Χρήστος Δεσύλλας (*) Curriculum Vitae

 

Η εβραϊκή ≪παρουσία στην Κέρκυρα σημειώνεται από το 12ο αιώνα με την αναφορά του ονόματος του Ιωσήφ του βαφέα σε οδοιπορικό του Ισπανού Ραββίνου Benjamin Tudela. Κατά την εποχή

της κατοχής της Κέρκυρας από τους Ανδηγαυούς,ο αριθμός των Εβραίων ανέρχεται σε μερικές εκα-

τοντάδες και διαμορφώνεται, ιδιαίτερη συνοικία, η judecca, στις παρυφές της πόλης. Την εποχή του

Φιλίππου Α’ του Τάραντα και της Αικατερίνης de Valois εκδίδονται διατάγματα για την προστασία

τους,1 ενώ την εποχή της καταλήψεως της Κέρκυρας από τους Βενετούς υπήρχε ήδη οργανωμένη

κοινότητα, ως εκπρόσωπος της οποίας ο Davide Semo έλαβε μέρος στην υπογραφή της συνθήκης

για την παράδοση του νησιού στη Γαληνοτάτη το 1368.2

Ο πληθυσμός της εβραϊκής κοινότητας αυξήθηκε με την έλευση Εβραίων Σεφαραδίμ, οι οποίοι

είχαν εκδιωχθεί το 1492 από την Ισπανία, στους οποίους το 1494 προστέθηκαν οι Εβραίοι που εί-

χαν εκδιωχθεί από την Απουλία και αργότερα το 1589 μικρός αριθμός Μαρράνος από την Πορτο-

γαλία, δημιουργώντας μια δεύτερη κοινότητα, την Απουλιανή.3

Η ελληνική συναγωγή διέθετε εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, τον οποίο είχε συντάξει ο

Andrea Dona (24/10/1768), ενώ μεταγενέστερα και με βάση τον υφιστάμενο κανονισμό ψηφί-

στηκε νέος (28/3/1807). Η χρηστή οικονομική διοίκηση και διαχείριση, με την απειλή επιβολής

προστίμων και χρηματικών ποινών, υπήρξε από τον κανονισμό του Α. Dona ένα σημείο στο οποίο

δόθηκειδιαίτερη βαρύτητα. Παρ’ όλα αυτά δεν λειτούργησε πάντοτε αποτελεσματικά και αποτρεπτικά, αφού αρχειακά εντοπίζονται παραβιάσεις διαφόρων άρθρων και ολιγωρία εκτελέσεωςκαθηκόντων από τους οικονόμους και τους δια-

χειριστές της συναγωγής.4 Όταν η Βενετία προχώρησε στην εκδίωξη των Εβραίων από την επικράτεια και τις κτήσεις της

με το διάταγμα της 24ης/11/1572, εξαιρέθηκαν οι Εβραίοι της Κέρκυρας. Αυτό συνέβη επειδή η

κοινότητά τους είχε λειτουργήσει θετικά για το νησί και είχε στηρίξει τη Γαληνοτάτη κατά τους

Τουρκοβενετικούς πολέμους. Εκτός αυτού όμως τα μέλη της δεν παρέλειπαν σε κάθε ευκαιρία να

δηλώνουν την ευπείθεια και τη συμπαράστασή τους, εξασφαλίζοντας την εύνοια της Βενετίας

με τη συμμετοχή τους σε επίσημες τελετές και σε συμβολικά δοσίματα.5 Στην Κέρκυρα οι Εβραίοι,

οι οποίοι ήταν περίπου 400 άτομα, μπορούσαν να μένουν σε διάφορα σημεία της πόλεως μαζί με

τους Χριστιανούς και παρά κάποιες σκέψεις για τον περιορισμό τους κατά το έτος 1588, τελικά

δεν δημιουργήθηκε γκέτο, όπως συνέβη στη Βενετία και σε άλλες περιοχές της Ιταλίας.6 Παρά

το γεγονός αυτό όμως, κερκυραϊκή πρεσβεία στη Βενετία, με απεσταλμένους τους Ανδρέα Φιομά-

χο και Φίλιππο Κουαρτάνο, το 1592 πέτυχε από τη Βενετική Γερουσία την επικύρωση του περιο-

ρισμού των Εβραίων στη συνοικία τους, η οποία περιλάμβανε περίπου 500 σπίτια, ενώ από το 1406

τους επέβαλαν να φέρουν το ειδικό διακριτικό σήμα με απειλή προστίμου 300 δουκάτων, απα-

γορεύοντάς τους να διατηρούν ακίνητη περιουσία με μοναδική εξαίρεση τα ακίνητα που είχαν στη

συνοικία τους.7

Οι σχέσεις των εβραϊκών κοινοτήτων, των οποίων ο πληθυσμός παρουσίαζε σταθερή αύξηση,8 με

το χριστιανικό στοιχείο του νησιού και τα καθήκοντά τους προς το δημόσιο και τις τοπικές Αρ-

χές καθορίζονταν λεπτομερώς μέσα από διάφορες σειρές καταγραφής των διοικητικών αποφάσεων,

που απώτερο στόχο είχαν την ομαλή συνύπαρξη.9 Οι περιορισμοί κατά των Εβραίων συνεχίστηκαν

με διάφορα διατάγματα και επαπειλούμενες ποινές, που τελικά καταργήθηκαν από τους Γάλλους

Δημοκρατικούς, όταν κατέλαβαν το νησί (1797-1799).10

Οι Αυτοκρατορικοί Γάλλοι, με την κατάληψη του νησιού το 1807, διατήρησαν τα προϋπάρχο-

ντα προνόμια και επιπλέον με το διάταγμα της 14ης/6/1814 τους εξασφάλισαν ισονομία και θρη-

σκευτική ελευθερία. Όταν οι Άγγλοι κατέλαβαν την Κέρκυρα, το 1814, περιόρισαν τα δικαιώμα-

τα της εβραϊκής κοινότητας, μέχρι την εποχή της Ενώσεως (1864), οπότε πλέον και απέκτησαν ίσα

δικαιώματα με τον υπόλοιπο πληθυσμό.11

Η θέση των Εβραίων στις χρηματικές λειτουργίες

της τοπικής οικονομίας:

Στις κυριαρχούσες οικονομικές συνθήκες της Βενετίας που αναμφισβήτητα είχαν

σημαντική επίδραση και στις κτήσεις, η πίστωση αποτελούσε παράμετρο καθο-

ριστικής σημασίας με γεωοικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις καθώς μεγάλο μέρος των πιστω-

τικών αναγκών θεράπευαν ιδιώτες δανειστές και εβραϊκές τράπεζες.12

Οι δύο εβραϊκές κοινότητες της Κέρκυρας διακρίνονταν για τον αστικό τους χαρακτήρα, καθώς

η επαγγελματική απασχόληση της πλειονότητας των μελών τους αφορούσε το εμπόριο, τη μετα-

ποίηση και διάφορες προσοδοφόρες εγχρήματες δραστηριότητες.13 Κατ’ επέκταση και ο ρόλος τους

στην οικονομική ζωή του νησιού υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός. Τα σοβαρά οικονομικά έσοδα που

απέφερε η ενασχόλησή τους με επιμέρους ιδιωτικο-οικονομικές δραστηριότητες πολλές φορές

τροφοδοτούσαν την προκατάληψη, επειδή μέρος των κερδών συχνά ήταν προϊόν τοκοληψίας ή

εφαρμογής του αγροτικού προστυχίου. Το εύρος των δραστηριοτήτων αποτυπώνεται από τις αρ-

χειακές μαρτυρίες εκ των οποίων προκύπτει ότι το 53,7% των περιπτώσεων που αναφέρεται στις

επίσημες κατασχέσεις μεταξύ ιδιωτών είχε πραγματοποιηθεί από Εβραίους και αφορούσε περιπτώσεις

εμπορικών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων.14

Παρά τις επικρατούσες δύσκολες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, οι Εβραίοι είχαν κατορ-

θώσει με τις εμπορικές και τις οικονομικές τους δραστηριότητες να εξελιχθούν σε σημαντικό πα-

ράγοντα της αστικής οικονομικής ζωής του νησιού, γεγονός το οποίο τους εξασφάλιζε δικαίωμα

εκπροσωπήσεως έναντι της βενετικής διοικήσεως ενώ σε μεγάλο βαθμό η εύνοια της Βενετίας

προς αυτούς υπήρξε απόρροια της οικονομικής ευρωστίας τους.15 Επιπροσθέτως, σημειώνεται η

παρουσία τους και στο δημόσιο οικονομικό χώρο με μια σειρά από ενέργειες, όπως: τη σημαντική

χορήγηση άτοκων δανείων στις Αρχές της πόλεως, τη συνδρομή σε τακτική και έκτακτη πληρωμή

φόρων, εισφορών και διαφόρων οικονομικών εκδουλεύσεων.16 Όμως, δεν πρέπει να αγνοείται ότι

κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, τα πολιτικάτους δικαιώματα περιορίστηκαν και καταβλήθηκε

συστηματική προσπάθεια ελέγχου της πιστοδοτικής και οικονομικής τους δραστηριότητας. Σε κάθε

περίπτωση όμως και παρά την όποια τυχόν οικονομική δυσπραγία, οι σύνδικοι της εβραϊκής κοινό-

τητας συνέχιζαν πάντοτε να καταβάλλουν άμεσα στο δημόσιο διάφορα χρηματικά ποσά ανάλογα με

τις εκδιδόμενες κάθε φορά διαταγές.17 Σημαντική πτυχή αποτελεί το γεγονός ότι, αν και βρισκόταν

σε ισχύ η αυστηρή απαγόρευση του έντοκου δανεισμού σε Χριστιανούς και η εξασφάλιση των χορη-

γούμενων δανείων με υποθήκευση ακίνητων,δεν ανακόπηκαν οι πιστωτικές τους δραστηριότητες

καθώς χορηγούσαν κεφάλαια σε Χριστιανούς που τα τόκιζαν για λογαριασμό τους.18

Στην εβραϊκή συμμετοχή στη διαδικασία της εγχρήματης λειτουργίας της τοπικής οικονομίας

πρέπει να προστεθεί και η εισροή επενδυτικών κεφαλαίων από Εβραίους που ζούσαν στο εξω-

τερικό και κυρίως στην Ιταλία. Η οικογένεια των Da Pisa αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα και

πρόκειται για εβραϊκή οικογένεια τραπεζιτών της Φλωρεντίας. Είχαν άμεσες και στενές οικονομικές

Εμπορικό επιστολόχαρτο του Ματαθία Πολίτη, με ημερομηνία 7 Αυ-

γούστου 1923.

 

σχέσεις με τους πάπες Λέοντα Γ΄, Κλήμεντα Ζ' και Παύλο Γ', επειδή δάνειζαν ή παρείχαν δωρεάν σε

αυτούς και τις οικογένειές τους μεγάλα χρηματικά ποσά, αποσπώντας ως αντάλλαγμα σειρά

προνομίων για την ενάσκηση οικονομικών και πιστωτικών δραστηριοτήτων.19 Η εβραϊκή αυτή

οικογένεια ήλεγχε το 56% των κεφαλαίων που ήταν κατατεθειμένα στις εβραϊκές τράπεζες της

Φλωρεντίας και παράλληλα τα μέλη της ήταν οι βασικοί μέτοχοι των τραπεζών της Λούκκα, της

Σιένα, της Κρεμόνα, της Πάδοβα, της Φερράρα, της Βιτσέντζα, της Μπολόνια, της Νεαπόλεως

και της Κοζέντζα.19 Ακόμα είχαν επεκτείνει τις οικονομικές τους δραστηριότητες στον τομέα

του γενικού εμπορίου και των ναυτιλιακών και εμπορικών ασφαλίσεων, ενώ η Κέρκυρα μαζί με τη

Βαρκελώνη και σχεδόν ολόκληρη την Πορτογαλία υπήρξε ένα από τα μέρη των πιο σημαντικών

οικονομικών και προσοδοφόρων δραστηριοτήτων τους εκτός Ιταλίας.21

Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας επιδίδονταν με επιτυχή τρόπο στη ναυτιλία, το εμπόριο, κυ-

ρίως το εξαγωγικό, το οποίο τους απέδωσε σημαντικά κεφάλαια και ανέδειξε πολλές εβραϊκές

οικογένειες.22 Η οικονομική ευπορία των εμπόρων αυτών συνέβαλλε, ώστε από τις δωρεές τους

να συντηρούνται θρησκευτικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και να εξασφαλίζουν σημαντικές

διοικητικές θέσεις.

Άλλη μορφή επαγγελματικής ενσωματώσεως των Εβραίων στην τοπική οικονομία υπήρξε και η

ενάσκηση του επιτηδεύματος του μεσίτη. Οι μεσιτείες αφορούσαν τη διαμεσολάβηση για την αγο-

ρά και πώληση διαφόρων προϊόντων και εμπορευμάτων κυρίως λαδιού, κρασιού και δημητριακών,

για τις οποίες λάμβαναν ποσοστό από τις αγορές ή τις πωλήσεις. Μεταξύ των Εβραίων μεσιτών που

αναπτύσσουν μεγάλη δραστηριότητα, είναι και οι: Elia de Semo di Davide, Mamolo Nacamuli,

Davide Semo qm Abramo, Giacomo Mordo, B.d’ Osmo, που συμμετείχαν και στην πλειονότη-

τα των δημόσιων πλειστηριασμών του Monte di Pieta (MdP)23 ως κατακυρωτές διαφόρων ειδών.

Επαγγελματικά οι Εβραίοι της Κέρκυρας διακρίθηκαν και για την ιδιαίτερη ενασχόλησή τους με

την ιατρική.24 Οι Εβραίοι της Κέρκυρας, διαδραμάτισαν ουσιαστικό ρόλο στην επανίδρυση του MdP από

τον Α. Dona, το 1768, με την εμπλοκήτους σε διάφορα στάδια και διαδικασίες της λειτουργίας

του, ενώ η κοινότητά τους μνημονεύεται για τις προσφορές και τη συμβολή της στη συγκέντρωση

των ιδρυτικών του κεφαλαίων25. Από την εξέταση των πηγών η συνδρομή τους αυτή προκύπτει ως

αποτέλεσμα της γενικότερης υπακοής και αφοσιώσεώς τους προς τις βενετικές Αρχές, χωρίς να

αγνοείται και το γεγονός ότι από την ίδρυσή του κιόλας αντιμετώπισαν το MdP ως ένα σημαντικό

πεδίο με αναφορά στην πίστωση, στο οποίο θα μπορούσαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές

τους, όπως και τελικά έγινε. Στην Κέρκυρα, σε αντίθεση με μεγάλο αριθμό περιοχών της Ιταλίας και κυρίως τα παπικά κράτη

δεν απαγορεύτηκε ποτέ, ακόμη και σε περιόδους εντάσεων, η πρόσβαση και οι συναλλαγές των Εβραίων με το MdP.26

Η πλέον προσφιλής και προσοδοφόρα οικονομική δραστηριότητα των Εβραίων της Κέρκυρας

ήταν ο έντοκος δανεισμός. Το ύψος του τόκου, με τον οποίο επίσημα δάνειζαν σε ιδιώτες ανερχό-

ταν σε 10%27 και από σειρά σωζόμενων εγγράφων προκύπτει ότι για το χρονικό διάστημα από 1837

έως 1841 σε 668 καταγεγραμμένες πράξεις δανεισμού στο ειρηνοδικείο, με διάρκεια μεταξύ 2 έως

4 μηνών, οι δανειστές των κεφαλαίων σε ποσοστό 37,6% ήταν Εβραίοι, ενώ τα ενεχυριαζόμενα είδη

ήταν κοσμήματα, υφάσματα, ρούχα, εργαλεία,σκεύη και είδη επιπλώσεως.28

Εμπορική αλληλογραφία της κερκυραϊκής εταιρείας υφα-

σμάτων «Υιοί Μωυσή Σ. Κοέν», με ημερομηνία 16 Οκτωβρίου

1938.

 

Παράλληλα με τις δραστηριότητες αυτές, οι Εβραίοι συμμετείχαν ουσιαστικά κατά την εκδί-

πλωση της λειτουργίας του MdP. Η παρουσία τους στους δημόσιους πλειστηριασμούς ως κατακυρω-

τών κοσμημάτων κατά πρώτο λόγο, αλλά και ειδών ρουχισμού, με βάση το σωζόμενο αρχειακό υλικό,

φαίνεται να είναι ιστορικά συνεχής και συστηματική, με βάση δε τα καταγραφόμενα ποσοστά και

λαμβάνοντας υπόψη και το συνολικό αριθμό του πληθυσμού τους, παρουσιάζεται να είναι αρκετά

σημαντική. Το ενδιαφέρον τους εκτός των κινητών ειδών εστιάζεται και στην κατακύρωση των ακινή-

των διαφόρων οφειλετών του ιδρύματος που κατέληγαν σε δημόσιο πλειστηριασμό29 με εγγυητικές

παρακαταθήκες σε μετρητά ή μετοχές.30Ενδεικτικά και μετά από σχετική επεξεργασία

ανάλογων τεκμηρίων η συμμετοχή των Εβραίων στους δημόσιους πλειστηριασμούς κινητών αξιών

του MdP, δεν δηλώνει μόνο τη συστηματικότητα, αλλά διαφαίνεται ότι άμεσα σχετίζεται με τη συμ-

μετοχή τους σε αυτούς στο πλαίσιο μιας ενασχολήσεως σε επαγγελματικό επίπεδο. Επίσης, από το

παρουσιαζόμενο πηγαϊκό υλικό διαπιστώνεται σαφέστατα ότι τα ποσοστά κατακυρώσεων υπήρξαν

ιδιαίτερα υψηλά σε σχέση με τα εκπλειστηριαζόμενα είδη.31

Κέρκυρα, τα μουράγια της Σπηλιάς (σχέδιο Τζ. Καΐμη)

 

Οι Εβραίοι δεν συμμετείχαν μόνον ως κατακυρωτές στο MdP, αλλά και ως πελάτες, οι οποίοι

προέβαιναν σε δανειοληψίες, ενεχυριάσεις ή ανανεώσεις αγαθών. Πρόκειται για μια δραστηριότητα, η

οποία ανιχνεύεται άμεσα με ονομαστικές αναφορές σε Εβραίους που κατέφευγαν στην πίστωση μέσω

του MdP ενεχυριάζοντας κινητές αξίες, και έμμεσα από τις σωζόμενες λίστες απώλειας των αποδείξεων

των ενεχύρων, Bilietti ή viglietti di pegnora. Ακόμη, είναι πολύ σημαντικό το στοιχείο πως σε κάποιες

από τις καταγραφές που διασώζονται ονόματα, διαπιστώνεται πως υπήρχε μεγάλος αριθμός συναλ-

λασσομένων που ήταν Εβραίες.32 Στους καταλόγους απώλειας των ενεχυραποδείξεων των πελατών του MdP, στους Εβραίους

αναλογεί σημαντική ποσόστωση που φθάνει στο 18,7%33 χωρίς να απουσιάζουν και καταγγελίες για

την αγορά αποδείξεων ενεχύρων τις οποίες εξαργύρωναν με κέρδος.34 Κάποιοι δε από τους Εβραί-

ους οφειλέτες, αν και οι αρχειακές πηγές δείχνουν πως αποτελούσαν μειονότητα, πραγματοποιούσαν

επάλληλους διακανονισμούς των χρεών τους εξαντλώντας κάθε νόμιμο μέσο και παράλληλα κάθε

παρεχόμενη δυνατότητα από το ίδρυμα.35 Πολλοί Εβραίοι τηρούσαν στο MdP προσωπικούς καταθε-

τικούς λογαριασμούς διαφόρων μορφών, ενώ κάποιοι άλλοι, που γνώριζαν τον τρόπο λειτουργίας

και την αξιοπιστία του ιδρύματος στη διασφάλισητων κεφαλαίων, χωρίς να παραβλέπονται τα εγγυ-

ημένα ποσοστά τοκισμού (5% εις το διηνεκές), κατέθεταν κεφάλαια γιαλογαριασμό των συναγωγών,

προκειμένου από την τοκοφορία των καταθέσεων να συντηρούνται ή να βοηθούνται φτωχές εβραϊ-

κές οικογένειες.36 Στο ίδρυμα όμως τηρούνταν και ειδικοί λογαριασμοί για τις εβραϊκές συναγωγές,

για τα διάφορα εβραϊκά θρησκευτικά ιδρύματα και σχολές, για κληροδοτήματα με σκοπό τις προικο-

δοτήσεις κορασίδων εβραϊκής καταγωγής, ειδικοί λογαριασμοί για δωρεές Εβραίων σε χριστιανικά

φιλανθρωπικά ιδρύματα ή σε φυσικά πρόσωπα και διαχείριση διαφόρων ταμείων που ανήκαν σε συλ-

λογικά όργανα της εβραϊκής κοινότητας.37 Εξάλλου, στο MdP υπήρχε κατατεθειμένο και

γινόταν διαχείριση και αξιοποίηση του συνόλου των κεφαλαίων του Ταμείου των Αχθοφόρων, fondo

facchini, το οποίο παρείχε συντάξεις και βοηθήματα στα μέλη του και τις οικογένειές τους. Ο Rubin

Mordo ήταν ο capo των Εβραίων αχθοφόρων και είχε διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στη συγκέ-

ντρωση των κεφαλαίων του ταμείου.38 Οι αιτήσεις των μελών που ήταν Εβραίοι και επιθυμούσαν συ-

νταξιοδότηση από το ταμείο αυτό απευθύνονταν προς το MdP με συνημμένο υπόμνημα, στο οποίο

τεκμηρίωναν την αίτησή τους αναφέροντας αναλυτικά τους λόγους για τους οποίους είχαν ανάγκη

συνταξιοδοτήσεως. Τη θέση των δικαιούχων Εβραίων συνταξιούχων που απεβίωναν κατελάμβαναν

αμέσως άλλοι Εβραίοι η αίτηση των οποίων είχε γίνει αποδεκτή από την κυβέρνηση, ενώ περίμεναν

κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να προκύψει κάποιο κενό, ώστε να ικανοποιηθεί το αίτημά τους.39

Το έτος 1836 το ποσοστό των Εβραίων που λάμβαναν σύνταξη από το ταμείο των αχθοφόρων ανήρ-

χετο σε ποσοστό 61,1% των συνταξιοδοτουμένων και λάμβαναν συνολικά το ποσό των 33 ταλήρων

(colonnati) και 440 οβολών, ενώ ο μέσος όρος του ποσού που λάμβανε κάθε συνταξιούχος μηνιαίως

ήταν 3 τάληρα, με μοναδική εξαίρεση την περίπτωση της Rachele Belleli, χήρας του Moise Levi, η

οποία λάμβανε 3 τάληρα και 440 οβολούς.40 Στατιστικά, αν και τα στοιχεία είναι εξαιρετικά

περιορισμένα και το μόνο που θα μπορούσαν να καταδείξουν είναι απλά μια τάση με κάποιες ανα-

λογίες, αξίζει να αναφερθεί πως από τα διαθέσιμα τεκμήρια του MdP, οι αιτήσεις για συνταξιοδότηση

από το ταμείο των αχθοφόρων, για τις οποίες εγγράφως υπήρχε η θετική γνωμοδότηση της κυβερ-

νήσεως, ανέρχονται σε ποσοστό 25%. Παράλληλα, για ένα ποσοστό 25% δεν γίνεται κάποια μνεία ή

αναφορά, ενώ η τεκμηριωμένη απόρριψη ανέρχεται στο ιδιαίτερα αυξημένο ποσοστό του 50% των πε-

ριπτώσεων. Από αυτές, επίσης διασώζεται και ένας ελάχιστος αριθμός ενημερωτικών σημειωμάτων, τα

οποία αφορούσαν αναγγελίες θανάτου διαφόρων συνταξιούχων.41

Αν και από τις πηγές δεν προκύπτει κάποια μαρτυρία για Εβραίους που να ανήκουν στο υπαλληλικό

προσωπικό του MdP, το ίδρυμα χρησιμοποίησε επικουρικά κατά την ενάσκηση των δραστηριοτήτων

του και προκειμένου να διασφαλίζει καλύτερα τα συμφέροντά του την πείρα και τις γνώσεις εξειδι-

κευμένων Εβραίων αργυροχρυσοχόων, κυρίως για εκτιμήσεις κοσμημάτων, πολύτιμων μετάλλων και

λίθων. Για το λόγο αυτό μεγάλος αριθμός εγγράφων και καταστάσεων εκτιμήσεως διαφόρων ενεχύρων

ή ειδών προς φύλαξη στο MdP φέρει την υπογραφή Εβραίων εκτιμητών.42 Παράλληλα και σε συνάρτηση με τα παραπάνω,

διαπιστώνεται και καταγράφεται η ύπαρξη εβραϊκής ενώσεως (εταιρείας) με μέλη της εκτιμητές Εβραί-

ους, τους οποίους χρησιμοποιούσε και το MdP ως εκτιμητές και ενεχυριαστές κατά τη διεξαγωγή των

δημόσιων πλειστηριασμών43 στους οποίους σημαντικός αριθμός υπερθεματιστών κυρίως των τιμαλ-

φών ειδών ήταν μέλη της εβραϊκής κοινότητας.44 Διαχρονικό γνώρισμα της κερκυραϊκής χρημα-

τοπιστωτικής αγοράς υπήρξε το ευμετάβλητό της με επακόλουθο την ταχύτατη επέκταση ή συρρί-

κνωση και την έντονη ανταγωνιστικότητα. Στις συνθήκες αυτές τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας

με εξωτερικές (οικονομική συγκυρία, θέσμιση, κ.ά.) και εσωτερικές πιέσεις (έλεγχος κόστους, πιστωτι-

κοί κίνδυνοι κ.ά), κατόρθωσαν να εξασφαλίζουν την επιβίωσή τους αντιδρώντας άμεσα και με επιτυχία

στις ευμετάβλητες αγοραίες συνθήκες, διαχειριζόμενοι τους κινδύνους με τρόπο ώστε να βελτιώνουν

την ανταγωνιστική τους θέση και ταυτόχρονα την τοπική αγορά χρήματος.

 

 

Υποσημειώσεις:

1. Ι. Ρωμανός, Ιστορικά έργα, Κέρκυρα 1959, σσ. 389, 390-

393.

2. Σ. Ασωνίτης, Η Ανδηγαυική Κέρκυρα 13ος-14ος αι., Από-

στροφος, Κέρκυρα 1999, σσ. 279-280, Ε. Λουντζής, Περί

της πολιτικής καταστάσεως της Επτανήσου επί Ενετών,

Κάλβος, Αθήνα 1969, σ. 255.

3. Οι Εβραίοι τραπεζίτες Menachem και Aaron Mozza

έχτισαν τη Απουλιανή συναγωγή στο Οβρηοβούνι σε

αντικατάσταση παλαιότερης, η οποία κάηκε το 1537.

P. Preschel, The Jews of Corfu, Νέα Υόρκη 1984, σσ. 24,

50.

4. Οι υπεύθυνοι της συναγωγής Elia Beleli και Isaac Vita

Messulam έκαναν επίσημη αναφορά για τον οικονόμο

Mandolin Vita Beleli κατηγορώντας τον για ολιγωρία

αναλήψεως των καθηκόντων του. Συνέπεια της καταγ-

γελίας αυτής ήταν να τιμωρηθεί με χρηματικό πρόστιμο

ύψους πέντε ταλήρων. Το μισό από το πρόστιμο αυτό

δόθηκε σε φτωχούς Εβραίους και το άλλο μισό κατα-

τέθηκε στο ταμείο της συναγωγής (10/5/1814), ΑΝΚ

(Γενικά Αρχεία του Κράτους - Αρχ. Ν. Κερκύρας), Αυτ.

Γάλ., Φ. 58, φφ. 305r, 308v-309r.

5. S. Luzzatto, Discorso circa il stato de gl’ Hebrei, et in

particolar dimoranti nell, inclita citta di Venetia, Βε-

νετία 1638, σσ. 19-25・ C. Roth, History of the Jews of

Venice, Φιλαδέλφεια 1932, σσ. 123-129, id., History of

the Jews, Schockin Press, Νέα Υόρκη 1954, σσ. 125-176.

ΑΝΚ, Μεγ. Πρωτοπ., Φ. 62, φ. 47r, Ενετ., Φ. 63, υποφ. 7,

φ. 7r,v, Α. Νικηφόρου, Δημόσιες τελετές στην Κέρκυρα

κατά την περίοδο της Βενετικής Κυριαρχίας (14ος-18ος

αι.), Θεμέλιο, Αθήνα 1999, σσ. 170-190.

8 ΧΡΟΝΙΚΑ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2008

6. Α. Fοscarini, Relazione, Βενετία 1588, R. Calimani,

Storia del Ghetto di Venezia, Μιλάνο 1985, σσ. 35-87.

7. Α. Μαρμοράς, Ιστορία της νήσου Κερκύρας, Κέρκυρα

1902, σ. 237.

8. Ι. Ρωμανός, Ιστορικά έργα, ό.π., σ. 401・ Α. Τσιτσάς,

≪Μια περιγραφή των Κορφών καμωμένη από το Στέ-

φανο Μάστρακα≫, Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρείας

Κερκύρας 11 (1974), σ. 84.

9. ΑΝΚ, Ενετ., Φ. 1, f. 33, έγγρ. 14/7/1693, φ. 1r,v-

14/6/1693, φ. lr,v-14/7/1693, φ. lr,v και φ. 3r.

10. ΑΝΚ, Ενετ., Φ. 14, f. 1630-1633, φ. 66r,v, Π. Χιώτης,

Ιστορικά απομνημονεύματα Επτανήσου, Αθήνα 1980,

τ. 2, σ. 580, Α. Μαρμοράς, Ιστορία της νήσου Κερκύ-

ρας, ό.π., σ. 258.

11. ΑΝΚ, ΑΙΓ., Φ. 1618, f. 1, έγγρ. 29/4/1818, φ.1r・ AEK,

G.I., 16/7/1814 φ. 3r. Δ. Πασχάλης, ≪Η Εβραϊκή

Κοινότητα της Κέρκυρας≫, Χρονικά, τ. 24, τεύχ. 174

(2001), σ. 19 κ.ε.

12. Οι πιο σημαντικές ήταν οι τράπεζες των Vidal d’

Angeli, Isaac Grego, Leon Gentili και Jacob qm

Maimon Vivante που χορηγούσαν δάνεια με τόκο

5% και εγγύηση κινητές αξίες. F.C. Lane, Storia di

Venezia, Τορίνο 1978, σ. 233.

13. ΑΝΚ, Ενετ., Φ. 105, φ. 314r, Φ. 106, φ. 22r.

14. ΑΝΚ, Ενετ. Διοίκ., ΦΦ. 248-249.

15. ASV (Κρατικό Αρχείο Βενετίας), Misti, Φ. 40, f. 62r,v.

16. G. Pojago, Le leggi Municipali delle isole Ιonie dall’

anno 1386 fino alla caduta della Republica Veneta,

Κέρκυρα 1846-48, τ. 1, σ. 317, P. Preschel, The Jews of

Corfu, ό.π., σσ. 27-33.

17. ANK, Ενετ., Φ. 14, ff. 1630-I633, φφ. 85v-86r,v-87r,v.

18. Π. Χιώτης, Ιστορικά απομνημονεύματα, ό.π., τ. 3, σ.

515.

19. S. Simonsohn, The Apostolic See and the Jews, Τορόντο

1990, σσ. 1581-1583, 1651-1653, 1674-1677, 1774-

1775.

20. Μ. Luzzati, La casa dell’ ebreo. Saggi sugli Ebrei a Pisa

e in Toscana nel Medioevo e nel rinascimento, Πίζα

1985, σ. 249.

21. Scuola Normale Superiore di Pisa, Archivio Salviati,

f. n. 242.

22. Όταν το 1858 δημοσιεύτηκε ο επίσημος εμπορικός

κατάλογος, συνεπεία των διατάξεων του α’ αρθρ. της

Κυβερν. Πράξεως, είχε καταχωρημένους 186 εμπό-

ρους της Κέρκυρας από τους οποίους οι 45 ήταν Ισ-

ραηλίτες. ΔΒΚ (Δημόσια Βιβλιοθήκη Κερκύρας), G.I.,

n. 370, 27-9/9-10/1858.

23. To Monte di Pieta συνδύαζε τραπεζικές και ενεχυρο-

δανειστικές λειτουργίες σχετ. Χ. Δεσύλλας, Η Τρά-

πεζα των Φτωχών. To Monte di Pieta της Κέρκυρας,

ΠΙΟΠ, Αθήνα 2006.

24. Κ. Καιροφύλακας, Η Επτάνησος υπό τους Βενετούς,

Αθήνα 1942, σσ. 303-305. ΑΕΚ (Αρχ. Αναγνωστικής

Εταιρείας Κερκύρας), G.I., φ. 18, σ. 2.

25. ΑΝΚ, Ενετοκρατ., Φ. 64, f. 23, fs. 8, φ. 10r.

26. Πρόκειται βασικά για τις απαγορεύσεις των παπών:

Γρηγορίου ΙΓ’ (5/4/1576), Σίξτου Ε’ (4/1/1588), Κλή-

μεντος Η’ (18/7/1602), και τα διατάγματα: 20/8/1605,

22/12/1605, 12/2/1618. ASBR (Αρχ. της Banca di

Roma), Bolle e privilegi del Sacro Monte della Pieta di

Roma (1658), φφ. 58r-60v, 76r-90v, 100r-113v, 124r-

127v, 148r-158v.

27. ANK, Ειρην., Φ. 1437, reg. 4, φ. 80v, reg. 1, φ. 126r.

28. ANK, Ειρην., Φ. 5595.

29. Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας είχαν στην κατοχή

τους σημαντικό αριθμό αστικών και αγροτικών ακι-

νήτων που εντοπίζονται από τα ≪γαμικά συμβόλαια≫,

ΑΝΚ, Συμβολ., Φ. 598, f. 2, φφ. 45r, 55r, 85r, 92r, 98r,

Αντ. Γάλ., Φ. 45. υποφ. 7, φ. 365r.

30. ΑΝΚ, Aυτ. Γάλ., Φ. 45, υποφ. 7, φ. 365r.

31. Αφορά όχι το σύνολο των πλειστηριασμών ανά έτος,

οι οποίοι είναι πολύ περισσότεροι, αλλά αυτούς που

διασώζονται καταγεγραμμένοι στις αρχειακές πηγές

και εντοπίζονται στις σειρές: ΑΝΚ, Αρχ. Θρησκ., Φ.

119, f. 1, φφ. 129r-226ν, Έπαρχ., Φ. 146, φφ. 2r-242v,

Φ. 147, f. 1, φφ. lr-68v.

32. ΑΝΚ, Έπαρχ., Φ. 147, έγγρ. 21/12/1863, φ. lr.

33. ΑΝΚ, Α.Ε.Δ., Φ. 2656, φ. n 3r.

34. ΑΝΚ, Εκτελ. Αστυν., Φ. 100, f. 16, έγγρ. 1/4/1823, φ.

1r,v, f. 21, έγγρ-19/9/1823r.

35. ΑΝΚ, Αυτ. Γάλ., Φ. 44, υποφ. 4, φφ.175r, 185r, 186r,

Α.Ε.Δ., Φ. 1223, fs (χ.α.), φ. 32r, Ιόν. Κράτ., Φ. 281, φ.

241r.

36. ΑΝΚ, Ιόν. Κράτ., Φ. 419, φφ. 62r, 124r, 137r,v.

37. Π.χ. ο καταθετικός λογαριασμός υπέρ τρίτων του Vita

Gaon ποσού 600 ταλήρων είχε ως εξής: Ελληνική συ-

ναγωγή 100 τάληρα, Ιταλική 150, Medras 50, Talmud

Tora 30, Bicar Holim 20, G. Haim 20, Ospedale dei

Poveri Cristiani 200 και για την προικοδότηση της

Rachele Baruch του Salomon 30 τάληρα. ΑΝΚ, Ιόν.

Κράτ., Φ. 419, 137r,v.

38. ΑΝΚ, Έπαρχ., Φ. 43, έγγρ. 4/10/1848, φ. 1r.

39. ΑΝΚ, Έπαρχ., Φ. 43, έγγρ. 15/2/1859, φ. 1r, έγγρ.

6/11/1855, φ. 1r, έγγρ・ 8/5/1857, φ. 1r.

40. ΑΝΚ, Ιόν. Κράτ., Φ. 281, φ. 169r.

41. ΑΝΚ, Έπαρχ., Φ. 43, διάφ. Έγγραφα.

42. ΑΝΚ, Ιόν. Κράτ., Φ. 419, φ. 361r.

43. ΑΝΚ, Α.Ε.Δ., Φ. 319, fs. 9, φ. 19r.

44. ΑΝΚ, Α.Ε.Δ., ΦΦ. 146-147.

[Ο κ. Χρήστος Δεσύλλας είναι αριστούχος διδά-

κτωρ Οικονομικής Ιστορίας του Ιονίου Παν/μίου

(2003) και μεταδιδακτορικός ερευνητής του Πα-

ντείου Παν/μίου (2008). Έχει σπουδάσει Θεολογία

στο Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών

και Ιστορία στο Ιόνιο Παν/μιο. Είναι τακτικό μέ-

λος της Ιταλικής Ένωσης Οικονομικής Ιστορίας

(S.I.S.E.) και τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα

σχετίζονται με τη μελέτη υβριδικών χρηματοπι-

στωτικών ιδρυμάτων και των οικονομικών ιδεών

του δυτικού Χριστιανισμού].

* Οι φωτογραφίες είναι από το Αρχείο του κ. Μ. Κ. Κωνσταντίνη.

(*)

Christos Desyllas

­­­­­­­­­­­

Personal Information
	Address	Kato korakiana, 49083 – Corfu, Greece
	Telephone	0030-6932150275
	Email	This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Current Position		European Economic and Social History, Hellenic Open University
Education
2003		Ph.D in Economic History (Summa cum laude), Department of History, IonianUniversity (Corfu). Thesis title: The Monte di Pietá of Corfu and its historical and economic significance for Corfiot society
2000		BA in History, IonianUniversity, Corfu – Greece
1995		MA in Theology, University of Athens
1992		BA in Theology, Ecclesiastical Academy of Athens
Awards
2008		Academy of Athens Research field: Greek economy and banking system
Courses Taught (as adjunct lecturer)
2004-2012		Teaching on MSc in Historical Demography, History Department, IonianUniversity (part-time)
2008-2011		Modern Greek History, History Department, IonianUniversity
2008-2012		European Economic and Social History, Hellenic Open University
Books		-        The Bank for the Poor. The Monte di Pietá of Corfu (1630-1860), Piop, Athens, 2006, p. 382, (ISBN 960-244-091-0) -        The Advocate for the poor, Corfu, 2010, p. 160, (ISBN 978-906-93-2369-7)
Research Interests		Microfinance networks, microcredit structures, economic and banking history of the Ionian Islands, Monti di Pietá
Professional Bodies – Membership
		Italian Economic History Society
		Hellenic Economic History Society
		Italian Society of Modern History
		European Historical Economics Society European Business History Association
Recent Papers		-        «Distinctive institutions of microfinance and legal regulations in the Corfu market of 18th-19th centuries», 2nd International Conference on Economic and Social History: Μarkets and Politics. Private interests and public authority (18th-20th c.), University of Thessaly, Volos, 10-12/2/2012. -        «Microfinancial structures and strategies of Social Policy», European Social Science History Conference, Glasgow (UK), 11-14/4/2012. -        «Microcredit culture and money trade in Corfu island (17th-19th cent.)», Mediterranea Ricerche Storiche, n. 24, 2012, p. 143-164. -        «The invisible world of credit», XVI World Economic History Congress, Stellenbosch, South Africa, 9-13/7/2012. -        «Hoc perenni subsidio prospexerit Corcyra: The lure of the credit and the urban microfinancial networks», 11th International Conference on Urban History- Cities and Societies in Comparative Prospective, Prague, Czech Republic, 29/8-1/9/2012. -        «Wealth, poverty and poor relief in a Mediterranean society», Workshop on Poor Relief Through History: A Comparative Prospective – Historical Economics and Development Group, Department of Business and Economics, University of Southern Denmark, Odense, 9/10/2012.