τη Ρώμη εξηνταπεντάχρονο Bartolomeo Morelli. Έτσι, στη σκηνή του San Giacomo θα εμφανίζονταν τρεις γενιές τραγουδιστών: ο νεαρός Verger με την αδελφή του, ο μεσήλικας Campolucci και ο (με τα δεδομένα της εποχής) γηραιός Morelli, ο οποίος βρισκόταν μόνιμα στο νησί από το 1810 και ουσιαστικά είχε αποσυρθεί από την ενεργό δράση.

Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρίτος και τελευταίος όρος του συμφωνητικού, ο οποίος προέβλεπε την εμφάνιση των τραγουδιστών με τη συνοδεία τσέμπαλου και όχι ορχήστρας, καθώς με αμφίεση κανονική «και όχι θεατρική». Η τελευταία αυτή επισήμανση αποκαλύπτει, ότι –με σημερινούς όρους– η παράσταση που διοργάνωσε ο νεαρός Verger στην Κέρκυρα το 1816 είχε χαρακτήρα «κοντσερτάντε».

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε κατά πόσο η κοινή καταγωγή του ιμπρεσάριου με τον νεαρό τενόρο έπαιξε κάποιο ρόλο στην παραχώρηση του θεάτρου, αλλά και στην παραμονή εν γένει του Verger στο νησί. Επίσης, μέχρι στιγμής δεν έχουν εντοπιστεί στοιχεία για το αν τελικά πραγματοποιήθηκε η παράσταση αυτή (αν και αυτό πρέπει να θεωρείται μάλλον βέβαιο), καθώς και για την υποδοχή της από το κοινό. Σε κάθε περίπτωση, η πραγματοποίηση από τον Verger μιας τέτοιας παράστασης αποτελεί αναμφισβήτητα ένδειξη αποδοχής του από τους θαμώνες του θεάτρου, αφού ακριβώς στην αποδοχή αυτή ο εκκολαπτόμενος τενόρος θα μπορούσε να στηρίξει την όποια ελπίδα του για χρηματικό όφελος.

Η παραπάνω μουσική εκδήλωση, αλλά και  η παραμονή του Verger, καθώς και άλλων Ιταλών μουσικών, τραγουδιστών και χορευτών, στην Κέρκυρα την περίοδο 1815–1816 αποτελούν άλλη μια απόδειξη της μελοδραματικής δραστηριότητας του κερκυραϊκού θεάτρου κατά την πρώιμη αυτή περίοδο της βρετανικής παρουσίας στα νησιά του Ιονίου. Άλλωστε, και μόνο τα πρώιμα έργα του Νικόλαου Μάντζαρου αποτελούν ικανές αποδείξεις, ότι η μελοδραματική κίνηση στην Κέρκυρα, όχι μόνο δεν είχε ατονίσει, αλλά είχε βρει και τη δημιουργική έκφρασή της σε τοπικό επίπεδο. Και (παρότι η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις) μάλλον άθελα περνά η σκέψη, ότι εάν ο συνομήλικος του Verger Μάντζαρος μεταξύ 1815–1818 δεν είχε πέσει σε συνθετική σιωπή σε ό,τι αφορά το θέατρο, πιθανότατα κάποιο από τα εμβόλιμα κομμάτια της ευεργετικής παράστασης του Ιταλού τενόρου να έφερε την υπογραφή εκείνου που ακόμα και σήμερα είναι γνωστός, δυστυχώς αποκλειστικά, ως «ο συνθέτης του ελληνικού εθνικού ύμνου».