Η Στοά (Loggia)της Κέρκυρας μέχρι την μετατροπή της στο θέατρο San Giacomo.

To 1537 ο Βαρβαρόσα κατάστρεψε με φωτιά όλα τα κτήρια που βρίσκονταν έξω από το παλαιό φρούριο. Ποια ήταν η μορφή του προαστίου πριν από την τουρκική πολιορκία

δεν μπορούμε να γνωρίζουμε διότι καταστράφηκε τότε το μεγαλύτερο μέρος των κτισμάτων που βρίσκονταν εκεί. Οι αρχειακές πηγές μας πληροφορούν ότι το ξωπόλι είχε αναπτυχθεί με βάση το λιμάνι.

Η λέξη Στοά (loggia) προέρχεται από την Αρχαία Αθήνα και τη Ρωμαϊκή εποχή. Η Αρχαία Αγορά  ήταν ο ανοικτός χώρος που αποτελούσε διοικητικό, φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και κυρίως το οικονομικό κέντρο της πόλης.

Σύμφωνα με αυτά τα πρότυπα και οι Βενετσιάνικες στοές επιτελούσαν το ίδιο σκοπό.

Στην Κέρκυρα είχαμε δύο τεράστιους προμαχώνες με αιχμές βέλους στη δυτική πλευρά του φρουρίου, μια βαθύτερη ξηρή τάφρο και μια νέα κινητή γέφυρα που ένωνε το φρούριο με την ηπειρωτική χώρα. Έγινε ένα πλατύ άνοιγμα εμπρός από  το φρούριο, καθαρά αμυντικό έργο, η Σπιανάδα η δημιουργία της οποίας ξεκίνησε στις αρχές του 16 αιώνα. όταν Michele Sammicheli έθεσε κάποια όρια στο χώρο και απαγόρευσε την ανοικοδόμηση, ενώ το το 1576 άρχισε η κατεδάφιση των σπιτιών που βρίσκονταν γύρω από το Φρούριο. Mέσα σε 12 χρόνια γκρεμίστηκαν περισσότερα από 2.500 σπίτια του “Ξωπολιού” (έξω-πόλη)..

Η ονομασία της πλατείας προήλθε από την βενετική λέξη Spianata η οποία χρησιμοποιείτο για τον ορισμό μίας «ανοιχτής επίπεδης περιοχής». Χρειάστηκε για τη κατασκευή του αμυντικού έργου και για να επεκταθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, να καθαρίσει  παρά τις διαμαρτυρίες των πολιτών. Οι καταγγελίες ήταν τόσο δυνατές που οι Βενετοί ανακάλεσαν εν μέρει την απόφαση και επέτρεψαν να χτιστούν στο οικόπεδο της Σπιανάδας, σπίτια και καταστήματα, αλλά μόνο με την προϋπόθεση ότι θα μπορούσαν εύκολα να διαλυθούν σε περίπτωση επίθεσης. Από μέσα από το φρούριο απομακρύνθηκαν όλοι οι πολίτες συμπεριλαμβανομένου του Βενετού μπάιλο και των συμβούλων του και είχαν μεταφερθεί στο Μπόργκο.

Λεπτομέρεια της Αγιογραφίας του Σπυρ. Σπεράντσα «Οι άγιοι Σωσίπατρος και Ιάσωνας» όπου καθαρά διακρίνεται, στα δεξιά του δρόμου προς το φρούριο, η Στοά.

Η  loggia del consiglio της Κέρκυρας ήταν το κέντρο της πολιτικής ζωής του ντόπιου πληθυσμού. Η Γενική Συνέλευση, μια κλειστή ολιγαρχία Ελλήνων και Λατίνων πολιτών, συνεδρίαζε το φθινόπωρο κάθε έτους στη στοά για να εκλέξει το Συμβούλιο (Μεγάλο Συμβούλιο),των 150. Το κτίριο συνεδριάσεων, όπου αποφάσιζε το γενικό συμβούλιο της Κέρκυρας( η loggia) βρίσκονταν κοντά στην είσοδο του φρουρίου της πόλης και στο μέσον περίπου της Σπιανάδας. Από την πρεσβεία του 1542 διαπιστώνεται ότι η κερκυραϊκή loggia είχε κατεδαφιστεί και αυτή εξαιτίας της επέκτασης της Σπιανάδας. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο ανοικοδομήθηκε το “μπόργκο”, οι πρόχειρες εγκαταστάσεις της αγοράς, των αποθηκών και της loggia που έγιναν σε ένα περιορισμένο τμήμα της Σπιανάδας. Επομένως το κτίριο της κοινότητας, η loggia, είχε κτιστεί σίγουρα στη  Σπιανάδα μετά από την καταστροφή του προαστίου, στο διάστημα μεταξύ 1537-1542.

Η στοά επρόκειτο για ένα απλό κτίσμα, χωρίς αρχιτεκτονικό  ενδιαφέρον, "Το βουλευτήριον της Κέρκυρας είχε ευρύχωρον περιστήλιον στοάν, ένθα στρατιωτική φρουρά επρόσφερε τας τιμάς, και ησφάλιζε την σύνοδον. Εσωθεν δε διεκοσμείτο με εικόνας εξιστορούσες αρχαίας κερκυραϊκές σκη-νάς. Παρ 'ορισμέναις δε τραπέζαις θεμέναις κατά διάφορα μέρη της αιθού-σης του βουλευτήρίου συνέδρευε το Βενετικόν διοικητήριον, έχοντος τηνπροεδρίαν του προβλεπτού της νήσου, οι σύνδικοι μετά του γραμματέωςτης πό/εως. Απέναντι δε αυτών επί κυκλικών θρανίων δια δρυφάκτωνχωριζομένων εκ των τραπεζίων εκάθηντο οι ψηφοφόροι ευγενείς. Ο ψηφί-σεις νέος ευγενής ευθύς διαρκούσης της συνεδριάσεως, εισήγετο εις τοσυμβούλιον και έδιδε τον όρκον της υποταγής. Εκάθητο επί καθέδρας χρυ-σής, και επ' ώμων βασταζόμενος υπό τεσσάρων καλποφόρων (ballottini)εφέρετο εις τον οίκον αυτού, επευφημούντος και χειροκροτούντος του πλή-

θους" To συμβούλιο συνεκαλείτο ήχω κώδωνος, αδιαλείπτως σημαίνοντος περί το εσπέρας

κατά τας δύο προηγούμενος της ενάρξεως ημέρας, και την πρωίαν αυτής της ενάρξεως»

Αρχικά, η συμμετοχή στα συμβούλια δεν ήταν συνδεδεμένη με ευγενείς ή φεουδαρχικές εκμεταλλεύσεις, αλλά ήδη τον 15ο αιώνα, οι πιο ισχυρές οικογένειες έγιναν πιο απαιτητικές  για τα προνόμιά τους και προσπάθησαν να αποκλείσουν την αστική τάξη με πιο αυστηρές απαιτήσεις για την ιθαγένεια. Πράγματι, η θέση της λότζια ήταν πιθανώς λιγότερο επικίνδυνος  στο παλιό φρούριο παρά ήταν ασφαλισμένη έναντι της πολιτικής αναταραχής μέσα στο borgo.

 Ο χαρτογράφος δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη στοά, ένα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο με ανοιχτές κιονοστοιχίες και στις τέσσερις πλευρές που βρίσκεται ακριβώς μπροστά από τις πύλες στο παλιό φρούριο. Πράγματι, είναι το μοναδικό σωζόμενο κτίριο στην απέραντη έκτασης της Σπιανάδας

Della historia di Corfu / descritta da Andrea Marmora nobile Corcirese libri otto. Al serenissimo principe ed eccellentiss.mo Senato di Venetia. Venetia: Presso il Curti, M.DC.LXXII [=1672].

Ο A. X. Τσίτσας αναφέρει για το κτίριο:"Casa del Consiglio ή Consiglio ή Loggia": το οίκημα στο οποίο στεγα-ζόταν το Συμβούλιο των Ευγενών. Εκεί γίνονταν οι εκλογές των Μ. Πρω-τοπαπάδων, των μελών του Συμβουλίου και οι απονομές των οφφικίωνκαι των αξιωμάτων. Το οίκημα, το οποίο βρισκόταν στη θέση όπου σήμεραο δρόμος που χωρίζει τις δύο πλατείες της πόλης και αμέσως πριν από τηγέφυρα του παλαιού Φρουρίου, είχε ισόγειο, όπου ήταν εγκατεστημένηφρουρά (Gran Guardia), και έναν όροφο, και πρέπει να χτίστηκε αμέσωςμετά ή ταυτόχρονα με τη γέφυρα του κάστρου, αν όχι νωρίτερα, δηλαδή γύ-ρω στα 1550. Από) έγγραφο του Βαίλου Zaccaria Morosini, του 1555, σχε-τικό) με την εκλογή του Μ Πρωτοπαπά, μαθαίνουμε ότι τότε ορίστηκε ότι η

εκλογή έπρεπε να γίνεται: « a loggia sopra la Spianata».

Ο Vincenzo da Canal, προνοητής και καπιτάνος, το 1594, έβλεπε με ανησυχία την προνομιακή θέση της στοάς. Παρατηρώντας ότι η αίθουσα, είχε χτιστεί στη Σπιανάδα πριν χτιστούν τα τείχη της πόλης που περιέβαλλαν το Μπόργκο και προειδοποίησε ότι σύχναζαν σ’αυτήν άτομα διαφορετικής ποιότητας και κατάστασης και ότι συχνά υπήρχαν φωνές και δυνατές λογομαχίες και προειδοποίησε ότι η στοά ήταν πολύ κοντά στις πύλες του φρουρίου σε περίπτωση που ξεσπάσει βία. Οι διαταραχές που αναφέρονται από το Canal ήταν πιθανές αντιδράσεις σε όλο και πιο αυστηρά πρότυπα απόδειξης για την υπηκοότητα. Καταλήγοντας ότι η Σπιανάδα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από κάθε εμπόδιο, συνέστησε ότι: «θα ήταν φρόνιμο οι Serenities  να διατάξουν να απομακρυνθεί από εκείνο το μέρος το συντομότερο δυνατό και να χτιστεί μέσα στην πόλη δίπλα στο παλάτι του bailo, ή οπουδήποτε αλλού. θα κρινόταν πιο κατάλληλο».

  Όμως η συμβουλή του έπεσε στο κενό. Από τις παραπάνω πληροφορίες προκύπτει το συμπέρασμα πως η Loggia ήταν ένα διώροφο κτίριο, που περιελάμβανε στο ισόγειο ένα περιστύλιο(στοά), και στον όροφο μία μεγάλη αίθουσα όπου συνεδρίαζε το συμβούλιο της πόλης, χωρητικότητας μερικών εκατοντάδων ατόμων

  Οι ανοιχτές στοές λειτούργησαν έτσι όχι μόνο ως χώρος πολιτικοποίησης και χαλάρωσης, αλλά και ως προθάλαμος για τους απορριφθέντες υποψηφίους για την εγγραφή τους στο Libro d’oro που προσπαθούσαν να εισέλθουν στην αίθουσα συνεδριάσεων με διάφορα μέσα. Εξαιρείται, ένας κανόνας ψηφίστηκε το 1599 που περιόριζε τα κλειδιά σε μια περιορισμένη ομάδα αξιωματούχων.Το 1602, «βλέποντας τα πολλά σκάνδαλα και τις ταραχές που γεννιούνται σε αυτό το συμβούλιο», οι βενετικές αρχές διέταξαν να μην μπορεί κανείς να μιλάει στις συνεδριάσεις χωρίς την άδειά τους ή να περιφέρεται στην αίθουσα. Παρά τα τέτοια μέτρα, η αναταραχή συνεχίστηκε και με την πρεσβεία του 1610  στη Βενετία να παραπονιέται, η Κερκυραϊκή κοινότητα, για «μια επικίνδυνη συνωμοσία» και «απειλητικές και αλαζονικές πράξεις».

  Το 1622 ένας νέος κανόνας διέταξε τα μέλη ότι πρέπει να ελεγχθούν τα ονόματά τους σε σχέση με έναν επίσημο κατάλογο πριν εισέλθουν στον θάλαμο και ότι οι πόρτες δεν μπορούσε να ανοίξουν μόλις όταν είχε ξεκινήσει η συνεδρίαση και ότι στα μέλη απαγορεύτηκε να φέρουν όπλα.

Aυτές οι στοές ήταν φαινομενικά προσβάσιμες, αλλά στην πραγματικότητα  ήταν προνομιούχοι χώροι που καθόριζαν ποιος ήταν μέσα και ποιος ήταν έξω. Ως φόρουμ για επιχειρήσεις, έκθεση, αντιπροσώπευση, διαπραγμάτευση, ειρήνευση, συνεργασία και ανταλλαγή, η στοά λειτούργησε ως γέφυρα μεταξύ του Δόγη και κυβερνώντων στην αποικιακή αυτοκρατορία της Βενετίας.

Η Marmora αναφέρει ότι το συμβούλιο είχε ψηφίσει το 1663 «να χτιστεί μια στοά με αρχοντική αρχιτεκτονική για τον στολισμό της πόλης» στο κέντρο της πόλης.

Όλη αυτή η ακαταστασία που περιγράψαμε οδήγησε την Βενετική εξουσία να αποφασίσει το κτίσιμο στοάς μέσα στο κέντρο της πόλεως. Η απόφαση για την ίδρυση και κατασκευή της λέσχης των ευγενών της Kέρκυρας, πάρθηκε στις 27 Oκτωβρίου 1663 και άρχισε να κτίζεται με έξοδα της κοινότητος. Γράφει η Βοσκοπούλου στα: ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ THN ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΚΉΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ (1571-1797)

 “Η εν Kερκύρα τάξις των επ’ Eνετοκρατίας Ευγενών συναισθανθείσα την

έλλειψιν ευπρεπούς τινός και τη πόλει αρµόζοντος εντευκτηρίου προς ιδίαν

ψυχαγωγίαν και τέρψιν, προεκάλεσε δια ψηφίσµατος του Συµβουλίου, κυ-

ρωθέντος τω αυτώ έτει δι’ Aποφάσεως του τότε κατά θάλασσαν Γενικού

Προβλεπτού Aντωνίου ∆αµόστου και ∆ουκικού γράµµατος, την αναλώµασι

της Πόλεως οικοδοµήν µεγαλοπρεπούς ως οιόν τε και ευρυχώρου Στοάς

(Loggia) εν τω τότε κεντρικωτέρω αυτής µέρει.»

Από τα µέχρι τώρα στοιχεία της έρευνας δεν έχει βρεθεί το όνοµα του

αρχιτέκτονα της στοάς, ούτε και τα αρχικά σχέδια του κτιρίου.

 Ή κατασκευή της όμως σταμάτησε σε λίγο, ίσως για λόγους οικονομικούς,  διότι στη

θέση όπου θα ανεγείρονταν το κτίσµα υπήρχαν “οικήµατα και άλλα ισό-

γεια κτήµατα”, για τα οποία έπρεπε ν’ αποζηµιωθούν οι ιδιοκτήτες ή µε

ανταλλαγή σπιτιών ή οικοπέδων αλλού ή µε χρηµατικές χορηγίες.

Στο χάρτη τού βιβλίου τού Μάρμορα, πού εξεδόθη το 1672, αναφέρεται ακόμη σαν "LOGGIA COMINCIA" (Άρχισε το κτίσιμο.)

Οι εργασίες ξανάρχισαν το 1607, όπως φαίνεται από το συμβόλαιο πού υπεγράφη με τούς κατοίκους τού χωριού Σινιές, πού υποχρεώθηκαν να προσφέρουν την πέτρα για την κατασκευή του κτιρίου από τα λατομεία τους.

Όμως οι εργασίες δεν προχώρησαν κανονικά λόγο ελλείψεως ειδικών λιθοξόων Κάι μόνον όταν τούς κάλεσαν από το εξωτερικό κατά το 1690 προχώρησε.

Η κατασκευή του κτιρίου ολοκληρώνεται το 1693 (κατ’ επιγραφή και στο εσωτερικό του κτιρίου).  Αρχίζει η στοά να  λειτουργεί ως “κοινό εντευκτήριο και τόπος περιπάτου των Ευγενών της πόλεως”, σύµφωνα µε τον αρχικό της προορισµό “a commodo del

passegio e ad uso d΄un civile e dilettevole trattenimento”.

• κόσµηµα της πόλεως, ελκύον τους περιδιαβάζοντας και προς αυτό φεροµένους χάριν περιπάτου κερκυραίους αστούς» κάνει λόγο ο Μάρμορας.

«στην πρώτη της μορφή η στοά ήταν ανοικτή» – σαφώς, η κύρια διαφορά με τη γνωστή «φυσιογνωμία» του (ο Βροκίνης πληροφορεί πως τα ανοίγματα της νότιας, προς τη νυν πλ. Δημαρχείου, τοξοστοιχίας, έκλεισαν το 1730, μετά δηλαδή τη μετατροπή του σε θέατρο). Ενώ, από εκεί και πέρα, η Αγοροπούλου – Μπιρμπίλη σημειώνει τη, στις δύο (πανομοιότυπες σχεδόν) μακρές πλευρές, «λαξευτή τοιχοποιϊα κατά το κυφωτό σύστημα» και την εξ αρχής και πάντα διατηρούμενη… … διακόσμηση στις κλείδες των αψίδων με μουριόνια και, από πάνω, «ένα είδος ζωφόρου με μετάλλια, δύο πάνω από κάθε τόξο, στο δε κέντρο της ζωφόρου ένας θυρεός»,… στέψη του κτιρίου από βαρύ οριζόντιο γείσο, με, στο κάτω μέρος του, σειρά «από μικρά φουρούσια» προς στήριξη

Aπό τα πιο σηµαντικά βενετικά κτίρια είναι, χωρίς αµφιβολία, η Loggia, η οποία µετατράπηκε σε θέατρο- το θέατρο S. Giacomo H µετατροπή της Στοάς σε θέατρο γίνεται το 1720 µε πρωτοβουλία του Andrea Corner, και στη συνέχεια ξεκινούν εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης του κτιρίου µέχρι το τέλος του 19ου αι. Ο Γενικός Προβλεπτής Ανατολής, Andrea Corner πήρε την πρωτοβουλία μετατροπής της σε θέατρο, «προς τέρψη των αξιωματικών του στόλου…» Λόγω της  γειτνίασής της  µε τη µητρόπολη των καθολικών, αφιερωµένη στον Aγιο Iάκωβο, το θέατρο ονοµάστηκε Teatro San Giacomo. . Στην ανατολική πλευρά  βρίσκεται η Λατινική Μητρόπολη του Αγ. Ιακώβου, κομψό κτίριο του 17ου αι. με τα μπαρόκ πτερύγια στην στέγη του, τον πύργο και το κωδωνοστάσιο του, στην νότια πλευρά η κατοικία του Λατίνου Αρχιεπισκόπου (ανακατασκευή 1754), με τον κομψό εξώστη με τη balustrade στον άξονα της πρόσοψης  και στην βόρεια πλευρά το σημαντικότερο κτίσμα της Βενετοκρατίας στην πόλη, η Loggia Nobilei (1663-9), κατασκευασμένη από λαξευτή ντόπια πέτρα Σινιών. Η απλή στιβαρή μορφή της με τα μεγάλα τοξωτά ανοίγματα προσδίδει το ρόλο και τη σημασία της. Πήρε το όνομα από την γειτονική μητρόπολη (Teatro San Giacomo), ενώ από τις αρχές του 20ου αιώνα στεγάζει το Δημαρχείο της πόλης. 

• Πηγές και ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Πηγές:

 www.corfuland.gr

Della historia di Corfu / descritta da Andrea Marmora nobile Corcirese

ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ:
ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ THN ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΚΉΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ (1571-1797)

 Ηλίας Αλεξόπουλος:San Giacomo │Ήταν κάποτε μια loggia…