Angelo Forte (Φορτίος):   Κερκυραίος ιστορικός της Ιατρικής και γιατρός  του 16^ου αιώνα 

Αντί Προλόγου

Το άρθρο έχει μια  μικρή απόκλιση  από την μελέτη :Angelo Forte da Corfù a Venezia: pratica medica, divulgazione culturale e identità greca nel primo Cinquecento της Dott.ssa Francesca Lotti.Η μετάφραση των Λατινικών τίτλων είναι περιφραστική για να γίνονται  περισσότερο αντιληπτοί.  Στόχος μου είναι να αναδείξω έναν αξιόλογο Kερκυραίο γιατρό, που έζησε σε μια εποχή σύγκρουσης, αυτή της πρακτικής  εμπειρίας  και της επιστημονικής γνώσης. Θεωρώ τη συμβολή του καθοριστική.

 

Μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας: Εκπαίδευση και οι πρώτες επαγγελματικές εμπειρίες

Το άρθρο που αφιερώνεται  στον Angelo Forte, στο Βιογραφικό Λεξικό των ιταλών δεν αναφέρει ουσιαστικά βιογραφικά στοιχεία. Η  έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τη ζωή του πρέπει να ήταν ένα ιδιαίτερα δύσκολο θέμα για τους μελετητές που τον έχουν προσεγγίσει. Για τον Forte, o Garosi , έκανε ένα λακωνικό προφίλ αφιερωμένο σε αυτόν, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1965, αρχίζοντας  με την φράση «λυπούμαι που πρέπει να μιλήσουμε, γνωρίζοντας σχεδόν τίποτα για τον Forte. Η στενόχωρη  αυτή κατάσταση μετριάζεται  από το ό,τι είναι δυνατόν  να μάθουμε  για τα χαρακτηριστικά του, από την προέλευση και το πρόγραμμα των σπουδών του».

    Ωστόσο, παρά τις απαιτήσεις των Garosi και Peruzzi, είναι δυνατόν να ανακατασκευαστεί μια βιογραφία του γιατρού, στηριζόμενη  σε ορισμένες αρχειακές πηγές και πληροφορίες .

      Ο Άντζελο Φόρτε γεννήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα στην Κέρκυρα, η οποία τότε ήταν συνδεδεμένη με τον Τάραντα1 που ήταν υπό την ενετική κατοχή. Οι πολλές παραλλαγές του ονόματός του  εμφανίζονται στη βιβλιογραφία ως (λατινικά De Fortibus και διάφορα όπως Φόρτιο, Fortius, De Forte, De Fortis).

Ορισμένα μέλη της οικογένειάς του είχαν στην πραγματικότητα μεταναστεύσει στη νότια Ιταλία γύρω στο 1412,  την εποχή που κόντες του φέουδου  Tricarico, στην Lucania έγινε ο Φραντζέσκο Σφόρτσα από τον βασιλιά της Νάπολης  Λατισλάβο. Από εκεί, κάποια μέλη της μετανάστευσαν στην Κέρκυρα, η οποία είχε πωληθεί από τον Λατισλάβο στη Βενετία το 1402. Μόλις εγκαταστάθηκαν στο νησί, ονομάστηκαν στα ελληνικά  Fortìas ή, όπως έγραψε ο Émile Legrand, στη μνημειώδη βιβλιογραφία του το 1885, «Φορτίος» . Στην Ιστορία της Κέρκυρας του  Ανδρέα Μάρμορα που δημοσιεύθηκε στη Βενετία [i]σε οκτώ τόμους το 1672, η οικογένεια, με την ορθογραφία «Φορτίο» εμφανίζεται στη λίστα των οικογενειών  που απολαμβάνουν το προνόμιο των Ευγενών . Οι  Forte σαν επώνυμο, ήταν μέλος  της  χρυσής βίβλου, η οποία απαριθμούσε τις εκατόν πενήντα πατριωτικές οικογένειες, που αποτέλεσαν ένα «Συμβούλιο» και κυβερνούσαν το νησί. Η θέση τους σε αυτό, εγγυάται διαφορετικά προνόμια, (αιρετά αξιώματα,  αξιοπρέπεια, και ιδιαίτερα να εκλέγουν κάθε χρόνο τρεις Δικαστές, τέσσερις Συνδίκους, δύο Λογοκριτές και τρεις επικεφαλείς, που αποτελούσαν το κονκλάβιο, ή το πραγματικό διοικητικό κέντρο, από το οποίο ωριμάζουν τα συμφέροντα της Κοινότητας) . Όλα αυτά χορηγήθηκαν από τη Δημοκρατία της Γαληνοτάτης. Πολλά από τα φέουδα περιήλθαν στα χέρια των Βενετσιάνων. Ο ίδιος ο  Μάρμορας  εξηγεί πώς συνέβη αυτό.

     «Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, πολλά από τα είκοσι τέσσερα φέουδα όπου ιστορικά διαιρέθηκε το νησί και τα οποία ανήκαν μόνο σε ευγενείς  Κερκυραίους, ήρθαν με  το χρόνο σε μη ελληνικές οικογένειες. Δεν υπάρχει νόμος στο νησί, ο οποίος αποκλείει την κληρονομία των γυναικών, κυβερνώντας σύμφωνα με το φεουδαρχικό καταστατικό της Νάπολης, το οποίο παραδέχεται τα θηλυκά για τη συμμετοχή στο Φέουδο και δίδει αυτό στον απόγονο με τη μεγαλύτερη ηλικία και όχι στον πρωτογενή γιο . [...] Για τους νόμους αυτούς, λοιπόν, πολλά από τα Κερκυραϊκά  φέουδα έχουν περάσει, μέσω γάμου, στους ευγενείς της Βενετίας.»

Είναι αυτή ακριβώς η περίπτωση του κλάδου της οικογένειας στην οποία ανήκε o Angelo δηλ.  μια εκτεταμένη και ολοκληρωμένη παρουσία στον  πυρήνα της πολιτιστικής και διοικητικής  ζωής του νησιού, που ανήκε και ο  Gerolamo Forte, ένας διάσημος γιατρός που είχε παντρευτεί  γυναίκα Κερκυραϊκής καταγωγής που ονομάζονταν Diamantina .Εξ αιτίας της διατηρείται στο Κρατικό Αρχείο της Κέρκυρας με ημερομηνία  29η Ιανουαρίου 1546, αρχείο   από το οποίο λαμβάνεται το  μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών που έχουμε για την περίπλοκη δομή της οικογένειας Forte. Ο Gerolamo και η Diamantina είχαν πέντε γιους: Τον Cesare,  Gerolamo , Angelo, Camillo, Prospero και Leonardo. Όπως θα δούμε, ενώ ο Cesare, ο Camillο και ο Prospero παρέμειναν δεμένοι με το νησί, ο Άντζελο και ο Λεονάρντο κατάφεραν να απομακρυνθούν και να βρουν μια θέση στην Ιταλία, κυρίως χάρη στην ικανότητά τους να προσελκύουν προστάτες. Ο Camillo, πιθανώς ο μεγαλύτερος γιος, μελέτησε και με επιτυχία εξασφάλισε κι άσκησε την φαρμακευτική στην Κέρκυρα, αποκτώντας από το Συμβούλιο τη θέση του επικεφαλής ιατρού το 1548. Πέθανε το επόμενο έτος, αφήνοντας έναν  γιο τον Alessandro Forte που στην  Ιταλία  είχε  φήμη στον λογοτεχνικό τομέα, τόσο πολύ ώστε να τον καλέσουν να συνεισφέρει στη σύνταξη  ενός περίεργου όγκου επιγραφών αφιερωμένων στην ευγενή Ιωάννα Giovanna d’Aragona 2που επιμελήθηκε ο  πολυγραφότατος από το Βιτέρμπο Jerome Ruscelli.

Το 1547 ο Camillo  συνέταξε μία διαθήκη, στην οποία διαβάζουμε: "Αφήνω στον γιο μου Αλέξανδρο, fiollo o no fiollo, την  ψυχή μου και όλα αυτά που έχω σταθερά και κινητά». Από αυτή την άποψη, ο Legrand εξηγεί ότι ο τύπος "fiollo o no fiollo" ήταν  η επίσημη φράση που γράφονταν στις διαθήκες της εποχής, για να ορίσει και να ξεχωρίσει ένα νόμιμο παιδί  από ένα παράνομο.

  Στον τόμο του Ruscelli, που περιέχει  πάνω από τριακόσια ποιήματα στην ιταλική, τη Λατινική, Ελληνική και Ισπανική, ο Alessandro Forte είναι παρόν με πέντε επιγράμματα στα Ελληνικά και  δύο σονέτα στα ιταλικά, μαζί με μερικούς από τους σημαντικότερους εκπροσώπους στο πολιτιστικό πανόραμα της εποχής, συμπεριλαμβανομένων των Pietro Aretino, Annibal Caro, Girolamo Fracastoro, Giovan Battista Giraldi Cinzio, Celio Magno, Bernardo Tasso και Benedetto Varchi, με μερικούς από τους οποίους, όπως θα δούμε, ήταν σε επαφή ο θείος του Αngelo.

Δεν υπάρχουν ειδήσεις  για τον Prospero, εκτός από μια αναφορά σε ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο που μας πληροφορεί ότι πέθανε το 1551 χωρίς να αφήσει κληρονόμους.

Ο Cesare, επίσης επικεφαλής γιατρός στην Κέρκυρα μεταξύ 1560 και 1562, παντρεύτηκε το 1560 την Στεφανίνα Κουαρτάνο, κόρη του Νικολάου, μέλος μιας σημαντικής οικογένειας του νησιού.

 Το 1536 ο αδελφός του Giovanni ήταν μαζί με έναν άλλο πολύ γνωστό πολίτη της Κέρκυρας, τον  Αντώνιο Έπαρχο, 3 πρεσβευτή στην Serenissima. Ο Έπαρχος ανέλαβε το αίτημα των κατοίκων της πόλης της Κέρκυρας να διασώσουν τα σπίτια του μπόργκου, τα οποία ήθελαν οι Βενετοί  να καταστραφούν και να κατεδαφιστούν για να δημιουργηθεί χώρος  για νέες οχυρώσεις των λιμένων.

Ο Leonardo, ο μικρότερος αδελφός του Angelo, είναι σίγουρα ο πιο γνωστός από την οικογένεια, κυρίως χάρη σε ένα ποίημα στην ελληνική γλώσσα για τη στρατιωτική τέχνη, που δημοσιεύθηκε το 1531 στη Βενετία.

 Άσκησε για πολλά χρόνια το επάγγελμα του συμβολαιογράφου στην Κέρκυρα, και του απονεμήθηκε ο τίτλος του Conte Palatino4( Από τον συμπατριώτη του Giovanni Condrommatis) (στα κρατικά αρχεία της πόλης υπάρχει στο μητρώο των πράξεων του το όνομά του «Notajo Leonardo Forcigo»). Ο Leonardo κρίθηκε το 1544 για να αποτελέσει μέρος του Συμβουλίου των εκατόν πενήντα. Στο μεταξύ παντρεύτηκε την Κερκυραία Stammata Guizzi, με την οποία απέκτησε  πέντε παιδιά, τον Αγκοστίνο, Θεόφιλο,Gerolamo, Giovanni Battista και Eleonora. Στο Κρατικό Αρχείο της Κέρκυρας υπάρχει έγγραφο, με ημερομηνία Σεπτέμβριος 1581, σχετικά με την κατανομή της κληρονομιάς του Leonardo, μεταξύ των γιων του Agostino, Gerolamo και Giovanni Battista. Ενώ από τα παιδιά  ο μεγάλος πέθανε πρόωρα, ο τελευταίος παντρεύτηκε το 1556  την Αντωνία Δεληγκώτη. Τιμήθηκε από τον πατέρα του με τον τίτλο του Conte Palatino στις 22 Απριλίου 1563. Ήταν ο μόνος  ανάμεσα στους αδελφούς που άφησε άνδρες απογόνους. Το τελευταίο γνωστό μέλος της οικογένειας, σύμφωνα με τον Legrand, είναι στην πραγματικότητα ο ανιψιός του Dimitrio Forte, συμβολαιογράφος  στην Κέρκυρα τον δέκατο έβδομο αιώνα. Ωστόσο, ένα έγγραφο που προέρχεται από το ιδιωτικό αρχείο του Γιάννη Πιέρρη, προέδρου της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας, βεβαιώνει την συνέχιση του κλάδου του  Giovanni Battista για αρκετές ακόμη γενιές. Μετά από μια μακρά επαγγελματική και διοικητική σταδιοδρομία (6 Νοεμβρίου 1560 ονομάστηκε «Zudese Latin», ένας τίτλος που αποδεικνύει την εξάρτηση της οικογένειάς του από την ρωμαιοκαθολική θρησκεία, και στις 30 Οκτωβρίου 1568 εξελέγη  Provveditore alle Tolelle). Την 1η Αυγούστου 1570, ο Leonardo, σοβαρά άρρωστος, υπαγόρευσε τη δική του διαθήκη στον συμβολαιογράφο Arsenio Bublia. Πέθανε μάλλον μετά από λίγες ημέρες.

Ο Angelo ήταν πιθανόν ο τρίτος γιος κατά σειρά ηλικίας, υποθέτουμε την ημερομηνία γέννησής του  στα τέλη του δέκατου πέμπτου αιώνα με αρχές του δέκατου έκτου , κυρίως με βάση τη χρονολόγηση του πρώτου γνωστού έργου του πιθανώς τυπωμένο στη Βενετία γύρω στο 1520. Στη σελίδα του  τίτλου έχει ήδη το δικαίωμα να χαρακτηρίζεται ως ιππότης  και γράφει:   «artium medicinaeque doctor ac eques aureatus», « Ιατρού ιατρικής  τέχνης και χρυσοειδής ιππότης». Λέξεις που θα βρούμε σε όλα τα έργα του. Ήταν μάλλον  η περίπτωση, που ο Angelo ήταν ο μόνος γιος που εγκατέλειψε την Κέρκυρα σε νεαρή ηλικία, ίσως για να ολοκληρώσει τις σπουδές του και σίγουρα να ασκήσει το επάγγελμα του γιατρού στην Βενετία .Υποθέτει ο Legrand ότι είχε εγκατασταθεί στη Βενετία για να αφήσει ελεύθερο το πεδίο στο νησί για τον αδελφό του Cesare.

Το ζήτημα αν ο νεαρός γιατρός είχε λάβει νόμιμο ή όχι τίτλο, ήταν το πλέον συζητούμενο μεταξύ των λίγων μελετητών που ασχολήθηκαν με αυτόν. Σε μια σύντομη σημείωση που εμφανίστηκε στο ενημερωτικό δελτίο της βιβλιοθήκης Osler, ο Nutton  έγραψε «στην Ιστορία της Ιατρικής» που δημοσιεύτηκε στο Μόντρεαλ του Καναδά: «Αν είχε ποτέ  παρακολουθήσει ιατρική σχολή είναι ασαφής» και προσθέτει ότι, «όταν του ζητήθηκε να δείξει το πτυχίο του, ισχυρίστηκε ότι το είχε χάσει στην Κέρκυρα ή στη Συρία», χωρίς δυστυχώς να μας παράσχει την πηγή αυτής της πληροφορίας.

Επιπλέον, σε αντίθεση με ό, τι υποστηρίζει ο Conforti, σύμφωνα με τον οποίο "παρόλο που ο ίδιος ο  Forte αυτοπροσδιορίστηκε  γιατρός, δεν είχε λάβει κανονική πανεπιστημιακή εκπαίδευση. "Ο Troncarelli,  από το γεγονός ότι  ο Forte ασκούσε τακτικά το επάγγελμα του γιατρού στη Βενετία εδώ και χρόνια,  συμπεραίνει ότι απέκτησε το πτυχίο  της φαρμακευτικής –ιατρικής  με νόμιμους τρόπους, διαφορετικά, σύμφωνα με τους νόμους της Βενετίας, δεν μπορούσε να εργαστεί ή να εγγραφεί στο Κολλέγιο Χειρουργών ή κάτι παρόμοιο του φαρμακοποιού. Ο Troncarelli υποθέτει επίσης ότι ο Forte είχε αποφοιτήσει  από τη Βενετία και όχι από την Πάδοβα και ότι το όνομά του βρίσκονταν σε ένα από τα "πολλά" έγγραφα του πανεπιστημίου που έχουν χαθεί, εμποδίζοντας την εξακρίβωσή της καριέρας πολλών φοιτητών . Πράγματι, ο ίδιος ο Nutton τονίζει:  "Μπορεί να υπάρχουν άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί που προέρχονται από την Ανατολή". Αυτό δεν μπορεί να εξακριβωθεί από πού κι αν ο Forte  είχε επίσημο πτυχίο ιατρικής. Η υπόθεση ότι διέθετε νόμιμο πτυχίο, το οποίο ήταν  χαμένο , είναι ουσιαστικά κοινή δικαιολογία για την εποχή. Θα δούμε όμως πόσο ισχυρή ήταν η θέση του Forte ώστε να μπορεί να προμηθευτεί αυτό που ήθελε και πώς λόγω της φήμης του, οι μαθητές του απολάμβαναν διάφορες παροχές.

 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην πραγματικότητα οι Provve ditori  di Sanità, ήταν το δικαστικό εκείνο σώμα που είχε στη Βενετία αρμοδιότητα σε όλα αυτά που αφορούσαν τη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης αδειών για  την παραγωγή και  πώληση φαρμάκων . Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είχαν υπερβολικούς δισταγμούς για να λειτουργήσουν και να εμφανιστούν  λιγότερο συνεπείς βάσει των επίσημων διπλωμάτων, στηριζόμενοι, για παράδειγμα, στη φήμη ενός συγκεκριμένου προσώπου ή στο πολιτικό βάρος των προστατών τους. Απέφευγαν να ανταγωνιστούν με το Collegio dei Medicι κι έτσι δημιουργήθηκε προσαρμοσμένη φαρμακοποιία χρησιμοποιώντας  συστατικά των «τσαρλατάνων». Με  βάση λοιπόν την άποψη αυτή, από την οποία προκύπτει η εικόνα του  επαγγέλματος «τσαρλατάνου»,  η συμβολή του Gentilcore είναι πολύ διαφωτιστική. Αυτοί ήταν ένας αριθμός ατόμων  που λειτουργούσαν  αυτόνομα και σε ορισμένες περιπτώσεις με τρόπο πλανόδιου και με άλλους κανόνες, συχνά απολάμβαναν  τον μέγιστο σεβασμό μεταξύ των αρχών που ασχολούνταν με τον έλεγχο της περίθαλψης. Τους βλέπουμε πολλές φορές να συνεργάζονται με τους επίσημους φαρμακοποιούς οι οποίοι πουλούσαν τα σκευάσματά τους και μερικές φορές επεξεργάζονταν θεραπείες ιατροχημικής προέλευσης, σε ανοιχτή αντίθεση με την παραδοσιακή ιατρική. Στάση που τους έθεσε σε μια σφαίρα δράσης συναφή με αυτή των αλχημιστών.5 Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τον Forte και όπως θα δούμε, συνεργάστηκε επιμελώς με έναν γνωστό φαρμακοποιό από τη Βενετία, τον Sabba Franceschi, και από εκεί πήρε μια πολύ προσεκτική γνώση στην αλχημεία, όντας ανήλικος. Διατήρησε  τις πεποιθήσεις του για την ανθρώπινη φυσιολογία, ιδιαίτερα κοντά σε εκείνες των «Εκτελεστών Αλχημείας» «alchimici speculatori».Έτσι, ακόμα κι αν είναι τελικά αδύνατο να εξακριβωθεί αν o Forte κατέχει επίσημο πτυχίο ή όχι, το γεγονός παραμένει ότι αυτός θα μπορούσε να διεκδικήσει τον τίτλο:  «Γιατρός στην τέχνη της Ιατρικής και των φαρμάκων » «artium medicinaeque doctor». Τίτλος που σίγουρα χορηγείται από έναν Conte Palatinο και πιθανότατα από τον ίδιο κερκυραίο πολίτη «Conte Palatinο»,  Giovanni Condrommatis. Στην πραγματικότητα είναι γνωστό ότι ένας  Conte Palatino, μεταξύ των πολλών προνομίων που απορρέουν από τον τίτλο του, είχε  το δικαίωμα της δημιουργίας σχολής: «Δόκτορες γιατροί της θεωρητικής ιατρικής τέχνης» (artiumque  omnium  liberalium medicinaeque),καθώς και για να ονομάσει "Χρυσοειδείς  ιππότες"«equites aureatos»,, δηλαδή, ιππότες του Sperone d’Oro(Χρυσό σπιρούνι) .

Όχι τυχαία, ο γιατρός μας, από την πρώτη σελίδα του πρώτου έργου του,  αναφέρει  και τους δύο τίτλους που του απονεμήθηκαν . Αυτό αποτελεί  περαιτέρω επιβεβαίωση της θέσης, της σχετικής άνεσης, της οικογενειακής προέλευσής του, που του επέτρεψε μια αξιοπρεπή ζωή τουλάχιστον μέχρι την καταστροφή της Κέρκυρας το 1537. Πολλές άλλες οικογένειες κερκυραϊκής  καταγωγής  επλήγησαν από την απώλεια του ασφαλούς εισοδήματος που προέρχονταν από ιδιοκτησίες στο νησί.

 Δημιουργία προγράμματος σπουδών

 

Στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του δέκατου έκτου αιώνα, βρίσκουμε τον Forte στην  Βενετία προφανώς ασχολούμενο με φιλοσοφικές εικασίες για τη φύση, βασιζόμενος στα πιο διάσημα κλασικά κείμενα. Με βάση το σύντομο φυλλάδιο De causis formarum(Η αιτία των μορφών), που συνδέεται με ένα ακόμη μικρότερο Amoris salutation (το χαιρετισμό της αγάπης), το πρώτο αποτέλεσμα αυτών των προβληματισμών ήταν γι’ αυτόν αμφίβολο. Τα δύο αυτά κείμενα, γραμμένα στη λατινική γλώσσα, δεν παρέχουν σημαντικές λεπτομέρειες για τη βιογραφία του εκείνη την εποχή.  Δείχνουν  όμως τη σχέση του με διάσημους συναδέλφους αλλά και τις επαφές του με το νησί της Κέρκυρας. (Η πρώτη πραγματεία είναι στην πραγματικότητα αφιερωμένη στον γιατρό Bartolomeo Montagnana, ο οποίος έζησε μεταξύ 1453 και 1525, ανιψιό του πιο διάσημου ανώτερου καθηγητή της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα και συγγραφέα της «Ιατρικής Συμβουλής» Bartolomeo Montagnana που έζησε μεταξύ 1380  και 1452). Είναι ενδεικτική η περίπτωση στο πρόσωπο του Κερκυραίου πολίτη Andrea Danaso, που ονομάζεται « εύγλωττος ρήτορας», στον οποίον είναι επίσης αφιερωμένο το De causis formarum. Εκτός από αυτό το κείμενο, τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό για το πρόσωπο του Andrea Danaso . Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν ένας νεαρός άνδρας, όπως ο Άντζελο, που ενδιαφερόταν για τα μυστήρια της φύσης τόσο πολύ, ώστε ζήτησε από τoν Forte, τη γνώμη του σε αυτό το  περίπλοκο ζήτημα. Η απάντηση στηρίζονταν στην αιτία της ποικιλομορφίας των ειδών των ζώων και των φυτών που κατοικούν στη γη, όχι μόνο σε περιοχές μακράν μεταξύ τους, αλλά και στον ίδιο τόπο.

Από την αφιερωμένη επιστολή που απευθύνονταν στο Montagnana επισημαίνεται ο βαθύς σεβασμός του νεαρού γιατρού προς έναν αδιαμφισβήτητο καθηγητή, και ταυτόχρονα η επιμέλεια στη σχέση μεταξύ των δύο. Ταυτόχρονα είναι εμφανές από το κείμενο της επιστολής πώς οι δύο Κερκυραίοι επρόκειτο να επιστρέψουν  μέσα σε λίγες μέρες κατά πάσα πιθανότητα  στην πατρίδα τους, «orientalibus in partibus ".

Η στενή σχέση  με τις χώρες προέλευσης, χαρακτηρίζει την ιστορία όλων των μελών της ελληνικής κοινότητας που εγκαταστάθηκε εκείνη την εποχή στη Βενετία και είναι προφανές το σύμπτωμα της έντονης αίσθησης της εθνότητας  που διέκρινε τους Ανατολίτες, δηλαδή τους μετανάστες από τα Βαλκάνια και τα ελληνικά νησιά, σε σύγκριση με άλλες μειονότητες που βρίσκονταν στην πόλη της λιμνοθάλασσας.

Το 1525 βρίσκουμε τον Forte στη Βενετία, όπου εκδίδει το πρώτο του έργο σύμφωνα με τα βιβλιογραφικά στοιχεία, με τον τίτλο «Η αλήθεια της Αλχημείας»  (Verità de la alchimia).Τυπώθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1525 από τον Stefano Nicolini da Sabbio στο εργαστήριο τυπογραφίας που βρίσκονταν στο χώρο της Santa Maria Formosa, όπου ήταν και το κατάστημα με μπαχαρικά του Sabba Franceschi, με τον οποίο συνήθως ο Forte συνεργαζόταν. Το σύντομο κείμενο παρουσιάζει τη σημαντική εξοικείωση του γιατρού με την πρακτική στην αλχημεία αλλά, σύμφωνα με αυτό που γράφει στην αφιερωματική επιστολή, απευθύνεται  γενικά στους (alchimici speculatori ) «κερδοσκόπους αλχημιστές». Μετά από σχολαστική μελέτη  σε διάφορες πρακτικές  που ήταν ήδη γνωστές  για να αποκτηθεί το περίφημο «ελιξίριο», το  υγρό δηλαδή που κάνει την εξαιρετική δουλειά,  ανακάλυψε μία εξαπάτηση που αποσκοπούσε στην καταστρατήγηση των απλών μεθόδων. «Η πρόβλεψη της αξιοθαύμαστης φύσης» θα τον χαρακτηρίζει σε όλη του τη ζωή.

Μετά τις έρευνές του, ο Forte άρχισε να ασκεί την ιατρική στη Βενετία. Η ευκαιρία  να αποκτήσει κάποια φήμη και να προσελκύσει επιφανείς προστάτες επετεύχθη το 1530, όταν ανέλαβε τη φροντίδα της νέας Camilla d'Acquaviva d'Aragona.

Η Camilla ήταν  κόρη του Gianfrancesco d'Acquaviva d'Aragona,  Μαρκήσιο του Bitonto, παπικού στρατηγού, και της ευγενούς Dorotea Gonzaga της Sabbioneta (κόρη του Gianfrancesco Gonzaga, λόρδου της Sabbioneta και της Αντωνίας Balzo dei Duchi d'Andria) . Ο μεγαλύτερος αδελφός του Gianfrancesco, ήταν ο Andrea Matteo ΙΙΙ, Μαρκήσιος του Ugento, στην πόλη Puglia, την οποία επισκέφθηκε o Forte, σίγουρα πριν από το 1532, καθώς το ταξίδι αυτό αντιπροσωπεύει το έργο του «Νέο έργο»  Opera nuova , που τυπώθηκε τον Αύγουστο του ιδίου έτους από τον  γνωστό τυπογράφο  Nicolò d'Astistotile de 'Rossi, τoν ονομαζόμενο Zoppino.

Εκεί αποδεικνύεται ότι ακολούθησε την οικογένεια ως προσωπικός γιατρός για μερικά χρόνια πριν τη φροντίδα της νεαρής γυναίκας Camilla, γιατί στη σελίδα του τίτλου ενός αχρονολόγητου φυλλαδίου, που εκδόθηκε με τον τίτλο Lunaccione, στο Amoris salutatio και στο Verità de la alchemy (που προφανώς ανήκουν στη νεανική παραγωγή του Forte).Ο αναφερόμενος στην αφιέρωση, πέθανε το 1531. Η Lunaccione, παρά το μάλλον «πρακτικό» περιεχόμενο, που σίγουρα δεν θα μπορούσε να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός ευγενή, είναι αφιερωμένο στον γνωστό βενετσιάνο ευγενή Valerio Marcello (1463-1531) , που ήταν ίσως ασθενής του, και σίγουρα προστάτης του. Η εκτεταμένη επιρροή που είχε η όλη οικογένεια Marcello δεν συνδέεται με τους προστάτες του Forte. Όποια κι αν είναι η περίπτωση, ο γιατρός θα συνεχίσει να δείχνει την επιτυχία του στη θεραπεία της ευγενούς Camilla  για μεγάλο χρονικό διάστημα ως απόδειξη της εμπειρίας του στον ιατρικό τομέα. Σε μια επιστολή που απευθύνεται στον Francis I της Γαλλίας το 1540, γράφει ότι μεταξύ των πολλών ασθενών που θεραπεύει, του αρκεί να αναφέρει την Camilla.

Η Opera nuova του 1532 είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα που παρήγαγε ο Forte. Αποτελείται από τέσσερις σύντομους διαλόγους που εκτός από την επιβεβαίωση της απόρριψης της αλχημικής πρακτικής που εκφράζεται στο σύγγραμμά του verita de la alchimia, περιγράφει τις δικές του θέσεις σχετικά με την ιατρική και την αστρολογία.  Με τιμητική επιστολή, απευθυνόμενη στον Δόγη Andrea Gritti, ο Forte παίρνει άδεια  από τα βενετική διοίκηση όπου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να εγκαταλείψει την πόλη. Πήγε στο Καμερίνο, όπου εκεί  θα περίμενε το πέρασμα του Πάπα Κλήμεντα VII, με σκοπό να του δώσει το χειρόγραφο του νέου έργου του, του Dialogo de le comete(Ο διάλογος του κομήτη), που συντάχθηκε προς το τέλος του 1532. Η πρόθεση του γιατρού, κατόπιν σύστασης της Dorotea Gonzaga της Sabbioneta, μητέρας της Camilla, ήταν κατά πάσα πιθανότητα να εισέλθει στις  χάρες του Κλήμεντος VII και να λάβει τη θέση του παπικού αρχιτέκτονα.  Μεσίτης θα ήταν ο  «καπετάνιος της τύχης» (il capitano di ventura ) Luigi Gonzaga που ονομάζονταν«Rodomonte» (καπετάνιο της τύχης)  6 Η Gonzaga, που συνδέθηκε με την Dorotea  με ένα δεσμός συγγένειας,  είχε κερδίσει την γενναιοδωρία του Πάπα όταν τον έφερε με ασφάλεια στο Ορβιέτο μετά τη λεηλασία της Ρώμης (6 Μαΐου 1527).

Ο «καπετάνιος της  τύχης» στις 19 Σεπτεμβρίου 1532 ήταν  στην Ανκόνα επικεφαλής της παπικής πολιτοφυλακής. Κατέκτησε την πόλη, στερώντας την  από τους δημοκρατικούς θεσμούς της. Ο  Luigi Gonzaga δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την αποστολή του να συστήσει τον Forte στον Πάπα, επειδή σκοτώθηκε λίγους μήνες αργότερα, στα μισά Νοεμβρίου, κατά την πολιορκία του Vicovaro. Είναι την περίοδο που έγραψε τον Dialogo de le comete , (διάλογος του κομήτη) όπως ο ίδιος αφηγείται στον επίλογο του κειμένου . Στην πραγματικότητα όμως, γράφτηκε  κατά την εποχή  του περάσματος του κομήτη τον Οκτώβριο του 1532  που ήταν ακόμα στη Βενετία.

3. Μια χαμένη καριέρα

Ο γιατρός, λοιπόν, απέτυχε να εισέλθει στην υπηρεσία του Clement VII. Επιστρέφει στη Βενετία κατά τους πρώτους μήνες του 1533 έχοντας  το χειρόγραφο του Dialogo de le comete εμπλουτισμένο με τις νέες πληροφορίες  που στο μεταξύ συνέλλεξε. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους το σύγγραμμα αυτό τυπώνεται από τον Agostino de 'Bindoni, τον ίδιο εκδότη που τον Οκτώβριο θα δημοσιεύσει το il Dialogo degli incantamenti.

Στο ίδιο υστερόγραφο αναφέρει : «Σήμερα, επέστρεψα από το ιερό συμβούλιο των σοφών και είμαι επικεφαλής αυτών που υποφέρουν συχνά... ».Στην  αφιερωματική επιστολή στο Dialogo degli incantamenti  (Διάλογος των μαγικών) ομοίως γράφεται « [...] από τότε που επιστρέφω σε αυτή την πόλη, όπου η  ψυχή διευθύνει την ιερή πρόνοια της ζωής, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ειρήνη» . Αυτό το περίεργο κείμενο, το οποίο με τη μορφή του διαλόγου οδηγεί σε μια περιπλοκότητα εναντίον εκείνων που πιστεύουν στην πραγματικότητα της μαγείας, αναφέρει την αφοσίωση του στην Φλωρεντία και τον  πατριώτη Giovanni Francesco della Stufa. Το  κύριο μέρος του συγγράμματος, ωστόσο, είναι και πάλι αφιερωμένο στον Δόγη Andrea Gritti, ο οποίος εκλέχθηκε το 1523 και παρέμεινε στη θέση του μέχρι το 1538.

Ο  Δόγης  αυτός διατηρούσε πάντοτε καλές σχέσεις με την ελληνική κοινότητα, ίσως και επειδή είχε προηγηθεί της εκλογής του η αντιμετώπιση προβλημάτων, λόγω των Τούρκων. Στην πραγματικότητα ο Forte  σε ηλικία των τριάντα ετών είχε φύγει από τη Γαληνοτάτη για να μετακομίσει στην Κωνσταντινούπολη όπου εκτός από τη φροντίδα των δικών του υποθέσεων, είχε γίνει σημαντικός πληροφοριοδότης της Δημοκρατίας. Γι’ αυτό φυλακίστηκε το 1499, αλλά χάρη στη φιλία του με τον Βεζίρη κατάφερε να αποφύγει την εκτέλεση. Απελευθερώθηκε μετά από λίγα χρόνια. Κατείχε ένα σημαντικό ρόλο στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του σουλτάνου και της Βενετίας. Το ευχαριστώ λοιπόν για το ρόλο του μεσολαβητή, που μπόρεσε να πραγματοποιήσει ακόμη και κατά τη δύσκολη περίοδο του πολέμου κατά του Cambrai , 7 έλαβε την εμπιστοσύνη των εκλεκτόρων ακόμα και κατά τη διάρκεια  που ο Δόγης  μπόρεσε να κρατήσει τη Βενετία ουδέτερη σε σχέση με τους αγώνες που εξακολουθούσαν να αναδεύονται.

Στη Βενετία ο Forte  συνέχισε τις δραστηριότητές του ως γιατρός και παραγωγικός συγγραφέας. Το 1535 βγήκε το «Spechio della vita humana»  (Καθρέφτης της ανθρώπινης ζωής) , το οποίο και πάλι  εκδόθηκε από τον  Bindoni,αφιερωμένο στον Guido Rangoni,  παπικό στρατηγό και στη συνέχεια αρχηγό  του γαλλικού στρατού στην Ιταλία το 1535 και Γάλλο πρεσβευτή στη Βενετία το 1537.

Στο έργο, με τη μορφή διαλόγου, ο Forte επαναλαμβάνει το ρόλο της κεντρικής θερμότητας ως πηγή ζωής, σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες του Girolamo Fracastoro 8 Μεταξύ των συνομιλητών του διαλόγου, εκτός από έναν μη αναγνωρίσιμο έμπορο τον Rocco, έχουμε τον καγκελάριο Giovanni Stella, κατά πάσα πιθανότητα πατέρα του Domenico Stella,  γραμματέα του δουκάτου  της Βενετίας. Μια εναλλακτική υπόθεση, αλλά σίγουρα λιγότερο πιθανή δεδομένης της  χρονολογικής απόστασης, είναι ότι ο Forte θέλησε κάπως να θυμηθεί τον γνωστό Τζιοβάνι Στέλλα ο οποίος πέθανε το 1435, με τον τίτλο του Γενουάτη αρχιγραμματέα και χρονικογράφο στην υπηρεσία της οικογένειας Fregoso, οικογένεια με την οποία ο Forte είχε πολυάριθμες επαφές .

Ο Cesare Fregoso, ο οποίος πέθανε το 1541, ήταν αφοσιωμένος  στο έργο του Forte.Το 1536 ο Forte παρέδωσε στην Dorotea Gonzaga, μέσω του Simonetto Fregoso της Sant'Agata το χειρόγραφο της  (Πραγματεία περί αρχαίας ιατρικής) « Trattato della prisca me dicina»

Το έργο αυτό θα δημοσιευθεί,  τυπωμένο αργότερα,  το 1545 στη Mάντοβα  στο τυπογραφείο του Venturino Ruffinelli. Ο Simonetto Fregoso, αναφέρεται από τον Forte «εγκάρδιος και  αληθινός φίλος ». Ανήκε σε ένα παράπλευρο κλάδο της οικογένειας του  Cesare και ήταν κυβερνήτης της Savona μεταξύ 1514 και 1528.

Το Trattato della prisca medicina, είναι ένα είδος επιτομής των διαφόρων ιατρικών δογμάτων που  αρχίζει να παίρνει μορφή η σκληρή κριτική Forte προς τα κλασσικά φάρμακα, και ιδιαίτερα προς τις θεωρίες  του Αβικέννα9

Εκτός από την επανένταξη στην ιατρική σταδιοδρομία του, ο Forte στη Βενετία αφιερώθηκε και  στη φαρμακευτική. Σταδιακά η ενασχόλησή του ήταν, οι διδασκαλίες της ανθρωπιστικής ιατρικής και η διατύπωση μιας φαρμακευτικής βασισμένη ουσιαστικά στην ιατροχημεία που στηρίζονταν στις θεωρίες του Παράκελσου. 10

Στην πραγματικότητα, από εδώ και πέρα, σε όλα τα έργα του παρατηρούμε μια αποφασιστική απόσταση σε σχέση με τις θέσεις της ιατρική μελέτης της Φεράρα που εκπροσωπείται από γιατρούς όπως ο Niccolò Leoniceno και του μαθητή του Αντόνιο Musa Brasavola, οι οποίοι υποστήριζαν την ανάγκη να προσκολλούνται άμεσα στα κείμενα της κλασσικής ιατρικής . Αντίθετα, η συνεχής θέση  του Forte στην υπεροχή της εμπειρίας με σεβασμό στη μελέτη των κειμένων - και όχι μόνο των μεσαιωνικών, αλλά και των κλασικών- εκτιμήθηκε από τους ανθρωπιστές, όπως αναφέρεται στα έργα του Celso και του Galeno. Η καταδίκη του «βιβλιογραφικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης του γιατρού»  και  η απόφασή του για την κριτική του κολλεγίου ιατρών του Veneto, είναι πολύ κοντά στις θέσεις που υποστήριξε ο Παράκελσος, ο οποίος απέρριψε την κλασσική φυσιολογία και φαρμακολογία και  τις αντικατέστησε με φάρμακα αλχημικής προέλευσης, με βάση την απόσταξη και τον διαχωρισμό. 11 Είναι βέβαιο ότι γνώριζε πολύ καλά τα έργα του Παράκελσου, [...] Έτσι ο Forte παρήγαγε φάρμακα βασισμένα σε μια ουσία παραγόμενη μέσω της απόσταξης, που αναζωογονεί το σώμα και δεν το εξασθενεί, όπως, κατά τη γνώμη του, συνέβαινε με παραδοσιακές θεραπείες και φάρμακα . Ωστόσο, ακόμη κι αν ο Forte δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να έρθει σε προσωπική επαφή με τον Παράκελσο, προφανώς εισήχθη σε ένα περιβάλλον το οποίο προσφέρονταν για τη συνάντηση με αυτά τα δόγματα.

Τα φάρμακα που παράχθηκαν από τον Forte, όπως ήδη αναφέρθηκε, πωλήθηκαν στη Βενετία από το φαρμακείο του Sabba di Franceschi, ο οποίος συνεργάστηκε με το γνωστό Leonardο  Fioravanti ,  έναν εμπειρικό γιατρό  που γνώριζε τα έργα του Παράκελσου και τον επαινούσε επανειλημμένα στα πολυάριθμα γραπτά του για ιατρικά θέματα. Για τον Sabba di Franceschi-που  ο Fioravanti βαθιά εκτιμούσε - ο εκ Μπολόνιας φυσικός γράφει στην «χειρουργική» του: «Στην αρωματική τέχνη είναι τόσο σωστός και πρακτικός, που λίγοι υπάρχουν,  να τον ξεπερνούν, έτσι ώστε να κάνουμε όλα τα φάρμακα της εφεύρεσής μας μοναδικά και σπάνια στον κόσμο, με μεγάλη εμπειρία στη διάθεσή τους. Μαζί του αντιλαμβανόμαστε τις σαφείς δοκιμές που γίνονται σε διαφορετικούς τόπους όπως  είναι γνωστό σε όλους ».

Στο εμπόριο της ιατρικής, η Βενετία ήταν ιδιαίτερα ευημερούσα καθώς και στην παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων, με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων. Την παραγωγή και την εμπορία των φαρμακευτικών προϊόντων την ήλεγχε το Διοικητικό Συμβούλιο των εποπτικών αρχών της Υγείας σύμφωνα με τη παλιά Δικαιοσύνη (Giustizia Vecchia). Ένα δεύτερο στάδιο της οργάνωσης της Βενετικής ιατρικής έγινε από τη Σύγκλητο  το 1440. Προέβλεπε να  προστίθενται στο Διοικητικό Συμβούλιο τρεις επί  πλέον ευγενείς, που αρχικά είχαν καθήκον να συντονίζουν τις παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας.  Όταν εμφανίζονταν  επιδημία  πανώλης, μετά τη σοβαρή εξάπλωση της  το 1556, να προστίθενται δύο επί πλέον , με ρόλο υπέρ-ελεγκτών, για να βοηθήσουν  σε σοβαρές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

 Με την πάροδο του χρόνου, οι τότε Υγειονομικοί Ελεγκτές ανέλαβαν επίσης το ρόλο του χειρισμού της ιατρικής περίθαλψης- και ως εκ τούτου και  τις φαρμακευτικής- μέσω του περιοδικού ελέγχου σε καταστήματα, για την επαλήθευση της τήρησης των αρχών,  των φαρμακευτικών ενώσεων,  των υλικών και της κανονικότητας στην αγορά με την τήρηση λογιστικών βιβλίων . Ήταν σύνηθες, η δικαστική εξουσία να παίρνει  πίσω άδειες με συγκεκριμένα ένδικα μέσα ή με φαρμακευτικά μυστικά, που ήταν  προνόμιο των παρόχων ιατρικής και φαρμακευτικής  περίθαλψης. Αυτοί προσπαθούσαν  με κάθε τρόπο να διατηρηθούν με τη συνεργασία του Collegio dei Medicι. Έλαβαν επίσης την εξουσία να επικυρώσουν τα προσόντα στον τομέα που ο τίτλος «γιατρός» δεν αποκτήθηκε στη Βενετία ή την Πάδοβα και ως εκ τούτου, να επιτρέψει στους γιατρούς και τους χειρούργους να εξασκήσουν  το επάγγελμα στο έδαφος της Γαληνοτάτης. Ο Forte όπως θα δούμε,  βρίσκονταν συχνά σε σύγκρουση με αυτά τα θεσμικά όργανα ,τόσο για  την απόλυτη άρνησή του από τις επίσημες θεωρίες του κολλεγίου ,όσο και για την ικανότητά του να θεραπεύει με χρήση ενώσεων ορυκτής προέλευσης. Σε μία πράξη από τους Υγειονομικούς παρόχους της 3^ης  Δεκεμβρίου 1547 διαβάζουμε ότι ο Sabba di Franceschi, τιμωρήθηκε κατά τη διάρκεια μιας επιθεώρησης για τη διατήρηση  κατεστραμμένων φαρμάκων προς  πώληση και ότι  κατείχε επίσης στο κατάστημα του θεραπείες στηριζόμενες στον Forte. Όλα αυτά κατασχέθηκαν από τους δικαστές για να επαληθευθεί  η  ποιότητά τους και να βεβαιωθεί  ότι υπάρχει εξουσιοδότηση για το εμπόριο.

 

«Tουρκική  μανία του στόλου».

 Η μέχρι το 1537 κοινωνική ζωή του Angelo Forte υπέστη μια δραματική αλλαγή λόγω της αυτοεξορίας του, όταν ο στρατός των Τούρκων κατέστρεψε την Κέρκυρα. Ο γιατρός έχασε,  την ασφαλή απόδοση που προέρχονταν από το πλούσιο  αγρόκτημά του, που πιθανότατα βρίσκονταν στην περιοχή του προαστίου των Μαμάλων στην Αλεπού, κοντά στην πόλη της Κέρκυρας. Αυτό παρήγαγε  το λάδι και το κρασί σε αφθονία, όπως αποδεικνύεται από τη μητρική διαθήκη και από ορισμένα έγγραφα σχετικά με τις πωλήσεις και τις αγορές που πραγματοποίησε ο αδελφός του Leonardo.

Το χρονικό της πολιορκίας βρίσκεται στο έργο του  Forte «Veritatis redivivae militia» (Η αληθινή  εκστρατεία για μια ανανεωμένη ζωή), που εκτυπώνεται στη Βενετία το 1539 από δύο διαφορετικούς εκδότες, τον Agostino de 'Bindoni και τον Bartolomeo Zanetti.

Στην αφιερωματική επιστολή της έκδοσης του Zanetti , που απευθύνονταν στον Παύλο ΙΙΙ Farnese και με ημερομηνία 1 Φεβρουαρίου 1539 διαβάζουμε: «Παρ 'όλα αυτά, εύκολα και λόγω της τύχης, καθότι  τα πράγματα που  αφορούν  εμένα ως Κερκυραίο κι έχουν σχέση με  ένα τεράστιο τουρκικό στόλο που η οργή του και ο θυμός του, εκδηλώθηκε με έναν αγώνα ολοκληρωτικής, με φωτιά, καταστροφής ,μπόρεσα να αποκτήσω τις δραστηριότητες που αφορούν μια στάση της ζωής, έτσι ώστε να ταιριάζει με την άσκηση και να αποκτήσω την ικανότητα στο ιατρικό επάγγελμα ».

Μετά την πολιορκία, ξεκινά  τις  διδαχές των ιατρικών απόψεών  του. Τα ιατρικά σκευάσματά του έγιναν γνωστά με τη δημοσίευση διαφόρων φυλλαδίων. Αυτά απευθύνονταν σε διάφορες αρχές και συνδέονταν με μια σειρά μέτρων που αποσκοπούσαν στο να «διαφημίζουν» το έργο του. Για παράδειγμα, στην προμετωπίδα12 του Veritatis redivivae militia, το οποίο επαναλαμβάνει ουσιαστικά κι εμβαθύνει τις έννοιες που έχουν ήδη διατυπωθεί στην Trattato della prisca medicina, όπου για πρώτη φορά εμφανίζεται το πορτρέτο ξυλογραφίας του Forte με το σύνθημα «Vita Μea Μultorum Salus» (H Μεγαλύτερη Ασφάλεια της Ζωής  μου).Αποτελεί σαφή σύνθεση μιας στάσης ζωής προς το φάρμακο που πέρασε από το επαγγελματικό στάδιο για να γίνει αληθινό. Αυτό είναι η δική του αποστολή. Η φράση αυτή από εδώ και στο εξής, θα συνοδεύει όλα τα έργα του.

 Χαρακτηρίζεται από μια σφαίρα με οπλισμό στην κάτω αριστερή γωνία, για να υποδείξει επίσης τα αστρολογικά ενδιαφέροντα του συγγραφέα.  

Η τραγική εμπειρία της καταστροφής της Κέρκυρας περιγράφεται από τον Forte και στη δική του επιστολή στον Francis I της Γαλλίας, τυπωμένη από τον Pietro Nicolini da Sabbio  με ημερομηνία 2 Αυγούστου 1540. Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, ο Forte δίνει μια περιγραφή των γεγονότων: « Η τεράστια τουρκική οργή , που έφτασε στο σημείο να γίνει εισβολή, με βιασμούς, χάλυβα, φλόγα και μια πληθώρα ενεργειών στην Κέρκυρα, καταπολέμησης του πλούτου  καθώς και για την περιουσία μου, γιατί είμαι από αυτούς που του κατέστρεψαν την άνθησή της». Ξεκινά ο εναγκαλισμός του με  την αλχημεία και την επιστήμη, κυρίως όμως με  τις απόκρυφες επιστήμες και τη μελέτη των κλασικών της ιατρικής, που  τον οδήγησαν στην  καταδίκη της ανάγκης της άμεσης εμπειρίας, για να ξεχωρίσει το αληθινό από το ψεύτικο, αποδίδοντας μεγάλη αξία για την εκπαίδευσή του στο " sapientissimum patrem meum»( Σοφότατος Πατέρας μου). 

Ως εκ τούτου, αποφάσισε να υποβάλει αίτηση στον βασιλιά της Γαλλίας με την προτροπή της Camilla d'Acquaviva d'Aragona, για να πάρει τη βασιλική υπόσχεση, που θα του επέτρεπε να συνεχίσει τις σπουδές του για τους «τεράστιους φυσικούς θησαυρούς» ,όπως ο ίδιος αναφέρει, χωρίς να εξαρτάται από την υποστήριξη της γενέτειράς του. Από αυτό το σημείο  ο Forte οδηγούμενος από οικονομικούς περιορισμούς , θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να κερδίσει τη βοήθεια των προστατών και των θεσμών μέσω της τεράστιας παραγωγής  δημοσιευμάτων του.

Στις 13 Μαΐου 1542 δημοσιεύθηκε το «De calamitoso errore Avicennae» (Το ολέθριο σφάλμα του Avicennae), αφιερωμένο σε δύο Βενετούς ευγενείς τον Pietro Donato και τον Niccolò Mocenigo, όπου επανέλαβε την αποφασιστική του απόρριψη προς τις ιατρικές θεωρίες των τότε κλασικών συγγραφέων και ειδικότερα του Avicennae.

Στις 28 Αυγούστου 1543, ωστόσο, στον Paolo III Farnese αφιέρωσε την πραγματεία  «De mirabilibus vitae humanae fundamenta»( Θαύματα της ανθρώπινης θεμελίωσης), ένα είδος συλλογής των θεωριών της ιατρικής και αστρολογίας, με το εύγλωττο σύνθημα στη σελίδα τίτλου «Lippientibus lux inimica est» ( Πόσο εχθρικό είναι το φως). Στο έργο αυτό συνδέονται από τον Άγγελο τα όργανα και οι λειτουργίες του σώματος με τους πλανήτες, τα σταθερά αστέρια, ο Γαλαξίας, το κεφάλι και η ουρά του δράκου. Το παλλόμενο αίμα συγκρίνεται με τον ήλιο στον κύκλο του έτους. Σημειώνουμε, ότι το 1543 δημοσιεύτηκαν και τα έργα του Κοπέρνικου και του Βασάλιου.

Ένα άλλο παράδειγμα αναζήτησης είναι «η συνθήκη των φαρμακευτικών εφευρέσεων» που αναφέρεται στους   «Σημαιοφόρους  της Lucca», στους οποίους ο Forte θα αφιερώσει την «Trattato della medicinal invention» (Πραγματεία περί της εφεύρεσης των φαρμάκων ) ,που  δημοσίευσε στην Βενετία στο τυπογραφείο Venturino Ruffinello στις 17 Οκτωβρίου 1544.

Η λατινική έκδοση αυτού του εγγράφου,  είχε εκδοθεί λίγους μήνες πριν τον Μάιο, από το τυπογραφείο Nicolini da Sabbio, σε απάντηση  μιας επιστολής που του απεύθυνε ο Simone Arborsello, ένας ευγενής από την Κρεμόνα, που ήταν πρύτανης της Σχολής Τεχνών και Ιατρικής στην Πάντοβα το 1540 με 1542.  Ήταν μαθητής του Φλαμανδού γιατρού Andrea Vesalio  13 ιδρυτή της τότε σύγχρονης ανατομίας και συγγραφέα σημαντικών ιατρικών γραπτών, συμπεριλαμβανομένου και του De humanis corporis fabrica (Ο τρόπος  λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού). Τυπώθηκε στη Βασιλεία, πριν από την αλληλογραφία των Forte και Arborsello.  Στο γραπτό του ,που  ίσως εκδόθηκε το 1543, ο καθηγητής από την  Κρεμόνα «εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι το φάρμακο της εποχής του δεν σημειώνει πρόοδο και δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών». Προσεύχεται  ώστε ο Forte, τον οποίο θεωρεί πολύ έμπειρο, να του δώσει συμβουλές για την τέχνη της θεραπείας .

Ο  Arborsello φοίτησε  αρχικά στο Ticinese Gymnasium της Παβίας. Λέγεται ότι ήταν αποπροσανατολισμένος εν όψει της ποικιλίας των σχολών και των απόψεών τους, στις οποίες  χωρίστηκε  το έργο του:"Totius medicinæ ambitum"(Το  όλο κύκλωμα της ιατρικής) και ζήτησε από τον Forte,  « ένα μικρό κέρδος, να μου διδάξει πώς να θεραπεύω τη νόσο» Σαν μελετητής της« magistralia , ζήτησε  να του δείξει,  όσα αφορούν την τέχνη της παρασκευής φαρμάκων. Σε απάντηση, στην επιστολή ο Forte αναφέρει :«Έγραψα ένα μικρό βιβλίο, που τα  θαυμαστά έργα στηρίζονται στα θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Το έντονο φως εμφανίζεται σε φυσικά πράγματα, τα οποία, αν ένας άνθρωπος είναι  σε θέση να τα εξετάσει, τουλάχιστον  έναν κύριο όγκο από αυτά, θα άνοιγε στα μάτια του μια λαμπρή λάμψη, η οποία είναι ευνοϊκή για όλους τους ανθρώπους   να  αποκτήσουν την ευφυΐα . Έτσι αντίο, στο καλύτερό μου φίλο Simon και να έχει μια ζωή μακρά και ευτυχισμένη.»

Ας  μιλήσουμε για τον Simon Arborsello. Είναι σαφές ότι ο δεσμός μεταξύ των δύο χαρακτήρων ήταν ιδιαίτερα στενός, τόσο πολύ ώστε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Forte είχε ορίσει τον Arborsello  κληρονόμο των μυστικών του για τα φάρμακα. O Simon, βεβαίως αρκετά χρόνια μικρότερος από τον δάσκαλο, έλαβε το 1557 την άδεια να ασκεί ιατρική στη Βενετία από τη Giustizia Vecchia. Αλλά, το 1564,  αρκετά χρόνια μετά το θάνατο του Forte,  θα παρουσιαστεί μπροστά στους Επιθεωρητές Υγείας, για να λάβει την επίσημη εξουσιοδότηση και να χρησιμοποιήσει τις συνταγές του δασκάλου, που «Μετά το θάνατο του εξαιρετικού γιατρού, άφησε  όλα τα μυστικά του, που είχα προβλέψει εγώ ο Simon,  ως κληρονόμο και τα oποία έχω εγώ γραμμένα». Το να αφήσει τις πολύτιμες ενδείξεις  για την παρασκευή των φαρμάκων ως κληρονομιά στους μαθητές του, ήταν στην πραγματικότητα μια πράξη που βοήθησε να είναι πλέον σε κοινή χρήση μεταξύ των γιατρών, κι όχι μόνο στη Γαληνοτάτη. Η καριέρα του Arborsello πήγε ούτως ή άλλως εξαιρετικά, αφού τον βρίσκουμε, αρκετά χρόνια αργότερα, γιατρό εμπιστοσύνης του Vespasiano I Gonzaga, δούκα της Σαμπιόνετα (1531-1591), γιο του Luigi Gonzaga "Rodomonte", τον οποίο  συναντήσαμε και πιο πάνω, και ως εκ τούτου δισέγγονος της Dorotea που ήταν ασθενής και προστάτης του Angelo Forte .

Εκτός από τους ιατρικούς συναδέλφους του, ο Forte τα τελευταία χρόνια έκανε πολυάριθμες πνευματικές σχέσεις , ιδιαίτερα με  δύο εξέχουσες προσωπικότητες στο ενετικό πολιτιστικό πανόραμα καθώς και με τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της ελληνικής μειονότητας που μετανάστευσαν  στην πόλη της  λιμνοθάλασσας. Οι δεσμοί που ενώνουν τον Forte με τον κύκλο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων,  περιστρέφονται  γύρω από τον Pietro Aretino 14 και τον Tiziano Vecellio .15

Tiziano Vecellio

 

Pietro Aretino

Παράλληλα γνωρίζουμε ότι βρίσκεται σε επαφή με τον Aretino, μελετητή της Τοσκάνης, καθότι υπάρχει  πιο ενδιαφέρουσα τεκμηρίωση, δηλαδή μια επιστολή του τον Ιανουάριο του 1546  που βρίσκεται στον τρίτο τόμο της αλληλογραφίας του, που δημοσιεύτηκε στη Βενετία  από το τυπογραφείο του Giolito το 1546. Είναι μια επιστολή  που στην πραγματικότητα απευθύνεται προς τον Angelo Forte. Ο Aretino επαινεί την ιατρική του τέχνη και ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται την ευκαιρία να αναπτύξει μια καυστική ύβρη κατά του ιατρικού επαγγέλματος, που αποτελείτο από  «κόλακες των αρρώστων, ανόητους , αχρείους και  εχθρούς της ζωής» και  με το οποίο ο Angelo ήταν αντίθετος ως «Φυσικός». Το περιεχόμενο του πρώτου μέρους της επιστολής είναι μάλλον ασαφές, γιατί μιλάει για μια αγνώστων στοιχείων «γυναίκα» που θα διαβιβάσει αναφορά στον Cosimo I της Τοσκάνης. Ο Aretino διαβεβαιώνει τον  Forte  ότι έγραψε ο ίδιος στον Μεγάλο Δούκα. Ωστόσο, είναι πιο ενδιαφέρον για την έρευνά μας να επικεντρωθούμε στο δεύτερο μέρος της επιστολής, όπου ο Aretino σε λίγες γραμμές, σκιαγραφεί το πορτραίτο του γιατρού μιας και είναι πολύ κοντά στην εικόνα που ο ίδιος ο Forte δίνει για τον εαυτό του. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, γράφει αρκετές φορές για την πικρία που τον διακατέχει ,εξαιτίας της διαφοράς του ως εμπειρικού και οπαδού της παρακελσικής ιατροχημείας και των γιατρών του κολεγίου, του Galeno αλλά και  των υποστηρικτών μιας «θεωρητικής» γνώσης μακριά από την πραγματική εμπειρία της θεραπείας των ασθενειών.

Ο Aretino φαίνεται να αναγνωρίζει αυτή τη διάκριση, όπως είναι προφανές από τη αντίθεση των όρων ιατρική / φυσική.  Στην πραγματικότητα, για τον  εκ Τοσκάνης μελετητή, που κάνει σε πολλές περιπτώσεις  επιθέσεις και σάτιρες για την ιατρική τέχνη, είναι πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς, παρά τους σαρκαστικούς τρόπους του , επαινεί τον Forte, μόνο για την  «πνευματική ειλικρίνεια» και  γράφει: «εσείς φυσικά στην πρακτική του κρεβατιού αποφασίζετε πιο γρήγορα και λέτε "Ο Θεός να μας στείλει το καλό" παρά να  υποσχεθείτε την ανάνηψη κάποιου ».

Ο Forte, εκτός της ενετικής κοινωνίας, αναπόφευκτα όφειλε να συνευρίσκεται με τους συμπατριώτες του, που μετανάστευσαν σε μεγάλο αριθμό στην πόλη της  Βενετίας, μετά την καταστροφή της Κέρκυρας. Σίγουρα ήξερε τον  Αντώνιο Έπαρχο 16 (περ. 1492 - περίπου 1570), ο οποίος είχε την ευκαιρία να  επισκεφτεί τη Βενετία το 1521 για να παρακολουθήσει την κηδεία του Doge Leonardo Loredan, ως πρεσβευτής του νησιού. Από το 1537 ο Έπαρχος αναγκάστηκε να εγκατασταθεί εκεί μόνιμα για να αντιμετωπίσει την οικονομική καταστροφή που είχε υποστεί η οικογένειά του από την τουρκική εισβολή. Ο Κερκυραίος στην πραγματικότητα, σε μια επιστολή προς τον Pietro Bembo με ημερομηνία 9 Δεκεμβρίου 1537,έγραψε ότι είχε χάσει όλα τα υπάρχοντά του και ότι είχε ανοίξει για το λόγο αυτό, ένα ελληνικό σχολείο στη Βενετία παρακαλώντας τον να αναζητήσει μερικούς σπουδαστές . Από την άλλη, ο Έπαρχος είχε ήδη την ευκαιρία να διδάξει  ελληνικά στο σχολείο που ιδρύθηκε στο Μιλάνο το 1520 από τον Ιανό Λάσκαρη (1445-1534), έναν γνωστό βυζαντινό ανθρωπιστή στην υπηρεσία του Lorenzo de'Medici. Μαθητής του Λάσκαρη μαζί με τον Έπαρχο ήταν και ο Λεονάρντο Forte,   μικρότερος αδερφός του Angelo. Ο Έπαρχος κέρδισε τη φήμη του ειδικευμένου μελετητή των ελληνικών γραμμάτων. Ήταν επίσης σε επαφή με κορυφαίες προσωπικότητες που σχετίζονταν με τα γεγονότα της  Λουθηρανικής  Μεταρρύθμισης και πρώτα απ 'όλα με τον Μελάχθωνα,17 με τον οποίο είχε μια επιστολική σχέση μεταξύ του 1542 και  1544. Τα κρίσιμα αυτά χρόνια υπήρξε και  μια σχέση με τον Κερκυραίο  Νικόλαο Σοφιανό 18 που προέρχονταν κι  αυτός από οικογένεια  ευγενών και ήταν μαθητής του Λάσκαρη. Οι σχέσεις αυτές δεικνύουν ένα σεβασμό που ο  Forte απολάμβανε μεταξύ των συμπατριωτών του στη Βενετία. 

Γεωγράφος και ανθρωπιστής, ο Σοφιανός διακρίθηκε για την επιθυμία: «να κρατήσει ζωντανό το πνεύμα του Ελληνισμού, που ακόμα ευρίσκεται σε δυσμένεια».  Ένας από τους τρόπους που ο  πνευματικός αυτός Κερκυραίος αποσκοπούσε στην επίτευξη αυτού του στόχου ήταν η μετάφραση στα νέα ελληνικά, της πραγματείας του Ψευτοπλούταρχου  De liberis educandis (Περί παίδων αγωγής) .Η μετάφραση αυτή  δημοσιεύθηκε στη Βενετία στις 2 Ιανουαρίου του 1544, από το τυπογραφείο του Bartolomeo Zanetti με τον τίτλο του Paidagogos (Παιδαγωγός) συνοδευόμενη από μια αφιερωματική επιστολή προς τον επίσκοπο Dionisio Zanettini, που ονομάζονταν και «Grechetto» λόγω τη κρητικής καταγωγής  του. Σε αυτή την επιστολή ο Σοφιανός αναφέρει φίλους που διαμένουν στη Βενετία και που τον υποστήριξαν στο έργο του. Οι πιο ονομαστοί, εκτός από τους Κερκυραίους  Έπαρχο, Δεβάρη και Τριβόλη,  είναι  ο  Αντώνιος Καλλιέργης, κρητικός λόγιος όπως αναφέρθηκε  από τον Giraldi Cinzio στους διαλόγους του, ο Μιχαήλ Ερμόδωρος-Λήσταρχος  από τη Ζάκυνθο, ο  Κόντες Γεώργιος  Κορινθιακός, εγγονός του Αρσενίου Απόστολου και  συνεργάτης του Παύλου Μανούτιου. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα ονόματα  αναφέρει κι αυτό του Angelo Forte, που τον ονομάζει «νέο Ιπποκράτη» και τον επαινεί για τις γνώσεις του σαν γιατρό .

Εν  τω μεταξύ, ο Forte σε ηλικία πενήντα ετών, εξακολούθησε να φτιάχνει  συνταγές , να επικαλείται και  να στηρίζει τις εναλλακτικές θέσεις του για  τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Εκτίμησή του επίσης  είναι ότι πρέπει οπωσδήποτε να στηρίξει εναλλακτικές λύσεις σχετικά με την παθολογία.

Ωστόσο, για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά την έκδοση του «Trattato della prisca medicina»  (Πραγματεία περί αρχαίας ιατρικής) τυπωμένο όπως αναφέρθηκε ήδη στη Μάντοβα το 1545, δεν υπάρχουν νέα για περαιτέρω δημοσιεύσεις στο όνομά του. Τον βρίσκουμε όμως ενεργό το 1556, όταν στη Βενετία ξέσπασε  επιδημία πανούκλας. Εκεί  ανέλαβε καθήκοντα συντονισμού για την καταπολέμηση της μετάδοσης της  επιδημίας.  Έγραψε σχετικά με το θέμα αυτό το «Trattato de la peste»( Συνθήκη για την πανώλη)   εξηγώντας  τα οφέλη της μεθόδου του για την θεραπεία της νόσου.

Παρά το μποϋκοτάζ του Κολλεγίου των  Ιατρών, συνέχισε να αντιμετωπίζει τους αρρώστους σύμφωνα με τη μέθοδό του, μέχρι και που ο ίδιος αρρώστησε και πέθανε μάλλον πριν από το τέλος του έτους. Άφησε ένα παιδί σε νεαρή ηλικία, με το όνομα Valerio. Επίσης είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ, ότι έμεινε να πλανάται ένας μεγάλος  ενδοιασμός: αν είναι αλήθεια ότι ο μαθητής του Simone  Arborsello ήταν σε θέση να λάβει, τον Ιανουάριο του 1565 την άδεια για φαρμακευτική αγωγή, μυστικά από τούς Provveditori di Sanità, χωρίς να έχει πάρει μέρος στις προβλεπόμενες εξετάσεις από το νόμο.

Υπήρξε μια μεταθανάτια αναγνώριση της αξίας των θεωριών του Forte, ο οποίος  βρέθηκε να ζει σε μια πολυετή «κατάσταση πολέμου» εναντίον των συναδέλφων του .

Εξαιτίας των εξτρεμιστικών του θέσεων, γράφει ο Garosi  : «Πολύ ιδιαίτερη η εντύπωση που λαμβάνει κανείς κατά την ανάγνωση του έργου του Forte.Η πραγματικότητα είναι ότι σκόπευε να καθιερώσει τη μεταρρύθμιση της ιατρικής της εποχής του, ανιχνεύοντας τις ιστορικές της πράξεις». Ήταν μια ιστορία ιδεών που αντέκρουαν εν μέρει εκείνες του Ιπποκράτη, του Galeno και του Avicenna.Είδε ένα ιστορικό λάθος στο φάρμακο για το οποίο προσπαθεί να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες και να εντοπίσει την προέλευσή του. Ήταν  περισσότερο από ποτέ φιλόδοξος για την επιτυχία αυτήν, την οποία πίστευε τόσο πολύ μέχρι το τέλος, ώστε να επικολλήσει στο πορτρέτο του, σε ένα από τα τελευταία του βιβλία, τη φράση :«veritas odium parit»( η αλήθεια του μίσους).

Τα βιβλία του

(1/14)	[M] De_Forte, Angelo De calamitoso errore Auicennae, unde communium medicorum orrenda malefitia inter homines cotidie pullulant. - (Venetiis, die XIII Mai 1542).
(2/14)	[M] De_Forte, Angelo De medica inuentione. - (Venetijs : in aedibus Ioan. Ant. & Petri fratrum de Nicolinis Sabiensium, mense Maij 1544).
(3/14)	[M] De_Forte, Angelo De mirabilibus vitae humanae naturalia fundamenta incipiunt. - (Impressum Venetiis : per Bernardinum de Vianis de Lexona Vercellensem, 1543).
(4/14)	[M] De_Forte, Angelo Dialogo de gli incantamenti e strigarie con le altre malefiche opre, quale tutta via tra le donne e huomini se esercitano, piaceuole e molto vtile a qualunque persona. Composto dal eccellentissimo dot - (Stampata in Venetia : per Augustino de Bendoni, 1533 adi 26 ottobrio).
(5/14)	[M] De_Forte, Angelo Dialogo de le comete & loro effetti nel mondo, secondo la scientia de natura ... Composto per lo eccellentissimo dottor de le arte & medico aureato messer Angelo De Forte. - (Stampato in Venetia : per maestro Augustino de Bindoni, 1533 del mese de zugno).
(6/14)	[M] De_Forte, Angelo Diuo Francisco primo Gallorum regi christianissimo opressaeque virtutis defensori vndequaque splendidissimo, Angelus Fortius naturae inuestigator foelicitatem. - (Venetiis : per Petrum de Nicolinis de Sabbio, die vero 2 mensis Augusti 1540).
(7/14)	[M] De_Forte, Angelo Incomincia lo libro nominato Lunaccione qual fa adsapere la coniunctione, appositione, quadre & intermedij de la luna, solamente guardandola, senza libro o uero figuratione alcuna, cosa molto facile a - [15..].
(8/14)	[M] De_Forte, Angelo Opera nuoua molto utile et piaceuole, oue si contiene quattro dialogi composti per l'eccellentissimo dottor delle arte et medico aureato messer Angelo de Forte. - 1532 (Stampata in Vinegia : per Nicolo d'Aristotile detto Zoppino, del mese d'agosto 1532).
(9/14)	[M] De_Forte, Angelo Il trattato de la peste, doue si fa conoscere, con chiara breuità l'esser suo, e de le proprie spetie, ancora tutto quello che per cio conuiene operare uniuersalmente. Composto dal eccellentiss. dot - In Vinetia, 1556.
(10/14)	[M] De_Forte, Angelo Il trattato della medicinal inuentione. - (In Vinegia : per Venturino Roffinello, 1544 adi 27 di octubrio).
(11/14)	[M] De_Forte, Angelo Il trattato della prisca medicina, nel quale apertamente, si dimostra la cagione del anticho errore, dalli primi inuentori, fin a questi tempi nostri, e perche si diuise, e moltiplicò, in tante sette - In Mantoua : [Venturino Ruffinelli], 1545.
(12/14)	[M] De_Forte, Angelo Incomincia lo libro nominato Verita de la alchimia: in loquale ragioneuolmente se narrano quasi tutti li modi excellenti (secondo la vera intentione de philo. & magistri de questa arte) per fare lo e - [Venezia : Stefano Nicolini da Sabbio] (Impresso in Venetia : per Stephano de Sabio, 1525 a li 10 del mese di zenaro).
(13/14)	[M] De_Forte, Angelo Veritatis rediuiuae militia. - (Impressum Venetiis : per Augustinum de Bindonis, 1539).
(14/14)	[M] De_Forte, Angelo Veritatis rediuiuae militia. - (Impressum Venetijs : per Bartholomaeum de Zanetis, 1539).

Σημειώσεις

1   GIACOMO del Balzo (-Ταράντο 7 Ιουλ 1383). Principe di Taranto. Βρήκε καταφύγιο στην Ελλάδα αφού ο πατέρας του διώχθηκε από τη Νάπολη το 1374 από τη βασίλισσα Ζανή Α. Διαδέχθηκε τη μητέρα του ως κύριος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, πρίγκιπας Αχαΐας, Δεσπότης της Ρουμανίας, Άρχοντας της Αλβανίας και της Κέρκυρας. Δεν ήταν σε θέση να αναλάβει τον έλεγχο της Αχαΐας και της Κέρκυρας, καθώς οι βαρώνοι δήλωσαν ότι ήταν υποκείμενοι της Ζανής Α  Βασίλισσας της Σικελίας. Hεπίθεση στην Αχαΐα από τις δυνάμεις της βασίλισσας, το 1380 η οποία προσέλαβε την Navarrese Company, υπό τη διοίκηση των Mahiot de Coquerel και Pedro Borgo de San Superán, που κατέλαβαν την Κέρκυρα, τη Vostitza και το Zonklon (μετονομάστηκε Navarino).  Από  διαθήκη  ονόμασε τον Louis de France Duc d'Anjou Duca di Calabria ως διάδοχό της. Ήταν ο δεύτερος σύζυγός της AGNES di Durazzo.  Ο πρώτος ξάδερφος της, ο Κάρολος Γ ' Βασιλιάς της Σικελίας, χορήγησε την Κέρκυρα ως μέρος της προίκας της.

  2 Giovanna d'Aragona, η Δούκισσα του Αμάλφι (1478-1510) ήταν  Ιταλίδα αριστοκράτισσα, αντιβασιλέας του δουκάτου του Αμάλφι από το 1498 έως το 1510

 3 Ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε από τους διασημότερους ελληνιστές του 16ου αιώνα και διακρίθηκε κυρίως ως δάσκαλος, ποιητής, αντιγραφέας, συλλέκτης και μεταπράτης χειρογράφων. Γόνος ευπρεπούς κερκυραϊκής οικογένειας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1491. Πατέρας του ήταν ο λόγιος και επίσημος άντρας Γεώργιος και μητέρα του η θυγατέρα του Ιωάννη Μόσχου του Λάκωνα.

 4 Ο τίτλος του παλατινού κόµητα, στην Κέρκυρα, χρονολογείται από την Ανδηγαυική περίοδο. Ο τίτλος εδίδετο από το βασιλιά και αφορούσε την άσκηση εξουσίας σε µία περιοχή. Μεταξύ δε των αρμοδιοτήτων των παλατινών κοµήτων ήταν και το δικαίωµα του αναγορεύειν συμβολαιογράφους: ΒΡΟΚΙΝΗΣ, Προνοµιακὰ δικαιώµατα, σ. 113. Ήταν σύνηθες οι ανώτατοι άρχοντες να προβαίνουν κατά καιρούς σε διορισμούς  συμβολαιογράφων.

 5 Η Αλχημεία ήταν αποκρυφιστική επιστημονική τεχνουργία και πρακτική που εφαρμόστηκε κυρίως κατά τους αρχαίους χρόνους και τον Μεσαίωνα. Οι Αλχημιστές επεδίωκαν την ανακάλυψη της φιλοσοφικής λίθου, μιας μυθικής ουσίας, μέσω της οποίας θεωρούσαν ότι θα πετύχαιναν τους δύο βασικούς τους σκοπούς: την μετατροπή των μη πολύτιμων μετάλλων σε χρυσό και την παρασκευή του ελιξίριου της ζωής που θα εξασφάλιζε την αθανασία. Η Αλχημεία συνδυάζει την φιλοσοφική θεώρηση και συγκεκριμένη πρακτική μέθοδο με στόχο την κατάκτηση της απόλυτης Σοφίας και της Αθανασίας. Οι Αλχημιστές αποσκοπούσαν σε προσωπική βελτίωση και δημιουργία διάφορων υλικών με ασυνήθιστες ιδιότητες. Οι σημαντικότεροι στόχοι των αλχημιστών ήταν η μετατροπή των κοινών μετάλλων σε χρυσό ή ασήμι και η δημιουργία του ελιξιρίου της Ζωής (πανάκεια). Η Πανάκεια ήταν ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, συνυφασμένη με την έννοια της θεραπείας (ή βοτανοθεραπείας) επί πάσας νόσου. Ένας από τους στόχους των αλχημιστών ήταν η δημιουργία του ελιξιρίου της Ζωής (πανάκεια) Η Πανάκεια ήταν ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, συνυφασμένη με την έννοια της θεραπείας (ή βοτανοθεραπείας) επί πάσας νόσου, το οποίο θα θεράπευε όλες τις ασθένειες και θα παρέτεινε τη ζωή επ' αόριστον.  Η Αλχημεία ήταν επίσης γνωστή και ως "χημική ιατρική" και εξασκούνταν ανοιχτά και επίσημα από εξέχοντες ιατρούς που συχνά εργάζονταν υπό την προστασία και την ενθάρρυνση βασιλέων. Σύμφωνα με τα δόγματα της αλχημείας, η γυναίκα ήταν απαραίτητη για να εξισορροπήσει την αρσενική επιρροή του άντρα αλχημιστή.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%B1

6 Καπετάνιος της τύχης θεωρείται ο αρχηγός των στρατευμάτων μισθοφόρων .

7  Ο πόλεμος της Κοινωνίας των Cambrai ήταν μία από τις μεγάλες συγκρούσεις των πολέμων του δέκατου έκτου αιώνα στην Ιταλία , και πυροδοτήθηκε με σκοπό να σταματήσει την επέκταση των ισχυρών της Δημοκρατίας της Βενετίας στην ηπειρωτική χώρα . Ήταν ένας πόλεμος τεράστιας κλίμακας για την εποχή κατά την οποία όλα τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη της  ενώθηκαν ενάντια στη Δημοκρατία της Βενετίας σε μια προσπάθεια να την καταστρέψουν και να χωρίσουν τα πλούσια απομεινάρια.

8 Τζιρόλαμο Φρακαστόρο (Girolamo Fracastoro, 1476/1478 - 6 Αυγούστου1553) ήταν Ιταλός γιατρός, ποιητής, αστρονόμος και γεωλόγος. Πρότεινε μια θεωρία μικροβίων για τη μετάδοση διαφόρων ασθενειών

9  Αβικέννας ήταν Πέρσης μουσουλμάνος ιατροφιλόσοφος του 11ου αιώνα. . Σε ηλικία 16 ετών είχε μελετήσει το Κοράνι,ισλαμικό δίκαιο, γεωμετρία, λογική, ιατρική, φυσική και μαθηματικά, και εξασκούσε ήδη το επάγγελμα του ιατρού. Έγραψε το Ο Κανών της Ιατρικής  που αποτέλεσε σημείο αναφοράς της ιατρικής επιστήμης επί σειρά αιώνων.

10 Ο Θεόφραστος Παράκελσος (11 Νοεμβρίου ή 17 Δεκεμβρίου 1493 - 24 Σεπτεμβρίου 1541) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αλχημιστές, αστρολόγους, και αποκρυφιστές όλων των εποχών

11 Απόσταξη είναι ο φυσικός διαχωρισμός ενός υγρού μίγματος στα συστατικά του

12 Προμετωπίδα είναι συγκεκριμένο διακοσμητικό στοιχείο που χρησιμοποιούσαν οι τυπογράφοι στο πρώτο φύλο του έργου.

 

13 Ο Ανδρέας Βεσάλιος (Andreas Vesalius ή Andries van Wesel, 31 Δεκεμβρίου 1514 - 15 Οκτωβρίου 1564) ήταν Φλαμανδός ανατόμος. Διάσημη είναι η πραγματεία του De humani corporis fabrica libri septem (1543 (Περί της κατασκευής του ανθρώπινου σώματος, το οποίο πιθανολογείται ότι εικονογραφήθηκε από τον ζωγράφο Γιαν Γιουστ ή Γιαν φαν Κάλκαρ

14 Ο Πιέτρο Αρετίνο (Pietro Aretino^[1], Αρέτσο, 20 Απριλίου 1492 - Βενετία, 21 Οκτωβρίου 1556) ήταν Ιταλός συγγραφέας, ο οποίος επηρέασε σημαντικά την τέχνη και την πολιτική της εποχής του και εφηύρε τη σύγχρονη λογοτεχνική πορνογραφία. Έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη για τις τολμηρές λογοτεχνικές επιθέσεις του εναντίον των ισχυρών της εποχής του. Οι πύρινες επιστολές και οι διάλογοί του παρουσιάζουν μεγάλο βιογραφικό ενδιαφέρον

 

15 O Τιτσιάνο Βετσέλλιο (Tiziano Vecellio ή Vecelli, π. 1485/90 - 27 Αυγούστου 1576), ευρύτερα γνωστός και ως Τισιανός ή Τιτσιάνο, ήταν Ιταλός ζωγράφος της Αναγέννησης. Ανήκει στη σχολή της Βενετίας και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους της, του οποίου το έργο αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από την παράδοση του 15ου αι. στην τεχνοτροπία που υιοθετήθηκε κατά τον 16^ο αι.

16 Ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε από τους διασημότερους ελληνιστές του 16^ου αιώνα και διακρίθηκε κυρίως ως δάσκαλος, ποιητής, αντιγραφέας, συλλέκτης και μεταπράτης χειρογράφων. Γόνος ευπρεπούς κερκυραϊκής οικογένειας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1491. Πατέρας του ήταν ο λόγιος και επίσημος άντρας Γεώργιος και μητέρα του η θυγατέρα του Ιωάννη Μόσχου του Λάκωνα. Από το 1519 ως τον θάνατό του περίπου 1570, ο Αντώνιος ΄Επαρχος υπήρξε μέλος του συμβουλίου των ευγενών του νησιού. Με την ιδιότητα αυτή, ταξίδεψε πολλές φορές στη Βενετία για να στηρίξει διάφορα αιτήματα των συμπατριωτών του

17 Ο Φίλιππος Μελάγχθων (Philipp Melanchthon), με πραγματικό όνομα: Φίλιπ Σβάρτσερντ (Philipp Schwartzerdt, 16 Φεβρουαρίου 1497 - 19 Απριλίου 1560), ήταν Γερμανός καθηγητής θεολόγος, βασικός ηγέτης της Λουθηρανικής Μεταρρυθμίσεως, και φίλος και σύντροφος του Μαρτίνου Λούθηρου. 

 

18 Ο Νικόλαος Σοφιανός ήταν Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα(περίπου 1500 - μετά το 1552),. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα και εκπαιδεύτηκε στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης.