Corfu Museum

Petsalis: Collection Of Corfu Island,Greece documents

Οικονομική δραστηριότητα της Εβραϊκής Κοινότητας Κέρκυρας μετά το 1891: της Σοφίας- Ηλιοδώρας Νικολοπούλου

Η ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

 

Στις 2 Απριλίου 1891, η εβραϊκή Κοινότητα, αποτελούμενη από 5.000 άτομα, υφίσταται καίριο πλήγμα, σε αντισημιτικά γεγονότα που σημειώθηκαν στο νησί, λόγω θρησκευτικών δεισιδαιμονιών, εμπορικού ανταγωνισμού και πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ο όχλος συμμετείχε στις επιθέσεις κατά των Εβραίων, στις λεηλασίες των σπιτιών και των καταστημάτων τους. Πολλοί Εβραίοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Αγγλία και αλλού. Πούλησαν τα υπάρχοντά τους για λίγες δραχμές και εγκαταστάθηκαν στα κέντρα του εβραϊκού λόμπι. Στο τελευταίο διήγημά του «Ο αντίκτυπος του νου», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Μυτιλήνης « Χαραυγή» το 1910, ο Παπαδιαμάντης αφηγείται «στου Καρμάνη το μπακάλικο, όπου συχνάζει και ο Σάλβος, ο εβραίος», τις ειδήσεις που έρχονταν από την Κέρκυρα ότι « κατά Μάρτιον μήνα, ενώ πλησίαζε το Πάσχα, οι εκεί Εβραίοι ήρπασαν μικράν κορασίδα χριστιανήν, και την έσφαξαν και της έπιαν το αίμα!».

Τμήμα της εβραϊκής συνοικίας 

Πλήρη περιγραφή των γεγονότων δίνει η Έκθεση του Εισαγγελέα Θεογένη Μεταξά με ημερομηνία 15 Δεκεμβρίου 1891: «Την νύκτα της 1ης προς 2ης Απριλίου 1891 έγινε ο φόνος της Ισραηλίτισσας Ρουμπίνας Σάρδας του Βήτα, στα όρια της Εβραϊκής συνοικίας με την Χριστιανική…οι πολίτες έμπαιναν στα σπίτια των Ισραηλιτών, πυροβολούσαν, έσπαζαν ό τι Εβραϊκό έβρισκαν εκτεθειμένο.» Στις 25 Απριλίου όμιλοι πολιτών αποπειράθηκαν να κλείσουν το εμπορικό κατάστημα των αδελφών Μόρδου-Ξαφίρου. Άλλοι όμιλοι επιτέθηκαν σε Ισραηλίτες ενεχυροδανειστές και στον μεγαλέμπορο Μάρκο Ριγένη, μπροστά στις αστυνομικές αρχές. Η φήμη πως το κορίτσι δεν ήταν εβραία αλλά χριστιανή, η Μαρία Δεσύλλα, η οποία είχε απαχθεί από τα Ιωάννινα, η στάση της διεθνούς  εβραϊκής διπλωματίας, η αδυναμία της Ελληνικής Κυβέρνησης να διαλευκάνει το γεγονός καθώς και οι παραποιήσεις των τηλεγραφημάτων και εκθέσεων οδηγούσαν στην εξαπάτηση της κερκυραϊκής κοινωνίας.[1] 

Στην περιγραφή του δημοσιογράφου Νικολάου Σπανδώνη στην ««Ακρόπολη», 14/5/1891, για την Εβραϊκή συνοικία, που ορίζεται από τη Βασιλική Πύλη «ΠΟΡΤΑΡΙΑΛΑ», Σπηλιά, την Οδό Σουλεμβούργου και επεκτείνεται μέχρι τη μεγάλη οδό Ευγένιου Βούλγαρη, διαβάζουμε για τα καταστήματα της οδού Παλαιολόγου των οποίων οι επιγραφές με αστυνομική διαταγή είναι γραμμένες στην ελληνική γλώσσα, «Παντοπωλείον Μαϊμών», «Καφενείον Αβραάμ του Ισαάκ», «Ρουμπίνα Κοέν Μαία». Το Εβραϊκό Γκέτο, αποτελούμενο από 4.000 ανθρώπους, περιβάλλεται από έναν κλοιό στρατευμάτων, στερείται τροφίμων και απειλείται από επιδημίες. Δεν επιτρέπεται στους Εβραίους να περάσουν έξω από το γκέτο, ενώ τα καταστήματα είναι κλειστά. Η Αυτοκράτειρα της Γαλλίας, Ευγενία, έτυχε να βρίσκεται στην Κέρκυρα τις ημέρες των επεισοδίων του 1891.Στις 6 Μαΐου πήγε στο Γκέτο και πρόσφερε 500 φράγκα για τους φτωχούς Ισραηλίτες. Στο τέλος του πρώτου δεκαήμερου του ίδιου μήνα, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Αυστριακά πολεμικά πλοία εστάλησαν στην Κέρκυρα για την προστασία των Εβραίων. Ο Βασιλιάς Γεώργιος επισκέφτηκε επίσης το νησί στη διάρκεια των ταραχών, για να κατευνάσει τα πνεύματα.  Το πογκρόμ (επίθεση όχλου κατά εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητας με την ανοχή των αρχών- αντισημιτική ενέργεια) της Κέρκυρας το 1891, προκάλεσε τη μείωση της Εβραϊκής Κοινότητας. Ανάμεσα στους Εβραίους που μετανάστευσαν το 1895, ήταν και η οικογένεια του Γαλλόφωνου λογοτέχνη Αλμπέρ Κοέν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η δολοφονία της Ρουμπίνας Σάρδα διαπράχθηκε στην προεκλογική περίοδο. Αντίπαλοι στις Δημοτικές εκλογές είναι ο Μιχαήλ ή Μίκιος, αδελφός του Γεωργίου Θεοτόκη, και ο Κωνσταντίνος Βασιλάκης. Οι Δηλιγιαννικές εφημερίδες των Αθηνών κατηγορούν τον Γ. Θεοτόκη, ότι η εξέγερση εναντίον των Εβραίων, ήταν έργο του για να πλήξουν την κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, η οποία είχε επικρατήσει έναντι του Χαρίλαου Τρικούπη στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Μεταξύ των αντισημιτικών κατατάσσεται και ο λόγιος Ιάκωβος Πολυλάς. Η Ένωση και η Ενσωμάτωση απογοήτευσε τους Κερκυραίους των κατώτερων τάξεων, που στρέφονταν κατά των Εβραίων λόγω του ότι εκείνοι μπορούσαν να είναι τεχνίτες και καταστηματάρχες, αφού τους απαγορεύονταν να κατέχουν γη, ενώ με την τοκογλυφία έπλητταν τους φτωχούς αγρότες και τους ποπολάρους. Ο Πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο, Ιωάννης Γεννάδιος, αποδίδει, σε συνεντεύξεις του, τα γεγονότα του 1891, σε αισθήματα μισαλλοδοξίας και μεσαιωνικής βαρβαρότητας των Κερκυραίων και εν γένει των Επτανησίων αδικώντας τους κατάφορα και συγκαλύπτοντας τα συμφέροντα των ξένων δυνάμεων τα οποία έδειχναν να απειλούνται από την εβραϊκή οικονομική δραστηριότητα και από την Παγκόσμια Ισραηλιτική Συμμαχία , που είχε ιδρυθεί περί το 1860 με έδρα το Παρίσι. Η Ελλάδα αποσκοπούσε στο να μην διακοπεί η χρηματοδότησή της  από Εβραϊκές τράπεζες.[2]

 Στην εβραϊκή  συνοικία, στην οδό Παλαιολόγου, χτίστηκε η Συναγωγή των μεταναστών Vecchia ή Midrash (Μιντράς), η οποία αποτεφρώθηκε και ξανακτίστηκε το 1926 αλλά καταστράφηκε και πάλι κατά τους βομβαρδισμούς των Γερμανών στις 12 Σεπτεμβρίου 1943.[3]

 

[1] Ι. Πετσάλης «Τα Εβραϊκά στην Κέρκυρα το 1891. Τα πριν και τα μετά» στο Corfu Museumhttp://www.corfu-museum.gr/index.php/en/component/content/article/17-2013-07-10-16-15-45/history/corfu-notes/204-t-1891, 9/3/2015.

[2] Ι. Πετσάλης «Τα Εβραϊκά στην Κέρκυρα το 1891. Τα πριν και τα μετά», ο.π.

[3] Χ. Θ. Δεσύλλας, «Η Συμβολή της Εβραϊκής Κοινότητας Κέρκυρας στην Ανάπτυξη δομών εγχρήματης πίστης.», Χρονικά, Ιούλιος- Αύγουστος 2008, σελ. 2

 

Ο βομβαρδισμός της εβραϊκής συνοικίας.

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες της Κοινότητας, λειτούργησε έως τις αρχές του 20ου αι, η «Σχολή Ταλμούδ Τορά», όπως αναφέρει δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας στις 31 Δεκεμβρίου 1824, ενώ το 1915 ιδρύθηκε, από τον Αρχιραβίνο Αβραάμ Σράϊμπερ, νυχτερινό σχολείο για τους άπορους Ισραηλίτες μαθητές στους οποίους η Κοινότητα χορηγούσε συσσίτιο, καθώς και Ιερατική Σχολή, το 1925. Η φοίτηση των Εβραίων μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση συνεχίστηκε στο Γ΄ Δημοτικό Σχολείο και από το 1931 στο Ε΄ Δημοτικό. Εκτός της ελληνικής γλώσσας στο σχολείο διδάσκονταν η εβραϊκή και η ιταλική . Το 1939-1940 φοίτησαν 208 μαθητές και μαθήτριες ,ενώ στο νηπιαγωγείο 76. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου υπολειτούργησε μέχρι το διωγμό των Ναζί.

Όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε με τους Συμμάχους, το νησί κατέλαβαν οι Γερμανοί στις 27 Σεπτεμβρίου 1943. Με διαταγή τους στις 8 Ιουνίου 1944, κάλεσαν τους Εβραίους να παραμείνουν στα σπίτια τους. Την επόμενη μέρα με Ανακοίνωση προς τον λαό της Κέρκυρας ορίζονταν ότι η επισιτιστική και η οικονομική κατάσταση καθώς και η ισραηλιτική περιουσία θα ανήκει στους Κερκυραίους  και ότι όποιος κατείχε κλειδιά εβραϊκών οικιών ή καταστημάτων έπρεπε να τα παραδώσει στην Διεύθυνση της Αστυνομίας.

Ανακοίνωση προς το λαό της Κέρκυρας.

Η μεταφορά τους μέσω Ηγουμενίτσας κατέστη αδύνατη και όπως διαβάζουμε σε απόρρητο έγγραφο του διοικητή της Κέρκυρας, συνταγματάρχη Jaeger, προς τη Διοίκηση Ορεινής Πυροβολαρχίας στα Ιωάννινα, λίγο πριν τη σύλληψή τους, στις 14 Μαΐου 1944, «η σύλληψις 2000 Εβραίων εις την Κέρκυραν θα προσέκρουεν εις μεγάλας δυσχερείας και θα ήτο δυνατόν να βλάψη σημαντικώς την άμυναν της νήσου. Δι΄ ην περίπτωσιν θα ελευθερώνετο πρόσθετος χωρητικότης σκαφών, θα έπρεπε να μεταφερθούν κατά πρώτον λόγον Ιταλοί του Μπαντόλιο, οι οποίοι ως πρώην στρατιώται είναι πολύ περισσότερον επικίνδυνοι από τους Εβραίους, περί  ων, ειρήσθω εν παρόδω, δεν εξεφράσθη ποτέ ένα παράπονον. Οι Εβραίοι κατέχουν σημαντικά αποθέματα εις χρυσόν, τιμαλφή και υφάσματα,… ο χρυσός, θα διέφθειρεν, ως χρυσός δωροδοκίας, τους στρατιώτας μας, και το γερμανικόν κύρος, και θα εξυπηρέτει δια της μεγάλης του πληθώρας μόνον τον εχθρόν. Η ελληνική αστυνομία θα είχε επί τέλους εις την διάθεσίν της τα μετά τόσης αγωνίας αναμενόμενα χρήματα δια τας Υπηρεσίας πληροφοριών εναντίον μας. Τα υπόλοιπα θα έρρεαν προς όφελος των κομμουνιστών.» Η καταστροφική επιμονή, όμως, των Ες- Ες ,  νίκησε τις αντιρρήσεις του τακτικού στρατού και στις 10 Ιουνίου, μέσω Αθηνών, τους εκτόπισαν στο Άουσβιτς στα πλαίσια της λεγόμενης «Τελικής λύσης». Στις 19 Ιουνίου 1944, η διαβόητος Feldkommandantur των Ιωαννίνων, σε απόρρητο έγγραφό της αναφέρει ότι : « Εν τω πλαισίω της ενεργείας κατά των Εβραίων της Κέρκυρας συνελήφθησαν εν συνόλω 1795 άτομα. Η περιουσία των ετέθη συμφώνως προς τους κανονισμούς εις την διάθεσιν του διοικητού Κερκύρας προς διαχείρισιν και αξιοποίησιν κατά την ιδίαν αυτού αρμοδιότητα». [1][2]

 

Οι Γερμανοί έθεσαν υπό προσωρινή κράτηση τους Εβραίους της πόλης στο Παλαιό Φρούριο

 

 

[1] Π. Κ. Ενεπεκίδης, Οι διωγμοί των εβραίων εν ελλάδι 1941-1944,εκδ. οίκος Βίκτωρος Α. Παπαζήση, Αθήνα 1969, σελ.161-164

[2] Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος και το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων 1941-1944, Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Αθήνα 2005, σελ. 59.

 

Η συγκέντρωση των Εβραίων πριν την αναχώρηση

 

 

Οι Ναζί και ο όχλος λεηλάτησαν τα σπίτια και τα μαγαζιά τους. Το 1946 η Κοινότητα αριθμούσε 140 μέλη. Σήμερα με 65 μέλη  η Συναγωγή της συνοικίας Εβραϊκή  παραμένει ενεργός.

 

Το ποσοστό μείωσης του πληθυσμού της Κοινότητας Κέρκυρας από τον γερμανικό διωγμό των ετών 1943 και 1944, ανέρχεται στο 91%  σύμφωνα με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Συντονισμού και Γνωμάτευσης. [1]



[1] Ξ. Βλάχος, «Από την Ένωση ως Σήμερα», στο Κέρκυρα εγχειρίδιο τοπικής ιστορίας, Θ. Γ. Παππάς- Θ. Πυλαρινός (επιμ.), Αθήνα 2000, σελ. 211-212

 

 

εβραιόπουλο πριν την αναχώρηση για το ναζιστικό στρατόπεδο

 

Σημείωση: Στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης: Μαρτυρίες επιζώντων ομήρων στο «Ο διωγμός και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων 1943-1944, Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, Αθήνα 2008, σελ. 60-62 και 141-142

 

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟ 1891

Η Ένωση με την Ελλάδα σήμαινε και προσαρμογή της Κέρκυρας στην ελληνική πραγματικότητα, η οποία και συντελέστηκε γύρω στα 1800. Ενώ κυρίαρχος τομέας της οικονομίας το 1864 είναι ο πρωτογενής, ουσιαστικά μόνο η γεωργία, γύρω στα 1910 υπάρχει μια σχετική εξισορρόπηση των τομέων. Η αδυναμία εκσυγχρονισμού της αγροτικής παραγωγής από έλλειψη κεφαλαίων, η ανυπαρξία θεσμών για την προστασία της παραγωγής, το ιδιοκτησιακό καθεστώς  καθώς και η τοκογλυφία που καταπίεζε αγρότες και γαιοκτήμονες, ήταν οι κύριες αιτίες της κερκυραϊκής καθυστέρησης.  Ο δευτερογενής τομέας( βιομηχανία- βιοτεχνία) στα χρόνια της Ένωσης περιορίζεται στη βιοτεχνική παραγωγή (παραδοσιακά ελαιοτριβεία, υδρόμυλοι, οικιακοί αργαλειοί, σαπωνοποιεία, βυρσοδεψεία, κεραμοποιεία, επιπλοποιεία, αργυροχρυσοχοεία, κατασκευή ψάθινων προϊόντων, ασβεστοποιεία), ενώ απουσιάζει η βιομηχανία. Η δραχμή αποτελεί το μοναδικό νόμισμα συναλλαγής.

Από τα μέσα της δεκαετίας 1870-1880 παρατηρείται μικρή βιομηχανική ανάπτυξη. Μέχρι το 1900 δημιουργούνται βιομηχανίες( Γραφικών τεχνών και σιγαρόχαρτου του Γεράσιμου Ασπιώτη, επεξεργασίας κάνναβης, γιούτας και λιναριού του Αλέξανδρου Δεσύλλα, γαλακτοκομία και παγοποιία του Μιλτιάδη Μαργαρίτη) και οι βιομήχανοι που συνήθως προέρχονται από το χώρο του εμπορίου, κυριαρχούν οικονομικά και κοινωνικά. 

 

         Τμήμα του εργοστασίου Ασπιώτη

 Το εμπόριο, εισαγωγικό και εξαγωγικό βρίσκεται στα χέρια Κερκυραίων, Ηπειρωτών και Δυτικοευρωπαίων. Ο τραπεζικός τομέας και οι ασφάλειες είναι ήδη σχετικά αναπτυγμένες το 1864, όχι όμως και η ντόπια ναυτιλία.  Οι Εβραίοι, που μιλούν μια ιταλική διάλεκτο, έχουν μειωθεί από τα γεγονότα του 1891, όπως προείπαμε. Στη νέα πόλη (έξω από τα τείχη) αναπτύσσεται μια συνοικία χονδρεμπόρων (Σαρόκο), ενώ το Μαντούκι και η Γαρίτσα διαμορφώνονται σε εργατικά προάστια. [1]

Εμπόριο Σαρόκο αρχές 20ου αι.

 

Την περίοδο 1912-1940, συνεχίζεται η κυριαρχία της ελαιοκαλλιέργειας και της αμπελοκαλλιέργειας, ενώ επεκτείνεται η λαχανοκομία. Στη δεκαετία του 1920 ιδρύονται οι γεωργικοί συνεταιρισμοί και η Αγροτική τράπεζα, που απαλλάσσει τον αγρότη- παραγωγό από τον βραχνά του τοκογλύφου. Το 1940 απογράφεται ο μεγαλύτερος αγροτικός πληθυσμός που υπήρξε ποτέ στο νησί. Παλιές βιομηχανίες συρρικνώνονται ή ενοποιούνται με αντίστοιχες των Αθηνών. Ιδρύονται η Ελαιουργία, το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και η πυρηνελαιουργία Παλλάς. Στην πόλη της Κέρκυρας το 1928 το ποσοστό του προσφυγικού πληθυσμού φτάνει μόλις στο 6-7% του συνόλου, ενώ ο εβραϊκός πληθυσμός παρουσιάζει μικρή μείωση, υπερβαίνοντας μόλις τα 2.000 άτομα.[2]

 

[1] Ξ. Βλάχος, « Η οικονομία» στο Κέρκυρα, εγχειρίδιο τοπικής ιστορίας, Αθήνα 2000, σελ. 199-200

[2] Αυτόθι. σελ. 205-207

 

Εμπορική αλληλογραφία της Κερκυραϊκής εταιρείας υφασμάτων « Υιοί Μωυσή Σ. Κοέν», 16 Οκτωβρίου 1938.

 

Το Σεπτέμβριο του 1943, μετά τη μονομερή συνθηκολόγηση της Ιταλίας, καταλαμβάνουν την Κέρκυρα οι Γερμανοί έπειτα από καταστροφικό βομβαρδισμό της πόλης με εμπρηστικές βόμβες, εξαιτίας του οποίου καταστρέφεται σχεδόν το 20% του συνόλου των κτισμάτων της. Οι επιτάξεις αγροτικών προϊόντων, ζώων και κτισμάτων οδηγούν σε μια οικονομία ανάγκης και σε ένα εμπόριο ανταλλαγής βασικών κερκυραϊκών αγροτικών προϊόντων με καλαμπόκι από την Ήπειρο. Οι Κερκυραίοι Εβραίοι είναι λιγότεροι από 100, όπως ήδη έχουμε επισημάνει.[1]

[1] Αυτόθι. σελ. 212

 

 

 

Αναζήτηση

Corfu Museum

Corfu Museum….τι μπορεί να είναι αυτό;

Θα το έλεγα με μια λέξη…. Αγάπη! Για ένα νησί που το γνωρίζουμε ελάχιστα. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε ότι δεν το γνωρίζουμε. Στόχος λοιπόν είναι να το γνωρίσουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε, μέσα από το χθες και το σήμερα, γιατί αλλιώς πως θα το αγαπήσουμε; Αγαπάω ατομικά και ομαδικά έχει επακόλουθο…. φροντίζω….. μάχομαι… και σέβομαι. Αγάπη προς την Κέρκυρα είναι το Corfu Museum και τίποτε άλλο.

Μετρητής

Εμφανίσεις Άρθρων
3527514